Vísir - 24.12.1955, Blaðsíða 13

JÓLABLAÐ VtSIS

Ð-almatíuströndin er rómuð
íyrir fegurð og talin í hópi
Mnna sérkennilegustu og feg-
rorstu staða við norðanvert- Mið-
Jarðarhaf. Hún er ákveðinn og
ihættulegur keppinautur hinn-
iar fjölsóttu og heimsþekktu
Bivierustrandar og margt eiga
Jpær sammerkt, en um fleira
eru þær þó ólíkar.
Strax og komið er til Triest
—• landamæraborgarinnar —
sem skilur Ítalíu og Júgóslavíu
Jhefur ferðalangurinn á tilfinn-
ingunn að landið' hafi breytt um
svip. Og þannig er. það líka.
.Landfræðilega á Dalmatíu-
ströndin öll að tiLheyra sama
landi, enda þótt hún breyti
. nokkuð um svip því sunnar sem
dregur. í Triest verður ströndin
bégar sæbrött og þannig er hún
alla Leið suður til Albaníu.
En svipur strandarinnar tek-
.ur þó sífelldum breytingum.
Og merkiiegasta breytingin er
í'ólgin í þvi að' þeim mun sunn-
ar, sem dregur á ströndina
verður Landið æ hrjóstugra, svo
að þegar kemur suður að
albönsku landamærunum er
það naumast ánnað en ber-
angursleg klappaklungur og
: sförgrýtisurðir. Samt er þama
jt-á foattnatíq
eftir auðlindum landsins. Úr
þessu varð Dalmatíuströndin
að sannkölluðu þrætuepli milli
ríkjanna, sem lágu að landinu
að austan, norðan og vestan —
þrætuepli, sem aldrei naut
friðai- og aldrei fékk næði til
að dafna eða þróast, Ýmist var
landinu skipt í marga hluta,
eða þá aó eitthvert erlent her-
veldi réð yfir því öllu lengri
eða skemmri tíma. Stundum
voru það Feney.ingar, . stundr
um Ungverjai’, jaínvel Frakkar,
stundum voru það Tyrkir og
síðást voru það Austurríkis-
menn. Hverskonar ógæra sótti
þessa þjóð heim, blóði hennar
var úthellt miskunaxlaust, þorp
breimd og heilar borgir lagðar
í rúst, skógarnir ey ddir og
:nikil’náttúriifegurð, því sj álf gróðurlendi breytt í auðn.
strandlengjan er girt grózku- Landið stóð örfoka eftir.
miklu gróðurkögri, sem er
næstum einstætt í sinni röð. —
Fyrir ofan það rísa sæbrattir,
tindar, veðraðír ög- SVÍpmikHr
og undarlegir í litum. Syðst við
ströndina heita Svörtufjöll, en
Svörtufjöil eru lögmálum háð
hvað lit snertir líkt og geð-
brigðaríkur maður varðandi
lundarfar. Svörtufjöll eru ekki
Morðin
Eftír daga Napóleons ttjikla
komst Dalmatíuströndin, ásamt
mestiun hluta Júgóslavíu, und-
ir austurrísk yfirráð og hélzt
svo í heila öld, eða þar til í
heimsstyrjöldinni fyrri. En
vört nema stundum, en und- frelsisþrá rann í blóðí Þessarar
arlegu dimm verða þau þegar
ský dregur fyrir sólu eða undir
sólsetur. En á sólbjörum degi
myndi maður kalla þau Ljósu-
fjöll eða Rjörtutinda og ekki
getað hugsað sér annað nafn er
betur ætti við.
Grikkir og
Rómverjar.
Strandlengja Dalmatíustrand-
arinnar er sem næst 2000 km.
löng og á henni lifa um 800
þúsund íbúar,
Er sögur hófust á þessuxn
slóðum byggðu Illyríubúar
Dalmatíuströndina, en svo
nefndu Grikkir þá, sem byggðu
Adriahafsströndina, norðan
Grikklands. Illyríubúar þóttu
herská þjóð, en þeir skiptust í
smærri þjóðflokka. Einn þeirra
nefndist Dalmatar og eftir hon-
um heitir Dalmatíuströnd.
Á' 9. öld fyrir Krist sóttu
fönískir kaupmenn landið heim,
en á 4. öld eftir Krist taka
Grikkir að flytja þangað og
myndu vafalítið hafa lagt land-
ið undir sig, ef Rómverjar hefðu
ekki stöðvað framrás þeirra og
sjá-lfir sezt þar við völd. En
R.ómVbl'jar sköpuðu þarna
menningarríki með blómlegri
verzlun, siglingum og öðrum
arðbærum atvinnuvegum, er
kom í stað menningarsnauðs
hérríkis. Við þessa breytingu
urðu íbúarnir vellauðugir og i
ríki þeirra döfnuðu listir, fagr-
ar menntir og vísindi.
Ilúnar og
Germanir.
En hamingjúhjólið snerist
áður en varði. Veldi Róm-
verja hrundi og ágjöm og ó-
fyrirleitin herveldi svo sem
Húriar og Germanir sóttust
undirokuðu þjóðar, oftar en
einu sinni brauzt hún út í upp-
reistum, en var jafnan kæfð
með vopnavaldi í fæðingunni.
En loks- skeði örlagaríkur at-
burður í lítilli borg, sem heitir
Sarajevo, einn fagran sumardag
árið 1914. Blóðheitur Serbi, sem
unni ættjörð sinni heitar eigin
lífi, réðst að Ferdinand ríkis-
arfa Austurríkis á brú einni í
Sarajevo og skaut hann til
bana. Þetta varð neistinn að
héimsstyrjöldinni miklu og
konungsblóðið sem þarna rann
undanfari sameiningar Júgó-
slavíu.
íbúar Dalmatíustrandarinnar
hafa löngum verið rómaðir fyr-
ir glæsileik og hermennsku.
Þeir voru taldir hávaxnari en
aðrar þjóðir við Miðjarðarhaf
og einhver mestu hraustmenni
og hetjur í allri álfunni, er til
bardaga og styrjalda dró á mið-
öldunum. Þegar á tímum
Rómaveldis voru Dalmatíu-
menn rómaðir og eftirsóttir
hermemi, og sjómenn voru
þeir taldir yfirburða góðir. Þeir
þykja í betra lagi gáfaðir,
vizkufúsir og er létt um nám.
Svo sem aðrir Suðurlándábúar
gera þeir litlar kröfur tik lífs-
þæginda, eru aftur á móti
gestrisnír, riddaralegir í fram-
komu og heiðarlegir, en sé
gert á hluta þeirra eru þeir
uppstökkir og heiftúðugir og,
búa í senn yfir grimmd ög
slægð.
Landbúnaður er
undirstaðan.
Dalmatíubúar 1-ifa aðallega á
landbúnaði og sjósókn, en
nokkuð, einkum í, seinni tíð,
á verzlun, iðnaði og ferðar
mannastraumi. Sá litli jarð- j
vegur sem þarna fyrir fínnft
er frjór og í honum rækta
íbúarnir hveiti, mais og bygg,
ennfremur ávexti ýmiskonáf,
etnkum þó vínvið, olíuvið og
tóbak. Lítið er um nytjatré á
þessum slóðum, en aftur .á móti
mikið af lágvöxnum runnum
og kjarri,. sem -til einskis er
nýtt. Mikill hlutj íbúanna lifir
á sauðfjár- og geitfjárrækt, en
bæði kindunum og geitfénu er
beitt miskunarlaust í skógana
og' fyrir bragðið eru þeir illa
farnir, þ. e. a. s. þær skógar-
leifar, sem ekki var áður búið
að höggva upp.
Að nokkuru leyti lifa Dalma-
tíubúar á fiskveiðum. Mest
veiða þeir af sardínum, tún-
fiski, smokkfiski og krabba. Há-
karlar gera oft usla í veiðar-
færum þeirra og er tilsvarandi
vágestur og háhyrningurinn er
í veiðarfærum reknetabátanna
hér í Faxaflóa og við Suðurnes.
I síðustu styrjöld var um
70% skipastóls landsins eyði-
lagður, en siglingar hafa frá
öndverðu og eru enn virkur
þáttur í atvinnulífi Dalmatíu-
manna. Fyrr á öldum voru þeir
fræg siglingaþjóð, sem færði
óhemju auð inn í landið og sér
þess enn minjar, einkum í
skrauthýsum og höllum, sem
ejtir
Þorsíein Jósepsson.
Svipmy8t«IÍB‘ lir fes*d
sndur fii
Svartfsallalsntis.

reistar hai’a verið af niiklum
ibui’ði og sýnilegu ríkidæmi. !
Skrautlegir
þjóðbúningar.
I sambandi við iðnaö má geta i
þess að í landinu eru töluverðar
brúnkolanámur, þar eru mestu
aiuminiumhráefni sem vitað
er um á þessari jörð, þar eru
sementsverksmiðj ur miklar,
saltvinnsla og niðursuðuverk-
smiðjur fyrir fiskafurðir. Loks '
■er-u nokkur brögð að fram-‘
Virkisveggirnir í Dubrovnik.
Svratf jallasonur.
leiðslu og útflutningi á bygg-
iugarsteini.
Listiðnaður og heimilisiðnað-
ur er á háu stigi. í gegnum yf-
irráð margra og ólíkra þjóð-
flokka hefur þjóðin einnig
kynnzt mörgum ólíkum lista-
stefnum og jafnan tileinkað sér
úr þeim það sem henni ver að
skapi og fannst falla í þann
jarðveg sem fyrir hendi var.
Þetta kemur ekki hvað sízt
fram í skrauti þjóðbúninga
þeirra og natni kvenfólksins
við útsaum og hverskonar
hannyrðir. Fer saman hjá því
iðni, smekkvísi og listhneigð.
Þá er útskurður karlmanna
heimsþekkt fyrirbæri og fræg
útflutningsvara. Svipuðu máli
gegnir um silfursmíði, sem í
mörgu minnir á víravirkið ís-
lenzka.
t>ans og söngur.
f nánum tengslum við þjóð-
oúnmga eru svo þjóðhættir
msir og siðh-. En vegna þess
ÍLve þjóðarbrotin eru mörg og
renning þeirra í ýmsu ólík eru
: jóðhættirnir að sjálfsögðu
innig breytilegir eftir lands-
hlutum og byggðarlögum.
\nnars eru kirkjuhátíðir nokk-
uð sameiginlegur fagnaður allra
andsbúa, einkum hátíð eða
mannfagnaður, sem nefnist
zavjet“. Þar er mikið sungið,
cft brennur haldnar og um
ram allt eru þjóðdansar í há-
vegum hafðir. Þessir dansar
nefnast Kolo og eru hringdans-
ar eða keðjudansar, þar sepx
dansendur halda ýmist urn
mittið hver á öðrum, eða þá um
olnboga. Einn dansar fyrir qg
stígur sá jafnan tvö skref áfram
með hægra fæti á undan og eitt
skref afturábak upp á vinstri
fót. Fordaiisarinn er jafnframt
forsöngvari en hópurinn tekur
undir og stígur í takt við hl-jóð-
fallið. Dansar þessir vara oft
margar klukkustundir sam-
fleytt og virðast þeir þá ærið
tilbrey tingarsna uðir og ein-
hliða.
Serbinn hefur ríka tilfinn-
ing'u fyrir ljóði og söng. yrkir
mikið, syngur og leikur ósköp-
in öll á hljóðfæTÍ. Fræg gru:
—> | söngljóð Serbanna, þar sera
hetjudáðir þjóðarinnnr gegn
Hundtyrkjanum eru lofsttngn-
ar. Hljóðfærið heitir gusl'a —•
strengjahljóðfæri með 1—S
hrosshársstrengjum, og' er þai5
hljóðfæri til á nær hverju 'býli
í gervöHu landinu. Annað hljóð-
færi er til, sem heitir sviraia;
— einskonar reyrflauta — og
sérsiakt og einstætt lýðveldi í
það þriðja sem heitir vijalp,
strén jah I jóðfæri méð þrern
stréngjum, en tvö þau síðar-
riefnd'j eru aðailega notuð xii
undirleiks við þjóðdansaha —
kolo. j
Kjötið er j
liátíóamati’.r.
Fáíækt er mikil- meðal al-
þýðu í landínu og þannig hefur
það verið í margar aldir. A£
þessu leiðir og að Júgóslavinn
gerir.ekki nriklar kröfur hvorki
til húsnæðis né matar. Á sjálfri
sjávarströndinni nærist fólkið
að verulegu leyti á fiski, nýjum
og reýktum, auk grænmetis. En
þar sem fjær dregur strönd-
inrii er meira borðað af land-
búnaðarafurðum, einkum mais
og brauðmat, auk mjólkur og
grænmetis. Megnan óþef legg-
ur af mörgum Júgóslava sök-
um hvítlauksáts. Kjötmeti er
nær eingöngu hátíðamatur og
er þar fyrst að nefna glóðar-
steikt lambakjöt, en svíankjöts
er naumast neytt nema á jólum.
Húsakostur hjá alþýðu
manna er fátæklegur. Sum-
staðar eru íbúðirnar og íbúðar-
húsin aðeins óþiljaður geimur.
Húsin oft hlaðin úr steini með
stráþökum. Hlóðir eru á gólfi
en rúm meðfram veggjum með
hálmdýnum og ullarteppum og
loks rekkjur fyrir húsráðendur.
Gluggar eru yfirleitt litlir og
gefa daufa glætu. Þannig er
aðbúnaður þessa fátæka fólks
hvað húsakost og mataræði
snertir:
„Bora“ og
„scirocco“.
Þegar ferðast er um Dalma-
tíuströndina verður manni
strax ljóst að ein höfuðat-
vinnugreinin er sauðfjárrækt.
Og þarna situr kvenfólkið á
öllum aldri, kornungar telpur
og fjörgamlar konur, yfir fjár-
hjörðum, smáum eða stórum
eftir því hvað til er á hverjum
bæ. Ekki virtust hjarðkonurnar
eiga sjö dagana sæla, en þær
éru vanar við sult og seyru,.
brennandi þorsta í hitaglóð
sumarsins og nístandi kulda
svalvindanna að vetrinum.
Þarna geisa tveir höfuðvindar.
Annar þeirra heitir „bora“,
hinn „scirocco“. Bora er kaldur
og þurr fjallvindur, sem stund-