Tíminn - 24.12.1958, Blaðsíða 25

25
★ J'dLABLAD' TÍMANS 195B ★
’ ungsdéttir, Nefrotete. var sencl til
Egyptalands í kvennatoúr Amen-
hoteps hins þriðja. En svo segir
sagan, að daginn sem hún kom til
höfuðhorgarinnar, þá hafi hinn
gamli konungur skyndilega iátizt.
Erfingi hans„ er til konungdóms
var borinn að föðurnutn látnum,
var ungur maður, þjálfaður í há-
skóla Heliopolis, Amenhotep hinn
fjóröi er síðar tók sér hið heirns-
fræga nafn Echnaton. Af hendingu
vitum við núlifandi menn örugg-
lega, hvernig drottning þessi leit
út, því að síðast á 19. öld fannst
grafið undir mosaikgólfi í liúsa-
rústum höggmyndameistarans Tut
moses jhöggmynd af undurfagurri
konu með hina bláu kórónu Egypta
landsdrottningar á höfðinu og voru
það þýzkir, sem grófu þetta upp.
Andlitsmynd þessi, sem örugglega
1 er af Nefrotete drottningu, er 35
cm. á hæð, andlitið málað að sið-
venju þeirra tíma, í nokkurn vég-
í inn eðlilegum litum og augun inn-
? lögð dökkbláum steinum, er minna
T á bláma himins Egyptalands. Og
)’ með svo mikilli nákvæmni, að það
F sést greinilega að drottningin hef-
r ur verið örlítið rangeygð í vinstri
F auga. Mynd þessi var flutt til Ber-
F línar og stendur enn á Altes Muse-
F um þar í borg, og má fullyrða að
} fá meistaraverk hafi vakið og vekji
f aöra eins eftirtekt og aðdáun. —
Drottningin ber á herðum hið
fræga egypska drottningarháls-
f? men, margslungið röðum af dýr-
¥ ustu perlum og þekur það mikinn
F hluta brjóstsins. Hálsinn er langur
F og sveigður með barnslegri mýkt.
F Nefið beint, varir þunnar og lit-
¥ aðar. Ennið er hátt og fyrirmann-
f legt og svipurinn mildur og gáfu-
I' legur og lýsir i senn bæði stormi
F og logni. Því miður eru áöeins
F fáar öruggar heimildir til af konu
} þessari og um störf hennar, en full-
F yrða má að hún hafi ráðið miklu
r á einu örlagarikasta tímibili hinn-
F ar egypzku þjóðar og það því eftir-
r tektarverðara, sem kvenna á þeim
f tímum ér lítið getið á viðburðar-
F rikum tímum þjóða. Þrátt fyrir það
F þó hún og maður hennar biði að
f lokum ósigur, má fullyrða, að enn
F falli birta frá þessari merku konu
F á veginn. í löngu lifi þjóða er sann-
F leikur lífsins endalaus, og allt okk
r ar líf breytingum háð, meira ao
F segja fullyrt, áð frumur tauga-
F kerfisins breytist að einhverju
F leyti með hverri kynslóð. Og í lífi
F baráttumanna og í þjóðmálum
F bréytast viðhorf dagsins óumflýjan
! lega með hverjum degi, er af djúpi
F. rennur.
Og vafalaust hefir þaö verið
skoöun þessara gáfuðu konu og
liennar stuðningsmanna, að allt
beri að endurskoða eftir köllun
\ tímans, jafnvel forn boðorö, og að
’ éngum tjái að berjast á móti því
framfara lögmáli, er á hverjum
1 tíma fyrir hendi er. Hitt er svo
annað mál, að drottning þessi hef
í ir að einhverju leyti séð hyllingar
og ;draummyndir á veginum, sem
aðeins voru sýnir, er við enga stoö.
stóðust, er á reyndi, langt á undan
reynsluleysi þessara fornu tíma
j mannkynsins.
! ’ Þegar þessi saga, eöa atburðir
gerðust, ríkti harka og hið mesta
J ranglæti i viöskiptum manna og
F þjöða. Ofboðslegar liegningar biðu
sekra fyrir mimistu afbrot. Lim-
I iestingar og kvalafullt líflát fyrir
það, sem nú myndi varða sektum.
Á þessum slóðum voru, svo að
dæmi séu nefnd, þrælar, sem
i struku frá grimmum húsbændum,
lanldir til dauða, eða grafnir í gló-
andi eyðimerkursandinn með höf-
uðið upp úr, og biðu þannig dauða
síns, eða krossfestir, með höfuðið
L hangandi niðlui-. Ungu konungs-
hjónin í Thebu snerust strax önd-
verö gegn þessum tíðaranda, og
hófu prédikanir um mildi á öllum
sviðum. Þau snerust líka öndverð
gegn veldi Amupspresta, er flestu
réðu, og gleyptu þorra ríkistekna.
Kröfðust þau þess, að trúarbrögð
þau, er þeir kenndu, yrðu lögð
niður, trúin á marga guði, en í
stað þess bæri að trúa á einn guð,
sem væri sólin, og sá máttur, er
á bak við hana stæði, Guöinn
Aton'. Þeim guði væri allt líf að
þakka, og allt líf jarðar. Skal ég
nú fljótt yfir sögu fara. Fjöldi
manna fylgdi konungi og drottn-
ingu fyrst í stað, en hinir voru
miklu fleiri, er ekkert mark tóku
á hinum nýju trúarbrögðum. Og
sérstaklega varð mörgum það
þungbært, aö svo leit út sem kon-
urigur sinnti engu öðru en þessu.
Kom þar að að hann lét byggja
nýja borg, höfuðborg, þar sem nú
stendur þorpið Tel el Amarna.
Borg, sem byggö var á mjög
skömmum tíma, með breiðum
strætum, jafnvel sextíu metra
breiöum, með trjágróðri og blóm-
um, er af öllu báru. Skemmtigarö-
ar og stöðuvötn voru hvarvetna í
borginni til prýðis og yndisauka.
Musteri mörg voru reist hinum
nýja guði Aton til dýrðar, og sjást
enn grunnmúrar eins þeirra, um
þrjú hundruö og fimmtíu metrar
að lengd. Þá sjást enn leifar mik-
illa halla, er byggðar voru fyrir
konungsfjölskylduna og hirðina,
og er þessu var lokið, flutti kon-
ungur búferlum með allt sitt lið,
og hófst þá barátta, sem vart á
sinn líka í allri veraldarsögunni.
Amunsprestar hugðu á hefndir,
og eru nokkrar líkur fyrir aö af
þeirra völdum liafi tvær dætur
konungs verið myrtar á þann hátt
að eiturslöngum var laumað inn í
svefnherbergi þeirra. Og með því
mikill harmur kveðinn að konungi
og drottningu. Margt fleira skeði,
sem að lokum lamaði baráttuhug
þessara einstæöu hjóna, og máske
það alvarlegasta, eins og ég gat
um fyrr, að hvert landið af öðru
brauzt undan yfirráðum Egypta,
sérstaklega þó hinar herskáu
þjóðir, er bjuggu fyrir botni Mið-
jarðarhafsins. Baráttan við
Amunsprestana virðist algerlega
hafa. lamað konung. Á hæðunum
viö Tel el Amarna er rúst ein, sem
grafið var í rétt fyrir aldamótin
síðustu. Þar fundust mörg hundr-
uð leirtöflur með letri Babylóníu-
manna, en það var í þá daga mál
það, er stj.órnmálamenn notuðu,
en á töflur þessar voru.rituö fjöldi
bréfa frá þessum tímum, og frá
þessum miklu byltingatimum hjá
egypzku þjóðinni. Meðal annars
er þess getið, að móðir Ekhnatons
konungs, Teyja drottning, hafi
dag nokkurn heimsótt son sinn og
tengdadóttuv, og átt viö þau langt
samtal. Og vafalaust legið ljóst
fyrir, að ástandið hafi veriö sí-
versnandi og mjög alvarlegt, og
uppreisn almennings í aðsigi. Hin-
ir egypzku guðir höfðu um alda-
raðir verið margir, og ákaflega
hanclhægir í daglegu lífi, og hver
meö sitt sérstaka verkefni. Menn
treystu ekki einum guði, er taka
ætti afstöðu og hjálpa í hinu marg
þætta daglega striti og baráttu.
Einn var guð uppskerunnar, ann-
ar ástarinnar, þriðji húshaldsins
og sá fjórði guð allra.........??
o. s. frv. Eiginlega hver þessara
herra álitinn að vera hlaðinn sér-
fræðikunnáttu, og ekki trúandi til
annars. Þá virðist svo sem Ekh-
naton konungur hafi fljótlega
misst allan áhuga fyrir skyldum
sínum í utanríkismálum, því að
Egyptaland var á þessum tímum
mesta stórveldi veraldar, og hafði
lagt undir sig eiginlega allan
hinn kunna heim og þurfti aö
stjórna fjölda landa og þjóöa, allt
frá miðjarðarlínu og til Svarta-
hafs. Harðsnúnar hiröingjaþjóöir
að austan gerðu harðar árásir á
löndin fyrir botni Miöjaröarhafs-
ins, og féllu þau í óvinahendur
vegna afskiptaleysi konungs eitt
af öðru. Þetta var þaö sem Egyptar
þoldu sízt og varð hann og drottn-
ing á skömmum tima mjög óvin-
sæl, og þeirn kennt um, ekki sízt
af þeim ástæðum aö hún var ætt-
uð frá hættulegustu óvinalöndun-
um. Dag nokkurn kom ekkjudrottn
ingin móðir konungs í heimsókn
aö óvörum. Átti hún langt tal við
konungshjónin og þeirra trúnaö-
armenn með þeim afleiðingum, aö
konungur gekk aö því aö skilja við
konu sína og senda hana á brott.
Var henni fengin til yfirráöa höll
nokkur utan borgarinnar, og sjást
þær hallarrústir enn, og eru nú
rannsakaðar ýtarlega. Þarf eigi að
efa, að þarna á þessum degi hafa
verið stigin örlagarik skref, þvi aö
ástir miklar voru á milli hjón-
anna og barnanna, og samheldni
mikil.
Gerast nú fljótlega örlagarikir
atburðir. Konungur lagöi niður
völd og fékk þau í hendur tengda-
syni sínum, er flutti búferlum til
hinnar gömlu höfuðborgar Thebu,
og sættist við presta Amuns. Og
svo Echnaton skömmu siðar og
er talið fullvíst, að hann hafi ver-
ið myrtur, því að lík hans eða
múmía hefir aldrei fimdizt. Þá er
með vissu vitað, að af einhverjum
orsökum yfirgáfu íbúar Tel el
Amarna höfuðborgina í mesta
flýti, líkt og pestin eða eldgos
væru yfirvofandi. Og borgin jöfn-
uð við jörðu. Mátti auösjáanlega
ekki minna gerast. En hver urðu
örlög Nefrotete drottningar hinn-
ar fögru? Um það geta sagnir eigi,
hún hvarf eins og maður hennar,
og hefir hvorki gröf né jarðnesk-
ar leifar fundizt, og miklar líkur
til þess að hún hafi einnig verið
myrt. Þó eru til bréf, er gei'a i
skyn, að um skeiö hafi hún og
hennar fylgismeim náö völdum í
landinu, því aö fundizt hafa bréf,
er talið er að hún hafi ritað vold-
ugum konungi í Litlu-Asíu. Bréf
þetta er á þá leiö, að hún kveðst
vera ekkja á bezta aldri, en vanti
ungan mann til þess að giftast séi’
og standa jafnframt fyrir völdum
landsins. Konungur tók þessu vel
og sendi ungari son sinn meö friðri
föruneyti til Egyptalands. En hann
og lið hans var strádrepið á landa-
mærunum, og virðist svo sem með
þeim atburði sé ævintýri Nefrotete
drottningar til valdatöku á enda.
Um þessa harmsögu hugsar
maður, þegar numið er staðar á
borgarmúrum hinnar frægu höf-
uöborgar Egyptalands, l'el el
Amarna. Níl rennur þarna fram
hjá, breið og lygn. Pálmatrén
standa í röðum á þvi svæði, sem
hin miklu hafnarmannvirki stóðu
til foraa. Og í nokkurri fjarlægö
sést áveituskurðurinn mikli, bj.arg
vættur þessa héi'aðs og kenndur
vió Jósep, Jósepsskurðurinn.
Nefretete drottning verður öll-
um ógleymanleg, er séð' hafa högg
myndina á Altes Museum. Og saga
hennar mun heldur eigi gleymast,
þó aö langur sé tíminn síðan hún
var og hét. Sennilega er hún fyrsta
konan, sem getió er um til stór-
ræða í heimssögunni. Fögur og
gáfuð, listelsk og að vissu marki
brantryöjandi algexlega nýrra
tíma á þvi sviöi, Tilraun hennar
og manns hennar til þess aö
breyta úreltum trúarbrögöum og
bæta grimmd og hörku þeirra
tíma, er svo einstæð og engu lík,
nema því fegursta í kenningum
frelsarans. Og það sem meira er,
að kenningar þeirra og fordæmi
gengu inn á þaö svið að jafna
bæri hinar miklu ósléttur i sbríði
stéttanna, eins og stormar og
straumar jafna ósléttur jarðar og
bæri að láta þann boöskap berast
til allra landa og þjóða, og meö
skipum um ókunn höf. Ég hygg,
að vart geti vafi leikið á því, að
fjölskylda frá Gyöingalandi, er
fyrir 3400 árum lifði landflótta á
þessum slóðum, hafi hlotið að
heyra óminn af fornri vizku, er
flaug um sálir hennar, eins og
leiftur, þegar allur hinn í'orni
heimur lá i rústum vegna grimmd
ar og viga. Kenningin um mildi
og réttsýni öllum til handa, sem
ávallt betur og betur mun festa
rætur og breiða lim sitt
„yfir lönd og höf
á lifandi bústaði
og dáinna gröf“.