RM: Ritlist og myndlist - 01.03.1948, Side 6

UM HREIÐARS ÞÁTT
Eftir Einar Ól. Sveinsson
Ekki er frumleikurinn óhjákvæmi-
legt skilyrði til að yrkja gott kvæði
eða skrifa góða sögu. Það sanna dæm-
in. Til eru ógrynnin öll af góðum
kvæðum og sögum, en frumleikurinn
er fjarska sjaldgæfur. En þó að unnt
só að komast af án hans, er hann
eitt það allra skemmtilegasta, sem
fyrir kemur i skáldskap og listum.
Ég veit ekki, hver skrifaði Hreiðars
þátt heimska, en það hefur verið ein-
staklega heppinn rithöfundur. Hann
dettur ofan á það — eða auðnast það,
ef menn vilja heldur komast svo að
orði, að skrifa smásögu, sem mig
grunar að sé ólik öllu þvl, sem áður
var skrifað i heiminum. Ég er nærri
viss um, að þó að leitað hefði verið
í bókasöfnunum i Miklagarði, áður
en krossferðariddararnir brenndu þau
(víst um líkt leyti og íslenzki sveita-
maðurinn skrifaði Hreiðars þátt), þá
lief'ði ekki fundizt neitt likt smásög-
unni hans. Og bezt gæti ég trúað, þó
að ég sé ekki alveg eins viss um það,
að lika væri óhætt að leita dyrum og
dyngjum í klaustrabókasöfnum Vest-
urlanda, naumast fyndum við þar
neistann í smásögunni hans, fyrr en
þá eitthvað síðar.
Sá sem skrifaði Hreiðars þátt kann
vel að segja sögu. Frásögn hans er,
af fomriti að vera, frekar orðmörg
og ítarleg, orðavalið er kímilegt og
kátlegt, öskustóarblær á öllu saman.
En mörgum hefur verið léð sú list
að segja vel sögu, sumir liafa fágaðan
frásagnarhátt, aðrir grófan, og allt
er undir þvl komið, hvort búningur
sva/rar til efnis. Svo er hér, en annars
er i sjálfu sér ekki svo mikið um það
að segja.
Hreiðars þáttur er gamansaga, en
gaman getur verið margvíslegt. Ein-
hver algengasta tegund gamans er að
slá köttinn úr tunnunni. Menn finna
hlægilega persónu og hlæja að henni
sameiginlega og miskunnarlaust,
þangað til búið er að 'ganga frá
henni. Þetta er ágæt útrás fyrir nátt-
úrlega grimmd mannsins. Svo nota
miklir siðameistarar þessa aðferð til
að flengja samtíðina, í von um að
hún láti sér segjast.
Auðvitað geta menn verið misjafn-
lega harðhentir. En grátt gaman af
þessari tegund er til um allar jarðir.
Og svona var yfirleitt gamanið hjá
þeim Plautusi og Terenz.
Höfundur Hreiðars þáttar gerir
óspart gys að hetjunni, og hún er
yfrið hlægileg. Hann kann mætavel
að lýsa kolbítsháttum hennar, hjá-
rænu og einfeldni, óðfýsi og ófeimni
— en líka rökvísi einfeldninnar og
glúrni hjárænunnar. Hann dregur
hvergi af í lýsingunni. Hann virðist
ætla að slá köttinn úr tunnunni. En
hann gerir það ekki. Hér er komið
að kveikju sögunnar: Hann ann hinni
hjákátlegu söguhetju! Hann elskat
og hendir gaman að í einul
En samúð hans leiðir hann þó ekki
afvega. Hann slakar ekki á klónni.
Hann heldur áfram sinni raunsæu
lýsingu. En hjartað veitir honum eins
konar skyggni. Hann finnur, að kol-
Mturinn er efni í nokkuð annað.
Hreiðar er skrýtinn, þegar hann sést
fyrst, hann er skrýtinn fram að sögu-
lokum. En hann hefur vaxið og þrosk-
azt, kolbíturinn hefur, þrátt fyrir
allt, orðið að dugandis manni. Þetta
er kjarninn i þættinum af Hreiðan.
Hann var nýstárlegur á sinni tíð. Síð-
ar urðu meginhugmyndir hans al-
gengar i skáldskap Vesturlanda.
E. ó. S.
4