Tíminn - 24.12.1958, Blaðsíða 15

★ JDLABLAÐ TÍMANS 195B ★
15
INGÓLFUR DAVÍÐSSON:
YTRI-REISTARÁ Á GALMARSSTRÖND
i „Galmur hét maöur er nam Gal-
, marsswönd á mini Þorvaiasdaisár
og Keistarár. Hans sonur var Þor-
, valdur — Þorvaiai gai namunaur
L (heijarskinn) iana mini n.ei.siarar
, og Hörgar, en hann halöi áöur
, búið í ÞorvaiOsdai“.
L Svo hljóöar irásögn Landnáma-
i bókar. ku er nainiö Gaimans —
i eöa Gaimarsstrona aó iana í
gleymsku, en svæoið tanð tii Arnar
neshrepps og MoðruvanasoKnar. —
, Nafnið Keiscará er einkennnegt og
L mun þyöa sama og ormsa. Keistur
i er fornt heiti á ormi eoa siongu.
Mikii bugöa er á Reistaranni íyrir
neðan þjóðveginn. Keistur gat nka
verið nafn eoa viðurnefni land-
, námsmannsins þarna, t. a. Sigurð-
; ur reistur". Reistarnúpur er til i
I Axarfirði. Reistará mun hafa verið
i allstór jörð til forna. Lu fynr æva-
löngu hefur henni ver.ð skipt i
tvær jarðir, Reistará Syon og ytri.
i í jarðabók Árna Magnussonar og
Páls Vidalíns árið 1713 stendur m.
a. um Ytri-Reistará: „Ris^ará ytre
24 hundraða jörð. — Kvikfé 3 kýr,
44 ær, sauöir tvævetur og eldri 5,
og 5 veturgamlir, 26 lömb, 2 hestar
! og 1 hryssa .... Jörðin öli kann
fóðra 1 kú og vetrung, 12 ær, 6 lömb
og 1 hest til bjargar; hitt annað
af peningi er vogað á útigang . . .
Ekki er bænum óhætt fynr vatns-
gangi, sem innan bæjar upp kem-
ur og sýnist óhægt við að gjöra.“
Ekkú hafa húsakynnin á Ytri-
Reistará veriö giæsileg í þá daga
; og ábúandinn, Hálfdán Þorvalds-
son hefur sannarlega „sett á guð
og gaddinn“ (Ristará Sidre“ er í
jaröabókinni talin 30 hundraða
jörð. Þar er.lika kvartað um vatns-
uppgang í bænum og talað um
, glannalegan ásetning búfjár). —
Bæirnir á Syðri- og Ytri-Reistará
standa á sléttlendi, undir fjallsrót-
l um, sinn hvoru megin Reistarár,
sem fellur í mörgum, fögrum smá-
fossum niður hlíðarnar ofan úr
Reistarárskarði. Setur skarðið tals-
verðan svip á fjöllin. Fyrir neöan
bæina er víðlent mýrlendi og fyrir
neðan það sér á Ásana fyrir ofan
j Bakka og Hjalteyri. Bjarnarhóll
stendur á Ásunum. Telja gömul
munnmæli þar býli, og fornmann
heygðan þar í skipi sínu. Hiilur og
Kötlufjall loka útsýn til norðurs,
en draga líka úr norðanveörunum
og snjókomu. „Veðraskipti" verða
aftur um Reiðholtið og mildári
„Möðruvalla- og Auðbrekkuveðr-
átta“ þar fyrir innan. Eru mörg
„loftslagshverfi“ við Eyjafjörð.
Út og upp í hlíðunum ber mest
á Hrossahjalla og Skriöulands-
hrauni, en það er framhlaup úr
fj.allinu, sem olli því.að flytja varð
bæinn á Skriðulandi fyrir löngu.
Reistaráin hefur borið fram all-
mikið af grjóti og aur. Þar á ár-
eyrunum var hlaöin stór fjárrétt
árið 1907 eða um það bil. Er mér
í barnsminni réttarbyggingin, þar
sem menn báru grjót á bakinu,
hlaðiö á hendur sér. Seinna var
byggöur skóli og samkomuhús
skammt frá réttinni (kallað á
Grundinni, eftir smábýli, er þar
stóð um skeiö). Síðar gróðursetti
kvenfélag sveitarinnar tré í Fögru-
laut, rétti ofan við húsið ,og vex þar
nú upp myndarlegur „Freyjulund-
ur“. Hið endurbætta samkomuhús
ber nú einnig það nafn. Um alda-
mótin lærðu allmargir sund i lít-
illi tjörn á Reistarármelum, en í
seinni tíð hafa jarðýtur breytt
þarna landslagi.
Matjurtagarður var enginn á
Ytri-Reistará, þegar Sigurður Hall-
grímsson flutti þangað frá Glerá
í Kræklingahlið 1874. En Sigurður
og Helga, dóttir hans, geröu þegar
garða í melbrekku suður og upp
af bænum og fengust 10 tunnur
af kartöflum flest ár. Þótti þaö
mikið á þeirri tíð. Unga fólkið nú
á dögum á erfitt með að skilja
hvernig búskaparlag og húsakynni
voru fyrr á tímum ,eða j afnvel fyrir
fáum áratugum. Svo örax hafa
breytingarnar oröið. Við skulum nú
skyggnast dálítið um á meðalbæ við
Eyjafjörð á árunum 1824 og 1913,
og reyna að setja okkur í spor fólks
ins sem þar bjó þá.
. Ytri-Reistará 1824.
(Samkvæmt „jaröaúttektarbók
Möðruvallaklausturs, undirliggj-
andi góss“ 1824 no. 50. — No. 30 í
„úttektarforréttningunni“ 1783).
20 hundraða jörð.
1. Baðstofan. 4 stafgólf, 11 álnir
á lengd, 3 (4 ál. á breidd, 4% ál.
á hæð, með 10 stöfum, 4 bitum, 4
sperrum, samt höggsperrum, aukn
um sillum og áfellum eður vegg-
lægjum beggja vegna, 2 langbönd-
um síimstaöar, éirhim sumstaöar.
Ingólfur Daviðsson
Fjalir og grenispítur uppreptis
sæmilegai' á aukinn mænirás, dyra
umbúnaði með nýrri íjalahurð á
járnum. Hliðveggir eru aö ofan-
verðu, einkum á austari hlið ,fúnir
og hrjáðir, þó standandi. Stafnar
stæðilegir. Undirviðir eru farnir að
skekkjast frá og fram. Álag 6 rd.
2. Búr. Rúmar 5 ál. á lengd, 3 (4
ál. á breidd, 5 (4 ál. á hæð, með
bita og dverg undir einlægum ás,
6 máttarröftum og fúalegu árefti,
mestpart af birki, dyraumbúnaði,
tunnustafahurð á járnum með
hespu og keng. Veggir eru um-
hverfis sæmilega stæðilegir. Fyrir
vantandi árefti og verk (Álag) 1 rd.
80 sk.
3. Skáli. 5(4 al. á lengd, 3(4 al.
á breidd, 4 al. á hæö með bita og
dverg undir einlægum ás, 8 máttar
röftum, sumpart gömlu og gisnu
árefti. Veggir eru sæmilega stand-
andi, þó gamtir og fúnir, fyrir
áreftið gjörist álag 1 rd. 48 1.
4. Eldhús, móts við skála, 7 al.
á lengd, 3(4 al. á breidd, með 2
bitum og dvergum undir auknum
ás, 10 máttarröptum og gagnlegu
árepti; veggir eru rétt vel stæði-
legir og að hálfu leyti nýir. Þetta
hús hefur ábúandinn nýlega tekið
og stækkaö.
5. Kofi. fyrir sunnan fram, eftir
úttektarforrétningunni af 1783,
standandi móts við skála en nú
fluttur á þennan stað, 4 al. á hvörn
vegg, tilhlýðilega reptur um ein-
lægan ás, með dyraumbúnaði og'
fjalahurð á járnum, veggir á tvo
vegu, stæðilegir, hinir fallnir. Álag
2 rd.
6. Gaung frá baðstofu til andyra,
saman hlaðin og stæðileg.
Bcejardyr 4 al. á lengd, tæpar
2 al. á breidd með 6 stöfum, 3 bit-
um, einum langböndum og brúkan
legan árepti, slagþili framan undir
dyrastöfum á aurstokk, fjalahurð
á járnum með loku, veggir góðir.
7. Skemma. Þetta hús var fallið
— rifið í haust og veggir að því
aftur byggðir, en sökum snögglega
upp á fallandi frosts og snjóa, varð
það ei i stand sett að yfirgrindinni
og lofar ábúandinn, Jón Jónsson,
sem nú hefur allan trjáviö á reiö-
um höndum, til þess að fullbyggja
það á næsta vori, en eftir úttektar-
forréttningunni er skemmunni lýst
þannig: „Skemma 2 stafgólf með
6 stöfum, sillum, 3 bitum og 3 sperr
um, langbandi á þvörja hlið, upp-
repti af gisnu birki, bjór yfir bita
með standþili undir dyrastöfum af
greni, með fjalahurð á járnum.“
8. Fjárhús, súður og upp á velli
fyrir 32 ær, 9 al. á lengd, 4(4 al.
á breidd, með 8 stöfum, 20 máttar-
röptum, 2 vænum ásum, auknum á
garðahöfði, 17 hverfjölum og vögl-
um millum ása og sæmilegu upp-
repti á það heila, dyraumbúnaði
með fjalahurð á járnum. Veggir
eru umhverfis stæðilegir og hús-
iö að öllu leyti og gildir það fyrir
2 seinustu No. úttektargjörðar af
1783, þar það síðasta er nú ekki
að finna, en þetta álítst fullt -svo
gott sem hin bæöi og rúmar- enn
fleiri kindur. ----------
(Fjósið gamla stóð norðan undii’
bænum. Kemur það glöggt fram í
eftirfarandi draumsögu: Sigurð á
Reistará dreymdi eina sumarnótt
að sagt var á glugganum, með
djúpri karlmannsrödd: „Eldur i
noröri“. Sigurður aöeins vaknaði í
svip, en sofnaði strax aftur. En
dreymir brátt hiö sama í annað
sinn, og fer allt á sömu leið. í
þriðja sinn kemur draumamaður-
inn á gluggann og segir með þunga:
„Eldur í noröri — og hvar er nú
aðgæslan þín, Sigurður?“ Hrökk þá
Sigurður upp meö andfælum, hleyp
ur útpg sér að fjóshurðin er farin
að loga. Öskutrog hafði verið sett
við fjósdyrnar urn kvöldið og höfðu
leynst í því glæður. Mátti ekki tæp
ara standa að bjarga fjósinu, sem
var áfast hlöðu og bænum. Sigurð
Hallgrímsson dreymdi alloft fyrir
daglátum sem kallað er).
Túnið meinar ábúandinn vera
hér um 9 dagsláttur, tjáist ræktað
í meðallagi; engjar eru sagðar
sæmilegar að viðáttu, og við veg
uppunnar. Kálgarður enginn og
enginn vallargarður. í kúgildi Voru
12 ær og lctt 20 al., landsskuld
betöluð með (4 parti í þelbandi
en % deil meö saúðum og tólg.
Byggingarbréf né kvittering er’ hér
ei til.
Sem ábúandi undirskrifa ég nær-
verandi og samþykkur
Jón Jónsson.
S. Jónsson, Jón ólafsson.
Mættur eftir bón Á.
Árnason.
J. Th. Kjærnested.
Nú hlaupum við yfir tæpa öld
og lítum aftur á bæinn árið 1913.
Mannmargt var oft i gamla bænum
Svo kvað Siguröur Hallgrímsson
bóndi, á túnaslætti um 1890:
Þrjár að raka og þrír að slá,
þetta vakurt gengur.
Einn er stakur utan hjá,
ógnar spakur drengur“.
Sólrún vinnukona þótti heldur
einföld, en var hrað-hagmælt.
Gunnlaugur vinnumaöur var mat-
maður i meira lagi. Hann kvartaði
einu sinni um vindgang eftir mikið
baunaát. Þá kvaö Sólrún:
„Burinn mækja býr til skrum
að bauna frækinn gangur,
sig ýli og skræki innanum
eins og lækjar-bunu þrum“.
Úttekt á Ytri-Reistará,
7. júní 1913.
(Er þá Tryggvi Jóhannsson að
taka viö ábúð af Guðjóni Manases-
syni, sem tók við af Davið Sigurðs-
syni 1909. Árið 1916 tekur Sveinn
Friðriksson frá Götu við jörðinni