RM: Ritlist og myndlist - 01.03.1948, Qupperneq 77

AMERÍSKAR NÝBÓKMENNTIR
þeim eins og grimmúðugum, óum-
flýjanlegum veruleika. Ég nefni
til dæmis Fésýslumanninn og síð-
ari hluta Amerískrar harmsögu,
réttarhöldin. Manni verður ósjálf-
rátt að leita sér að einhverju til
uppléttingar, svipast um eftir
hnyttilegri setningu, skáldlegu við-
viki, kaldhæðni, þó að ekki væri
annað, sem leyfði manni að stelast
úr leiknum andartak með þeirri
átyllu, að þetta sé skáldverk, list-
rænn tilbúningur. En þar er ekki
undankomu auðið, og þolraunin
verður næstum því óbærileg.
Dreiser skrifaði beztu verk sín
á hinum miklu og nokkuð skyndi-
legu uppgangstímum amerískrar
stóriðju, mestu vaxtartímum iðn-
aðarborganna miklu, blómaskeiði
frjálsrar kaupsýslu. Sögur hans
hefðu varla getað orðið til á öðr-
um tíma. Annar höfundur er mjög
kenndur við þetta tímabil, verk
hans eru bezt þekkt sem gagnrýni
á þjóðfélagsháttum og menningu
þeirra tíma. Ég á við Upton Sin-
clair (f. 1878). Dreiser og Sinclair
eiga að vísu fátt sameiginlegt, þó
að báðir lýsi sömu fvrirbærum.
Dreiser er þögull um skoðun sína,
dæmir ekki, Sinclair er allra höf-
unda opinskáastur, sögur hans eru
ekki leiksvið, lieldur ræðupallur,
þar sem hann hefur sjálfur orðið
löngum stundum. Dreiser virðist
sáttur við óumflýjanleikann. Sin-
clair er umbótamaður, sem trúir á
hlutverk predikarans. Hann lýsir
RM
stjórnmála- og kaupsýsluspillingu
í krafti þeirrar sannfæringar, að
meinsemdin standi til bóta, ef
dagsbirtan komist að lienni.
Dreiser leitar að veilunum í upp-
lagi mannsins — gerir ekki upp
á jnilli þeirra og ágalla mannlegs
félags. Sinclair snýr sér einkum að
missmíði þjóðfélagsins. Hann er
rödd þjóðfélagssamvizkunnar í
bókmenntum þeirrar tíðar.
Sá, sem þetta ritar, hefur haft
meira gaman af að lesa ritgerðir
og pólitísk ádeilurit (pamphlets)
Sinclairs en skáldsögurnar. Ákaf-
inn, lieittrúnaðurinn, hið
blinda traust á gildi málefnisins,
spámannshitinn, málssóknin er
stundum helzt til hrá og opinská
í skáldsögum hans, en fellur í eðli-
legum farvegi í ritgerðunum (sjá
t. d. I, Canditate for Governor —
and How I Got Licked: Ég, fylkis-
stjóraefni — og hvernig þeir hlóðu
mér; um framboð Sinclairs í fvlk-
isstjórakosningum Kaliforníu 1935.
Eða Brass Check, um ameríska
blaðamennsku, 1919). Einlægnin
slær vopn efasemdanna úr hönd-
um lesandans. Það er næstum því
sama, hvað liann er að predika í
þeirri andránni: skottulækningar,
jurtaát, varðveizlu tannanna eða
hársins, heimspekilega mannúð í
skiptum manns við mann, hann
er jafnaltekinn af postullegri al-
vöru. Hann er allra höfunda heið-
arlegastur og einlægastur, ef til
vill betri maður en skáld. Það er
71