Vísir - 24.12.1955, Blaðsíða 8

*s
JÓLABLAÐ VÍSIS
Þessi kcttlingur var á sýnlngu, sem nýleffa var haldin í Kaup-
roítjmahöfn. Hami er sag9or„«ial kéttlihgrúr Darimerkúr af fraégú
rauSu Dverg-jPérsa-k.vfai.
KRISTLEIFUR ÞDRSTEINSSDN:
Fram yfii' miðja nítjándu öld
lét nálega livcr bóndi í Borgar-
íirði, sein nokkurs var megnug-
ur, afla svo mikilla grasa á
hverju vori, að þau dvgðu árið
yfir til búdrýginda og .matar-
bóta. Grasátekja var þá víða
riokkur bæði í hrdurium og
bciðaflákum. En mést sótti
grasafólkið til Arnarvatnsbciðar
og Geitlands. Engmn var þá
bönnuð né seld grasatekja af
þeim, sem yfir löndum þessum
réðu. Einkum var það um og
éftir miðjan jimíriiánuðy sem
iagt var upp á grasafjall, þegar
vel voraði. En ckki þótti það
tfékilegt, fyrr en nokkur gróður
var koriiinn, því að ella voru
licstar ekki viðráðanlegir, mcð-
an grasatínslan stóð yfir.
\ sama tíma og sent var til
grasa, voru flestir vinnumcnn
við sjóróðra. Vorvertíð var þá
eigi lokið, cn bændur almennt
við kolagerð eða buridnir við
nauðsynleg lieimiíisstörf. Kom
því grasafcrðin eirikum í bltit
kvcnna. Samt. var a?tíð eihhver
röskinn og ráðinn karlmaður
Grasaferðir voru
eftirsóknarverðar.
niéð í förinni. Hafði bann leið-
sögu á hendi. Áður en upp var
iagt, var séð fyrir öllum óhjá-
kVícmilegum útbúnaði til ferð-
arinnar, svo sem nesti, pokum,
cldfærum, hlífðárfötuin og tjaldi.
Fór það eftir ýmsum atvikum,
bvci’su margir voru í einum
fiokki.
Ungu fólki, eigi síður stúlkum
cn piltum, þótti mjög eftirsókn-
arvert að fara á grasafjall, eink-
utn cf farið var langt inn'á
Arnarvatnsbeiði. Unglingar, som
áttu heima niðri í sveitum bér-
aðsins, en böfðu líti€T farið áður,
sáu þii í fyrsta skipti skóga,.
riraun, straumhaxðar jökulár,
mikil stöðuvötn og svipmikil
fjöll í meirj nálægð en fyrr. Áð-
ur höfðu fjöllin einungis sézt úr
fjarska. — Allt þetta var beill-
andi, cigi sfzt fyrir ungar stúlk-
ur, .sem höfðu vcfið bnepptar við
li'eimilisstörf og liöfðu lítið frjáls
ræði á þeim tímum. Heyrt hcf
ég aldraða konu minnast grasa-
ferða í Arnarvatnsheiði í æsku
aneð óblandinni hrifningu. —
þetta voru engar viðbafnarferð-
ir, af því að stúlkur klæddust
P:'i yzt mjög grófgerðum „kast-
fötúrh“ úr vaðiriáli. Ríðu þær á
þofa eða ineldýnum, cf ekki var
á b'etra völ.
Ekki þótti viðeigandí að ríða
í söðli á grasafjall. Mun það bafa
verið til.-áð hlífa sfjðlrin'uni ög
cirinig til bins, að stúlkur yrði
færai’i í áih og á vegléýsum, er
þiér riðu „tvívega", ;eins óg það
vdr þá oi’ð'að.
þótt grasaferðir hélzt seni
lebglt ínri í fjallaariðnina þættú
*?}%'Cftir'söknáfverðar,v,vóru' þö
frú á drauga og
útilegumenn.
ýmsir staðir á leiðinni, sém áttu
geigvænlcga sögu, sem liituðu
unglingum um bjartarætur, svo
sem: Skottugjá, Vopnalág, Surts-
bellir og Franzhellir. Er fram
bjá þessum stöðum var farið,
voru þeir yngri jafnán fræddir
urii sögu þeirra. — Drauga- og
útilegumannatrú var þá enn í
fuliu fjöri og voru því sögur áf
slíku tagi áhrifaríkar og ógleym-
anlegar fyrir unglinga.
Fólk sem var sanntrúað á
drauga og glettur þeirra, gat því
orðið óttasfégið eftir mergjaðar
frásagnir um fyrri aðfarir
drauga í námunda við þessa
lcið í óbyggð. Enda v’issi ég
dæmi þess, að kona nokkur var
á fcrð á grasafjall og varð grip-
in svo miklum beyg bjá Skoítu-
gjá, að bún tók að bljóða lrástöf-
um og báð samfylgdarfólkið aö
lcggja lylikjú á leið sína til þcss
að losna við þá ógn, scm heririi
stoð af þessum skelfilega stað.
Oft lifðí fólkið við meirí mat-
sæld á grasafjalli cn það átti að
venjast heima á þessum árum.
lírauð, srnjör, sauðakjöt, saltað
cða reykt, harðfiskur, oft freð-
tekinn undan jökli, var algcng-
asta ncsti. þar við bættust egg,
sem oft var að finna á heiðiiini;
og silungui', ef netstubbur var
með í förinni og legið var í
nánd við veiðivötn.
Við slíka matarsæld og fjalla-
frel'si var fólkið yfirleitt í góðu
skapi, þegar að vel viðraði. Að
sunni leyti var grasaferðin því
sæluvika.
Meðan eigi voru önnur eld-
færi en stál og tinna, gekk stund-
um treglega með uppkveikju.
Stálíriu og tinnunni var slcgið
inu, sem út vissi, að gúliia nokk-
uð, svo að auðvelt værj að kasta
grösunum viðstöðulaust í hann
við hverja hriefafylli. — Undir
eins og pokinn tók að þvngjast
og komin var væn visk af grös-
ura, var liann losaður, þar scm
grasamáðuí'inn var þá staddur.
Nefndist. það tína, sem úr va.r
losað í bverf sinn. Eií til þess að
finna staðinn aftur var sett upp
vörðubi’ot. Ilét það tínumerki.
þárinig gékk það koll af kólli,
unz göngunní var lokið. Hún
stóð vanalega yfir fj'óra til fimm
klukkutíma. Hópuðust þá allir
heim að tjaldinu til þess að mat-
ast og taka sér litla hvíld. — Var
fólkinu lióað saman af þeim
grasatí n sl u m a n n i, sem fyrstur
kom í tjaldstað. Gcngu þá.allir
að tínum sínum og tróðu í pok-
Ffettur" og
blaðagrös".
Tína — tíhumerki.
sáman og þánnig lnyndað neista-
flrig, sem b'eint varað hampi eða
öðru eldfimu cfrii. Betur ré'ýnd-
ist að nota liyssu og skjöta púðri
í bamp cða þuirán reiðing. Jiessi
aðferð víð eldsrippkvéi'kju lagð-
ist að mestu eða öllu leýti niður,
éftir að eldspýturnar koiriu til
sögúnriár.
þegar grásátífislan bófst, var
það ætíð nefnt „að fara í göiigu."
Gáfri þ'á binir i'eyndari viðvan-
ingum holl ráð um það, liyerriig
liczt væri að haga sér víð Verkið.
Fyf’st'vár að lát'a á sig tínupók-
arin, sem flestír höfðu víð liægri
hlið, brugðu þeir reið'gjörð í op
tlnupokans, ðg hengdu hann síð-
ari urii hci'ðar'sér Iíkt og hlíðar-
tösku. Brotíð var upp á jiöltá^
Ópið,‘svo áð 'harin værí fekki 'sið-
ári.en svo, að hann-tækí.ríið.rir á
hné, þtirfti ,$ú biiðin á pokaoi>
ana, scrii urðu ekki lerigur bengd
ir úm öxi, lieldur borhír á bak-
inu og haldið í opin. — Fór það
mjög eftir atvikum, liversu vel
hver og einn liafði aflað í göng-
unni. Kom þar margt til greina.
þeir, sem höfðu verið svo
heppnir að komast í „flettur", —
svo var það nefnt, þar sem gi'ös-
in stóðu svo þétt, að hægt væri
að grípa bandfylli eina: eftir aðra
— gátu ekki aðeins troðfyllt t.inu-
poka sinri í éiririi göngii, heldur
eiririig fyllt peysú síria til vi'ð-
bótar.
En slíkar flettur voru fágætar,
þar sem ég þekkti til. Algengast
var að réyta upp bláð og blað.
Voiai það oftast stau'stu grösin
„bíaðagrösin", scm levildust í
víðirunnum og voru ékki aúð-
fundin. En vanir grasamenn
vissu vcl, hvar þeirra var lielzt
að leita.
Mestu kostir grá'samaima
voru þeil' áð vera braðhentur,
iðinn og glöggskyggn. Hér um
slóðir var það föst réglá að
grásafóík var állai' riætui' við
tínslu að vorlagi. þótt það kæriii
ferðbúið i áningarsfað að kvöl'di
dágs, höfst tínslan tafarlaust,
áður 'eri fólkið nyti svefns eða
hvildar. Kóm sú tilhögun með-
fram af þvi, að grösin voru rak-
ari að nætmiagi, þótt, þuirt veð-
ur væri. En béntugúst grasa-
rekja var þokuúði. Oft iagðist
svefn og þrevta á eitt með að
vinna bug á unglingumim við
grasatekju. l'm bignættið, þegar
sumarfuglaniir, sem sungið
böfðu liðlangan daginn þessum
gestum öræfanna til unaðai',
VOI’U sofnaðir, bver við hreiður
sitt. færðist algleymisró vfir alla
náttúruna, svo að Iivaðcina
virtist sofnað í bili, jafnvei grös-.
in og fjöllin líka. þá vildi hin' j
sarii'a; svefnrö verða ásrekin við
jþréýtta ungHnga. ;En flestum
iieppnáðLst -þó að vinna, bug á
herini vunz moi'gainsólui tójG aú
skína. En þá þ.ótti einnig tími
til komirin að leita sér næringar
og náðíi.
þessar vökuriætur í fjallaauðn
voi'u riiikil tilbréyting fi'á dag-
iega lífinu í byggð og urðu því
eftiriiiinnilegar iiijög: — Bezt
Flórar tunmir
í héstburði.
þótl; viðrá á grasafólk, of liæg-
ur úði var vi.ð og við, íricðan
grasatekja stóð yfir, aö verkinu
Ioknu kæmj svo þurrkur, því að
skaðlegt Jiótti að flytja grösin
blaut bæði vegua þyngsia og
einnig hins, að þá vildu þau
„sriarast". — En svo var það
nefiit, Jægar þau mublust mikið
í flutningi.
Fjórar . tunnur af þrinaim
fjallagrösum var bestburður,
ekki þungir bággar, en niíklir áð
fyrirferð. Margir góðir búiiienn
áttu tveggja tunnu sekki, sem
eingöngu voru notaðir til að
flytja í grös og viðarkol. Vóí'U
þeir riefridir kolápokár. þeir
voru úr béimaunnu vaðmáli með
litlum homsylgjum, festúni riieð
Iitlum millibilum umliverfis op-
ið. 1 sylgjrii-nar var þrætt, er
þeir voru orðnir troðfullir. Pokar
þessir fóru betur í bagga cn tvcir
tunnupokar samanbuhdnir.
Voru þeir búmannsþing og ent-
ust með góðri meðferð óaflátan-
lega. Allir pokar, sriiáir og stórir
voru þá úr heimaunnu vaðmáli.
þótti það ömurleg afturför á
beimilisiðnaðinum, þegar út-
lendir strigapokar komu hér (il
sögunnar. En það vár ckki fyrr
Tómlæti ««*■■■
fíka vart
en á síðtistu áratugúm nítjándu
aldarinnar.
A heimleiðinni báru ungling-
ar oft glögg merki svéfns og
þreytu, því að unnið var að
grasatekjunni af éinhug og
kappi. Leitaði grasaíólk vana-
lega lieim á þá bæi, scm næstir
voiai óbyggðinni, sem það kom
frá, þar seixi það 'átti Visan.
greiða. Kóm þá fyrir, að ifngar
stiilkur lmru kirinroða fyrir út-
lit si1t, ér ekki var sem snyrti-
legast, einkurn cf þrer höfðu
gleymt greiðunni beima, sem
kom þá fyrir.
þótt ábrigi og jafnvel öfur-
kapp vít'i'i algcngast við grasa-
tekjuna, voru þess þó dætili, að
tóririæti átti Sér stað. Muu ég
eftir þvi, að vinnufólk prcsts
eins í Hcykholti kom svo létt-
blaðið af grasafjalli, að það rak
klyf jabcstana harðastökk á beim
leið. þótti þetta eirisdæmi, enda.
var sagí, áð það befði setið mikið
af tlmarium að spilum í tjáldi
síim, en slikt bafði aldrei þekkzt.
hér fyi'i'.
Hvort Sem gi'ösin urðu full-
þurrkuð á fjallinu eða ckki, voru
þau breidd til þerris þegar beini
kom og brist vandíéga, þegar
þau voru orðin vel þurr. Eftir
það var þeim troðið vandlega í
tunnur cða sái, þai' sem átti að
geyma jiau óskemmd, svo að ár-
úm skipti í rakalausu búsi.
Um notagildi fjallagrasa að
dómi visindamanna vil ég ekk-
erf segja hér, en cldri tiða nioim
byggðu það a eigin reyrislu, aö
þau væru bæði holl og næririgar-
Notkunín var
margskonar.
rik fæða. Vorú þau notuð í brauð
með íúgi., skyrhræring, bióðmöi-
og mjólk og sparaðist á J>ann
bátt mjölmatárkaúp næstum til
beiminga, þar sem gnægð grasa.
var fyrir b'endi allt árið. Svo
niikil ti'ú var á heilnæmi fjalla-
grasa, að grasamjólk var notuö
sem læknislyf við magasjúk-
dóriiúm, og fjalhagrasaseyði þótti
gott meðal , í kvefsottum. þess
vissi 'ég dæriii, að íriæður gáfu
börnum sínum, scm voru aocins
fái'ra mánapa, bæðj graságraut-
arbræring og grasainjóllc.
DöfnuÖu þau vel og bar ekki á.
(Frh. á bls. 28)