Tíminn - 24.12.1958, Blaðsíða 21

★ JDLABLAÐ TÍMANS 135B ★
21
JÓNAS HELGASON í HLÍÐ:
HVAR
ER FAGRAVÍK?
| Draummynd frá landnámsöld.
í Landnámu segir svo: „Gunn-
| ólfur kroppa hér maður, sonur
| Þóris hauknefs hersis. Hann nam
Gunnólfsvík og Gunnólfsfell og
. Langanes allt fyrir utan Helkundu-
i heiði og’ bjó i Fagravík".
i Annað en þetta vita menn nú
f fátt um landnám, byggðir og bú-
. skap á Langanesi á fyrstu öldum
fslands byggðar. Og það, sem er
hægt að tína saman í annálum, er
flest í sambandi við óáran, harð-
t indi, fjár- og fólksfelli, sult og
, seyru. Og um það verður ekki fjöl-
yrt hér, enda er það sameiginleg-
ur samnefnari, sem allflestar sög-
I ur íslendinga frá þeim tímum,
í ganga upp í.
. En við þehnan eina stað Land-
i námu verður nú lítillega staldrað.
i Og ein lítil spurnirig verður að
stórri spurn: Hvar stóð bólstaður
Gunnólfs? — Um það vita menn nú
ekkert með vissu. Aöeins tvö ör-
| nefni eru enn til, sem minna á
landnámsmanninn, en það eru
Gunnólfsvík og Gunnólfsvikurfjall.
j Bærinn Gunnólfsvík stendur
norðan megin við Finnafjörð, en
! hann gengur inn á milli Gunnólfs-
víkurf jalls að norðan og Saurbæj ar-
tanga að sunnan. Gunnólfsvíkur-
I fjall er ofan við bæinn og að austan
verðu, hátt og tigið, með hamra-
toeltum og standbröttum skriðum,
þverhnýpt í sjó fram. Þótt venju-
lega sé talað um Gunnólfsvíkur-
fjall á Langanesi, telst nú bæði
fjallið og jörðin Gunnólfsvik til
nyrsta hrepps Norður-Múlasýslu.
Almennt mun álitið, að Gunnólfur
! landnámsmaður muni hafa byggt
bæ sinn í Gunnólfsvík. Veldur þar
mestu um, að önnur örnefni eru nú
í eigi við hann kennd. Slíkt verður
I að liggja á milli hluta, en hins veg-
■ ar veröa hér Ieiddar getur að öðru,
sem eigi hefur, svo kunnugt sé,
I áður komiö fram.
i; Verður þá fyrst fyrir: Hvar var
! Fagravík? Nú er engin vik eða ann-
j að örnefni, er svo heiti, hvorki á
í Langanesi né i grennd. En Land-
; námu dirfist engin að véfengja. Er
1 þá hér komið að krossgátu, sem
l hlýtur að eiga sér aðeins eina lausn
j rétta, eins og allar nöfnur hennar.
[ Og frá sjónarhóli ófróðs leikmanns,
I er sú skýring liklegust, sem vikið
j yerður að hér á eftir.
| Bærinn Eiði á Langanesi stendur
Íað austanverðu á Nesinu miðju, í
kvos viö allstórt vatn, sem Eiöis-
vatn heitir. Malarhryggur einn
^ skilur vatnið frá sæ, og er þó á
, einum stað afrennsli úr vatninu
i í gegnum malarkambinn (ós). Vatn
Slð er viðast alldjúpt, en grynnst
þó út við Mölina.
Fyrir um þaö bil hálfri elleftu
Iöld, eða þegar Gunnólfur kom hér
við land, hefur gengið fjörður eða
vik inn í Nesið, þar sem nú er vatn-
ið. Löngu síðar, og þó smátt og
smátt, hefur svo brim úthafsins,
með hamförum sínum og ægiorku,
hlaöið upp malarkambinn og lokað
íyrir víkina. Varö þá stöðuvatn inri-
k an viö en milli þess og sævar eiði
£ eða grandi, sem nú er nefnt Möl.
Sennilega hefur Fagravík tiltölu-
£ lega snemma farið í eyði. Er nú eigi
t unnt að gizka. á hvenær það hefir
[ orðið, en svo lengi hefir þar engin
£ byg'g'ö veriö, að þegar næst er byggt
þar býli, eru týndar og gieymdar
sagnir allar um byggð landnáms-
mannsins þar, svo og verksum-
merki öll og örnefni flest. Þó er þar
eitt til enn, sem hlýtur að vera frá
fyrstu byggð þar, og getur nú orðið
að vöröu til að átta sig á:
Beint upp af faotni Eiöisvatns er
melhryggur allhár, en hann er nú
kallaður Eiðisháls eða Hálsinn. —
Þaöan er dásamlega fagurt útsýni.
Sézt þá til hafs báðum megin Ness-
ins. í austur sér ofan yfir Eiðis-
vatnið, út yfir Mölina, sem sýnist
eins og strik, dregið á milli vatns og
hafs, og út á Eiðisbugt. Bærinn Eiði
stendur norðan við vatniö, svo að
segja á bakkanum, í stóru, sléttu
túni, sem tekur yfir strandlengjuna
alla meö vatninu innan frá botni
og út undir sjó. Ofan við bæinn að
norðan eru háar brekkur, sem tak-
marka túnið þeim megin. Það er
eins og að horfa ofan í stóran, græn
an, undrafagi’an hvamm, með
stóru, tæru stöðuvatni í miðjunni.
Báðum megin vatnsins eru allbratt
ar brekkur, og fjöll, er ofar dregur.
Að noröan er, úti viö sjó, hver
brekkustallurinn upp af öörum,
eins og tröppur, sem maður gæti
hugsaö sér að risar og skessur hefðu
i fyrndinni stikað upp og ofan.
Efsta trappan þar er Kálfsfjall.
Sunnan við vatniö, næst sjó er
allhátt fjall, er Nausti heitir. Er
það standbratt í sjó niður, víða með
lausum malar- og aurskriöum, ó-
gróið og öfært sjávarmegin. Norð-
ar og í vestur af Eiðishálsi er svo
annaö fjall. Þaö heitir Nónfjall og
er gróðurlítið, en ekki eins bratt,
og víðast kleift.
En úr því aö þeim, sem í dag
stendur á Eiðishálsi og virðir fyrir
:v*>Í^Av»wJÍí*í^'AsW.v.vJ«AwK-.VAvÁv.v.'.v:-.v:v.VSvA*Alí.t^ív;v»«íí^'i^v;<v«!
Áfonnað er, að héraðslýsing 1
; Norður-Þingeyjarsýslu verði gefin
: út snenuna á næsta ári. Að henni
1| eru margir höfundar. Einn þeirra
er Jóivas Helgason, bóndi í Hlið á
|| Langanesi, sem Iesið hefir á milli
lína í fornum heimildum frásögu
þá, er liér fer á cftir, og fært að
; henni rök. Upphaflega var hún
| skrifuð sem kafli í sveitarlýsingu p|
1 ;>g gert ráð fyrir, að hún birtist
; i þar. En úr því varð ekki, og hef-
Lr TÍMINN — meö leyfi höfundar
: — fengið h.ina til birtingar í jóía-
ilaðinu.
sér þessa mynd, í ramma nakinna,
grárra fjalla, finnst hún ógleyman-
lega fögur í fátækt sinni, hversu
miklu fegurri og fjölskrúðugri að
litadýrð hefur hún þá eigi verið á
Ingólfsdögum, þegar landið allt var
skógi vaxið milli fjalls og fjöru?
Vestast í hálsinum er allhár og
keilulagaður melhóll, er Skiphóll
heitir. Úr tjörninni er afrennsli,
vestan við’ hólinn, og niður í Eiðis-
vatniö.
Tilgáta min er þá þessi: Á land-
námsöld hefur fjörður eða vík geng
ið inn í Nesið, þar sem nú er Eiðis-
vík. Þar hefur landnámsmaðurinn
á Langanesi reist bæ sinn og. gefið
honum nafnið Fagravík. Nesið,
sunnan við Naustann dregur það-
an nafn og heitir því Fagranes.
Seinna gengur svo Gunnólfur á f jöll
til að skyggnast um, og hæsta f jall-
ið er heitið efitr honum.
Þaö er sólmánuður. Gunnólfur
siglir skipi sinu norður með land-
inu að austan. Ætlun hans er að
sigla norður fyrir landið til að leita
sér bólfestu. Hann hefir haft land-
kenningu á nokkrum stöðum, eftir
að hann kom af hafi. Það var á
ýmsum stöðum á Austfjörðum. En
allsstaðar hefur hann þótzt sjá
merki mannabyggða og því vitað,
að' numiö mund ivera. Að vísu hefur
hann séð, að eigi mundi þar þétt-
býlt. En hann vill engum troða um
tær. Hann er þreyttur af ófriði og
yfirgangi mannanna. Hann hefur
hopað fyrir ofbeldi og óréttlæti.
Hann hefur orðið að láta af hönd-
um óðöl sín og ættland, akra og
bú. Hann er landflótta-útlagí. Én
hann er ósigraöur samt. Hann er
frjáls maöur. Þess vegna siglir
hann glaður út í óvissuna. Hann er
að leita sér að nýju riki til aö festa
rætur í. Og það skal ekki verða
hernaöarriki, heldur friðland.
Maðurinn, sem stendur hér við
stýri, hefir veriö sækonungur sið-
ustu vikurnar. En nú þráir hann
fast land undir fót. Hann er bóndi
— og bóndi vill hann vera.
Ótta er risin. Sóltöfrar merla
mar og land. Hafgolan er ekki enn-
þá vöknuö. Litli knörrinn vaggar
værðarlega á léttum lognöldum
Fólk og fénaður nýtur í svefni sama
draumsins og foringinn í vöku. Ilm-
ur grasa, léttur lækjarnið’ur. Mold,
mold.
Og straumarnir liggja að landi.
Aö liðnurn miðjum morgni byrjar
að birja. Nú opnast skarð í ókunna
landið. Stefnunni er breytt. Hvað
veldur? — Skipverjar vakna einn
af öðrum. Vongleöi lýsir úr lang-
þreyttum augum. Innar stundar er
siglt inn langan, fagran fjörð, með
Framhald á bls. 33.