Tíminn - 24.12.1958, Síða 24

24
Ilegu hennar fyrsfc og fremst, sem
sagt, á mótum þriggja heimsálfa.
Nú er íbúatala borgarinnar um 3
milljónir manna og vissulega margfc
og mikið að sjá fyrir þá er eitthvað
; vilja sjá og læra. Egypska forn-
minjasafnið í Kairó á engan sinn
líka. Þar í nánd eru pýramídarnir,
i hin mestu mannvirki heims til
I forna, að undanteknum kínverska
) múrnum. Þar sjást enn rústir
margra borga og fornra háskóla og
i hirði ég ekki nánar hér að fara út
j í þau atriði.
Ég hafði heyrt getið um merka
lyfjaverksmiðju þar í borg, sem
! nefnd er „Garden of Allah“, og eru
! þar framleidd margskonar lyf á-
! samt ílmvötnum af svo mörgum
tegundum að imdrun sætir. Mörg
af þeim eru kennd við dásamleg
blóm ,er vaxa í þessu landi, og send
sem sýnishorn um víða veröld. Þar
hefi ég séð flest af eiturslönguteg-
undum á einum stað og mun eitfc-
hvað af því eitri notað til lækninga.
Sagnir herma, að verksmiðja þessi,
að vísu með ööru nafni, hafi í forn-
J öld starfað í Heliopolis, og lyf frá
! henni verið mikil útflutningsvara
á dögum Fornegypta. Var þá einnig
! framleitt sérstakt lyf, alla leið
fram á miðaldir, er nefndir voru
! Mumiudropar og þóttu furðulyf.
\ Voru dropar þessir unnir á þann
hátt ,að soðnar voru gamlar Mum-
íur og seyðið sett á skrautleg glös,
1 send út um öll lönd og þóttu á þeim
fcímum gefa góða raun.
Einn af fjórum háskólum Kairó-
f borgar heitir Al-Azal, og þar eru
! að staðaldri við nám fimmtán þús-
J und stúdentar. Vitanlega aöallega
í frá arabisku löndunum, en þó hins-
I vegar fjöldi annars staöar frá. —
t Margir ferðamenn er til Kairó
! koma leggja leið sína að hinum
! forna kastala borgarinnar, er sfcend
f ur á hárri hæð, Cidatelið, hlaðið
f söguminjum. Virki þetta hafa
í kristnir haft á Sínu valdi og margar
! þjóðir, er ráðið hafa Egyptalandi
1 og varizt þar oft til síðasta blóð-
! dropa.
Þar gerðist snemma á 19. öld, ef
t ég man rétt, einstæður átburður
} er enn lifir 1 minnum manna þar
t eystra. Maður nokkur að nafni
í Mohammed Ali, upprunninn frá
J Aibaníu, en sendur sem korpóral
J í hersveitum Soldánsins frá Mikla-
J garöi, til varnar hersveitum Napó-
t leons. Er hann hafði starfað í
? Egyptalandi um skeið, náði hann
t þar miklum völdum og varð að
( lokum trúanðarmaður Soldánsins.
t Þá réðu miklu þar í landi harð-
t snúnir höfðingjar, nefndir Mamm-
Íelúkkar, og kom þar málum að
Mohmamed-AIi taldi nauðsynlegt
að útrýma á einni svipan nákvæm-
lega ölliun foringjum Mammelúkka
600 að tölu. Hann fann fljótt upp
það ráð, sem harðstjórar allra tíma
hafa dáð, að myrða andstæðinga
þessa alla í einu, líkfc og Katrín af
Medici löngu áður hafði gert í
Frakklandi 1 trúarbragðadeilum
þar, og á ég þá við þann atburö,
er þessi fræga drottning lét myröa
J trúarandstæðinga sína, Hugenotta,
! á einni nóttu, bæði í París og ann-
j ars staðar I Frakklandi. Mohamm-
f ed-Ali lét ekki þar við sitja, hann
j bauö þessum foringjum til dýrrar
j veizlu í kastalanum og var veitt
vel, Menn þessir áttu sér einskis
ílls von og treystu gistivináttunni,
J sem er eitt fyrsta boðorð Araba og
} Múhammeðstrúarmanna, og komu
j vopnlausir. Var drukkiö þarna fast
J og að veizlulokum kvöddu þeir og
I héldu á brott. Niður frá salarkynn-
Íum veizluhaldanna liggur langur
þröngur gangur til anddyrisins og
skipti það engum togum, að morð-
ingjar Mohammeds-Ali vel vopn-
aðir, skutu og hjuggu niður hina
★ JÓLABLAÖ
vopnlausu menn sem hráviði. —
Einn af þessum mönnum komst
undan, hafði náð í hest sinn og
steypti sér niður af 60 feta hárri
brú kastalans, en komst lifandi af
og sagði tiðindi. Virtist mér á þess-
um stað, að maður sæi leifar blóð-
bletta upp um alla veggi, en máske
var það missýning mín. Hins vegar
herma sagnir, að á meðan á þessu
stóð, hafði gistivinurinn, harðstjór
inn, beðið í sínu herbergi í ofvæni,
eftir fréttum og vopnagný og legið
máttlaus með uppköstum í rúmi
sínu. Að þessum atburði loknum,
sat hann lengi að ríkjum og þó
merkilegt sé, ekki óvinsæll, og gerði
margt er jók framfarir lands og
þjóðar. En í sambandi við harð-
stjóra, stóra og smáa, þvi þeir eru
víða til, jafnvel í litlum embættum,
má minnast orða, sem fræg eru
orðin fyrir löngu: „Vér erum veik-
burða fæddir og eigum skammt að
lifa, geta vor nær skammt, máttur
og hreysti sem brunninn kveikur,
vonir brigðular, ævin óviss, skiln-
ingur takmarkaður, þakking í mol-
um, skoðanir skeikular", og þaö
sem harðstjórar sérstaklega
gleyma, að gröfín er síðasti áfanga-
staöurinn. Söguna þarf að lesa dag
lega eins og biblíuna og læra.
Kairó er mikill sögustaður. Þeir
'liggja þar bæði ofan jarðar og neð-
an, og er tilgangslaust að rita nán-
ar um þá í stuttri grein, nema þá
að-minnast hins síbláa himins og
sólskins, eöa á hinn veginn aö minn
ast þess sem í skugga þessarar stór
borgar liggur, og ekki sízt vesaling
anna, sem liggja daglega í sólar-
litlum götum, með sár í andliti og
á líkamanum. Þar sem flugur lofts
ins sitja í þyrpingum, án þess aö
minnsta tilraun sé gerð til þess
að stugga þeim á brott.
Fyrir þá er kunna að lesa grein
þessa og hafa áhuga fyrir merkum
sögum Heilagrar ritningar, má geta
þess, að margt af því sem þar er
ritað og vafalaust er rétt frá hermt,
er frá þeim tímum, er fátt eitt
var skrásett hjá þjóð þessari,
Egyptum, er voru þó allra manna
viljugastir að rita um merkisat-
buröi landsins, bæöi á gröfum fram
liðna, á líkkistum dauðra eða
hreint og beint inn í kletta fjall-
anna. Og ástæðan var sú, aö í sögu
þeirra er tímabil, þar sem ókunn
þjóö að austan, sennilega Semítar,
nefndir Hyskar, lögöu landið undir
sig með nýstárlegri styrjaldaraö-
ferð. Þeir notuðu létta stríðsvagna,
dregna af ólmum hestum, og við
þeim ósköpum gátu Egyptar ekki
rönd við reist og gáfust upp. Þessi
þjóð réði þarna ríkjum um hundrað
til hundrað og fimmtíu ára skeið
og frá þeim tima er fátt eitt ritað
í landinu. Aftur á móti er frá mörgu
skírt í biblunni frá þessum timum,
sem annars staðar er ekki skráð,
t.d. ævinfcýrið um Jósep. Hann var
seldur mannsali af bræðrum sínum
til Egyptalands. Auk sífelldra styrj
alda, voru feikna mikil viðskipti
milli Egypta og landanna fyrir
botni Miöjarðarhafs. Þaöan fengu
Egyptar dásamlegar kryddvörur,
Cetrusviö og aðra harðviði, málma
og þræla. Jósep mun hafa verið
bæði glæsilegt ungmenni, gáfaður
og ráðhollur og ráðvandur. Hann
komst þarna til æðstu valda, sem
kunnugt er, einmitt á dögum
Hyska. Um þennan mann og hans
ævintýri mun lítið finnast skrifað,
að undanteknu því sem í biblíunni
stendur. Þó ber eitt helzta mann-
virki Egyptalands hans nafn og
það er áveituskurðurinn mikli,
Jósepsskurðurinn, er nær frá borg-
inni Fayum, langt fram í Nílardaln
um, og er skurður þessi með öllum
sínum hlykkjum 350 kílómetra lang
ur og sennilega byggður eftir ráð-
TÍMANS 19SB ★
um Jóseps. Er það óhemju lar.d,
sem umxist hefur til ræktunar,
vegna þessa fyrirtækis og frá því
svæöi koma beztu ávextir Egypta-
lands. Þá má nefna nafnið Gosen
í þessu sambandi, sem er sameigin
legt nafn fyrir gæðalönd um alla
veröld. Gosen er lítið dalverpi, á-
kaflega vel ræktað í nánd við Suez-
skurðinn, eins konar óasi, grafiö
niður á milli lágra klettabelta og
búa þar nú, eftir því sem talið er,
tugir þúsunda manna. Israelsmenn
undu sér þarna vel, svo hundruöum
ára skipti, en sem kunnugt er, sett-
ust þeir þarna aö, eftir ráðum
Jóseps, fjöldi ættingja og vina hans
frá harðbalahéruðum Gyðinga-
lands. En eins og sagan hermir,
þraut Hystanna afl til þess að sitja
um tíma og eilífð í Egyptalandi og
voru að lokum, eftir harða baráttu,
reknir á brott og þá breytfcist að-
staða Gosen-búa. Rames II., mikill
herkóngur, setti þá um langt skeið
í þrælaviðjar. Og fátt hefi ég lesið,
sem mér finnst dásamlegra að lesa,
en hvernig menntamaöurinn kon-
ungborni, Móses, bjargaði Gosen-
búum yfir til fyrirheitna landsins,
til fornra heimkynna. Vissulega
með hjálp yfirnáttúrlegra afla, sem
gerir þessa frásögn alla aö miki^Ii
helgisögu, er gjarnan mætti verða
exordium allra kristilegra presta
um tíma og eilífð.
II.
Drottningin Nefretete og
Tel-el-Amarna.
Það er engum vafa undirorpið að
þeir sem vilja kynnast Egyptalandi
vandlega, komast ekki hjá því aö
ferðast fram eftir Nílardalnum.
Með því móti kynnist maður bænd-
unum, sem flestir eru fátækir og
semja sig enn að siöum og venjum
forfeðranna. Þar sér maður líka
hinar merkilegu áveitur frá Níl út
í eyðimörkina og marga merka sögu
staði þar fram frá, óteljandi borgar
rústir og minnismerki. Tel ég þó
aö geti ferðamaðurinn komið því
viö, að þá sé ákaflega fróðlegt aö
nema staðar við lítið þorp, um 200
kilómetra leið frá Kairó, sem heitir
Tel'-el-Amarna, og hljóti hann meö
því móti mikið happ, hafi hann i
för með sér leiöbeinanda, er kann
góð skil á sögu þessa staöar. Þarna
er lítið dalverpi, eða undirlendi, er
skerst inn í austur fjöil Nilardals-
ins á þessurn stað. Þarna eru nokkr
ar lágar hæðir, sem gera evip lands
lagsins fegurra og eru þetta allt
gamlar borgarrústir ,sem nú er
verið að grafa upp, en voru um
fjölda margar aldir sandi orpnar.
Hér var sem sagfc, fyrir máske 3500
árum siðan, byggð ein glæsi’egasfca
borg, sem nokkurn tíma hefur veriö
byggð í Egyptalandi. Þarna voru
mikil hafnarmannvirki .götur um
60 metra breiðar, með pálmagróóri
og annari mikilfenglegri prýði. Þar
voru mikil musfceri byggð og sézt
greinilega nú undirstáða eins
þeirra, er verið mun hafa 3—400
metra á lengd. Þarna voru kon-
ungahallir byggðar með miklum
görðum og stöðuvötnum, hallir
ríkismanna í hundraðatali og merki
legir verkamannabústaðir, mjög
vandaðir á þeirra tíma mælikvarða.
En það merkilega er, og í raun og
veru eins dæmi í veraldarsögunni,
að svo virðist sem þessi mikla, fagra
borg hafi verið yfirgefin af öllum
mönnum í skyndi og jafnvel nytja-
dýr, eins og kýr, skildar eftir á bás-
um sínum, bundnar og hreint og
beint dáið þar úr sulti og mun
vikið að þessu siðar i grein þessavi.
Sem kunnugt er hafa verið rit-
aðar um Egyptaland flelri bækur
og rifc en um nokkurt annað land,
enda af miklu að taka. Og einn er
sá hátfcur þeirrar sögu, þó að kaSla
megi þann þátt sorgarþátt, er f jall-
að um konunginn Echnaton og
hans fögru drottningu Nefretete,
en það voru þau, sem byggðu þessa
borg í sambandi við mikil innan-
landsátök. Hefur margt um konung
þennan verið ritað og hlaðið á
hann miklu lofi. Hins vegar finnst
fátt ritað um drottningu hans, sem
nokkrar líkur þó benda þó til aö
hafi staðið föst og örugg á bak við
tj öldin og átt sinn stóra þátt í mikl-
um mannúöarátökum er þarna
fóru fram, verið upphafsmanneskj a
að nýrri listastefnu og ekki sízt átt
sinn þátt í því aö hafin var grimm
barátta á móti hinum voldugu
Amún prestum, er á þeim tíma
voru sannkallað riki í ríkinu. —
Drottning þessi, hin fagra, mun
hafa verið af erlendum uppruna
og mun ég hér reyna að segja sögu
hennar, eftir því sem heimildir
herma.
Líkur benda til þess að hún hafi
verið ættuð frá efri löndum Mesó-
potamíu og alin upp á landamær-
um Indlands, Indo Arie að ætt og
uppruna, alin upp i frjálsræði
þeirrar þjóðar, þar sem hestar og
reiðmennska þroskaði ungmennin
til likamaogsálar. Dettur mér í hug
í þessu sambandi, hvað spekingur-
inn Indriði Einarsson, segir í sín-
um endurminningum, að hér áður
fyrr hafi Skagfirðingar þekkzt alls
staðar úr, vegna hestanna. Nokkrar
líkur benda til þess að.stúlka þessi,
sem engin einkenni bar egypzkrar
ættar, hafi verið send til Egypta-
lands, ein af mörgum, i kvenna-
búr konungsins gamla Amenhoteps
hins þriðja, sem var hinn merkasíi
konungur, að visu ekki herkonurig-
ur, en hélt sínum miklu löndum og
þjóðum, er hann tók arf eftir föður
sinn, vel í huga. Bjó hann, eins
og fyrirrennari hans, í hinni fornu
höfuðborg landsins, Hebu, var tal-
inn friðarhöfðingi og hiaður er
byggði vegleg musteri og stórbygg-
ingar og sást ennþá i Thebu merki
þeirra stórræða, meðal annars hin-
ar tvær miklu Memmonsstyttur, er
enn standa að mestu og eru 21
metri að hæð. Þessi konungur varð
mjög gamall og lasburöa í ellinni.
Stóð hann í stöðugu sambandi viö
sína undirkonunga og leitaöi hjá
þeim ráða gegn ellikvillum og
herma sagnir að undirkonuugar
þessir hafi sent honum merkar
guöamyndir, er öruggar voru taldar
til lækninga i þeirra löndum, en
allt reyndist árangurslaust. Þá
barst fcil eyrna hinum aldna kon-
ungi að einn af hans undirkon-
ungum ætti forkunnarfagra dóttir,
unga að aldri, og var þess farið
á leit við föðurinn að hann sendi
dóttur sína sem allra fyrst í
kvennabúr öldungsins. Svo vrðist
sem undirkonungurínn hafi unnað
dóttur sinni mjög og ckki viljaö
láta hana af hendi í glaum kvenna
búrs konungs og hafa fundizt mörg
bréf um þetta mál. Meðal annars
svarar undirkonungurinn: „Minn
bróðir, það er rétt að dóttir mín
er fegurst allra kvenna, en hún
kostar líka míkið gull“. Faraóinn
sendi strax klyfjaða hesta dýrustu
muna og taldi sig sigurinn vissan,
en brátt kom bréf til baka, og í því
stóð þetta: „Bróðir minn, ég var
fyrir miklum vonbrigðum þegar ég
athugaði nánar gersemar þær, er
þú sendir, þar á meö'al gullfatið
góða .Það reyndist aðeins að vera
gullhúð utan á, hitt var járn. Hirð
mín rak upp reiðiöskur, þegar hún
sá þessi svik og féJl svo í krampa-
grát. Eg krefst 75 tonna af gulli
fyrir dóttur mína“, og segir sagan
að su ósk hafi tafarlaust verið upp
fyllt. Slíkir urðu þeir atburðir, er
ollu þvi að hin unga og fagra kon-