Morgunblaðið - 12.05.1965, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 12. maí 1965
MORGUNBLADIÐ
17
kennaranáms við
Háskúia íslands
Samtal við prófessor Hrein
1 EINU dagblaðanna var nýlega
skýrt frá því í viðtali við mennta
málaráðherra, að fyrirhugaðar
vaeru miklar breytingar á BA-
:námi við Háskóla íslands, sem
stefndu að því marki, að háskól-
ínn taki að sér menntun fram-
haldsskólakennara í ríkara mæli
en áður. Frá því var og skýrt, að
þessar breytingar snertu einnig
að verulegu leyti nám í íslenzk-
um fræðum, en segja má, að það
nám hafi verið hyrningarsteinn í
starfsemi háskóians allt frá upp-
hafi, enda voru íslenzk fræði sá
höfuðþáttur, er tekinn var upp
við stofnun háskólans árið 1911
til viðbótar embættismannaskól-
unum þremur, er fyrir voru. Síð-
an hefur námsskipan í íslenzk-!
um fræðum hins vegar haldizt
lítt breytt í megindráttum. Af
þessum ástæðum gekk tíðinda-
maður blaðsins á fund forseta
Heimspekideildar háskólans, próf.
Hreins Behediktssonar, til að
leita nánafi upplýsinga um málið.
f>að standa fyrir dyrum miklar
breytingar á námsskipan í heim-
gpekideild?
Já, það má segja, að verulegar
breytingar séu fyrirhugaðar.
Aðalsícipulagsbreytingin má
*egja, að sé sú, að sama skipan
verður nú á öllu námi í deild-
inni. Hingað til hefur námsskip-
anin verið með tvennu móti.
Annars vegar íslenzk fræði, sem
kennd hafa verið til kandídats-
og meistaraprófs. Hins vegar
nám í öðrum greinum, sem leitt
hefur til BA-prófs. Þessi tví-
þætta námsskipan hefur m.a. leitt
til þess, að deildin hefur í reynd
aðgreinzt í tvo hluta, sem allt of
lítið samband hefur verið á
milli. Þetta kemur t.d. fram í því,
að greinir þær, sem kenndar
hafa verið til BA-prófa hafa
manna á meðal einatt verið
nefndar einu nafni, „BA-grein-
lr“, eða jafnvel „BA-deild“ til að-
greiningar frá „norrænudeild“.
.Hætta er og á, að þetta leiði til
þess misskilnings, að þessum
greinum sé öllum eitthvað sam-
eiginlegt, sem afmarki þær sem
gérstakan fiokk akademískra
greina, sk;ýrt aðgreindan frá ís-
lenzku og öðrum greinum. Á
hinn bóginn hefur þetta svo leitt
til einangrunar islenzkra fræða,
«em að vísu var óhjákvæmileg í
upphafi, meðan aðrar fílólógísk-
• r greinir voru ekki kenndar við
skólann, en hefur ekki verið rof-
ih sem skyldi eftir því, sem náms-
greinum hefur fjölgað. En það er
vitaskuld höfuðatriði í háskóla-
námi, að nægileg fjölbreytni fá-
ist og traust almenn undirstaða,
m.a. með þvi að leggja stund á
•.m.k. tvær ólíkar námsgreinir.
Á þetta ekki sízt við um þá, sem
ieggja 3tund á móðurmálið, enda
er móðurmáisnám að sjálfsögðu
xiáskylt öðru tungumálanámi og
í öllum háskólum i nánum tengsl-
um við það skipulagslega.
Framvegis er því gert ráð fyr-
lr, að sama námsskipan rerði í
ftllum greinum i deildinni, ís-
lenzku sem öðrum. Allir, er hefja
nám i deildinni, stefna fyrst að
BA-prófi. Velja þeir sér tv'ær
eða þrjár greinir og lesa því ætíð
tvær greinir samhliða. Náms-
greinirnar eru sem stendur þess-
•r: fstenzka (málfræði og bök-
inenntir), danska, norska, sænska,
enska, þýzka, franska, sagnfræði
(almenn saga og íslandssaga),
landafræði og bókasafnsfræði.
Gert er ráð fyrir fleiri greinum,
•mml ætiazt er til, að teknar verði
upp eftir því, sem aðstæður Ieyfa:
finnska, spænska, latína, gríska,
almenn bókmenntasaga, almenn
málvísindi og heimspeki.
En nám í raungreinum, stærð-
fræði, eðlisfræði, efnafræði o. s.
frv., sem hingað til hefur verið á
vegum heimspekideildar, verður
hér eftir á vegum verkfræðideild-
ar, sem mun útskrifa væntan-
lega kennara í þessum greinum.
Þess skal þó getið, að eftir ’sem
áður verður unnt að v'elja saman
til BA-prófs hug- og raungreinir,
Dr. Hreinn Benediktsson.
eftir ákveðnum reglum þar að
lútandL
BA-prófið verður áfram sem
hingað til sjálfstætt lokapróf frá
háskólanum, en jafnframt skal
það veita réttindi til framhalds-
náms, annaðhvort þegar í stað
eða síðar, sem leiði til kandídats-
eða meistaraprófs. Fyrst um sinn
er gert ráð fyrir kandídatspróf-
um (1) í íslenzku (málfr. pg
bókm.), fyrir þá, er lokið hafa
BA-prófi í íslenzku og annarri
grein, (2) í sögu, fyrir þá, er
hafa BA-próf í sagnfræði og
annarri grein, og (3) í ísl. fræðum
(málfr., bókm. og sögu), fyrir þá,
er hafa BA-próf í íslenzku og
sögu. Jafnframt er svo stefnt að
því að taka upp, þegar aðstæður
leyfa, kandídatspróf í öðrum
höfuðgreinum, t.d. ensku. Meist-
arapróf verða fyrst um sinn
tvenns konar, (a) I íslenzkum
fræðum, fyrir þá, er hafa BA-
próf í íslenzku og sagnfræði, og
(b) í norrænum málum og bók-
menntum, fyrir þá, er lokið hafa
BA-prófi i íslenzku og öðrum
norrænum málum. Þetta síðara
meistarapróf hefur ekki verið til
hér áður.
Þeir, sem hafa í huga að gér-
ast kennarar áð námi loknp,
bæði BA-prófsmenn og kandídat-
ar og meistarar, þurfa svo að
ljúka prófum í uppeldis- og
kennslufræðum, senni gert er ráð
fyrir, að sé að jafnaði tekið á
síðustu tveimur árum BA-náms-
ins.
Verða miklar bréytingar á BA-
prófunum sjálfum frá því, sem
nú er? •
Nú er BA-prófið fólgið í fimm
stigum, þremur stigum í einni
grein og tveimur í annarri. Með
hinni nýju skipan verður það
aúkið í sex stig, þ.e. um
ca. 20%. Miðað við núverandi
skipan er ætlazt til, að sjötta
stigið bætist annaðhvort við þá
grein, sem tvö stig hafa verið
tekin í (þ.e. 3 + 3 stig), eða
stúdent taki eitt stig x þriðju
Benediktsson
námsgrein, þ.e. hafi 3 + 2 + 1
stig. Það skal þó tekið fram, að
eins stigs greinin getur ekki orð-
ið kennslugrein við próf!í upp-
eldis- og kennslufræðum. En tii
að lesa til kand.-prófs skal BA-
prófsmaður hafa þrjú stig í
tveimur greinum.
Til viðbótar koma svo tvö for-
próf, sem ekki hafa verið áður,
nefnilega í almennum málvísind-
um og hljóðfræði fyrir alla þá,
ér leggja stund á tungurriál, eitt
eða fleiri, og í latínu fyrir þá,
sem ekki eru stúdentar úr málá-
deildum menntaskólanna.
Hvaða áhrif hafa þessar breyt-
ingar á lengd námsins miðað við
það, sem nú er?
Þessar breytingar hafa augljós-
lega í för með sér talsverða leng-
ingu námstímans til BA-prófs.
Miðað við, að prófstigunum sex
sé að jafnaði lokið á þremur ár-
um, tveimur stigum á ári. Eru
þá forprófin (þ. á m. forspjalls-
vísindi) talin með, sem verða
jafnhliða aðalnáminu, alm. málv.
og hljóðfr. á 1. ári, og latína á 2.
ári, ef því er að skipta. Þar til
viðbótar kemur svo uppeldis-
fræðiprófið fyrir þá, er hyggjast
gerast kennarar. Má því gera ráð
fyrir, að BA-prófinu ljúki að
jafnaði á 4. námsári, miðað við
að stúdent einbeiti sér að nám-
ihu allan tímann. Þó ætti að
verða hægt, með kappsamlegri
aátundun, að ljúka Öllu náminu,
að uppeldisfræðum meðtöldum,
á þremur árum, a.m.k. fyrir þá,
sem ekki þurfa að taka forpróf
í latínu.
Rétt er að geta þess, og raunar
leggja áherzlu á það, að í hinni
nýju námsskipan verða settar
reglur um hámarksnámstíma, á
þá leið, að stúdent skuli hafa
lokið BA-prófinu (uppeldisfr. þó
ekki með talin) innan 4% árs frá
því, að hann innritast. Stúdent
mun því aðeins hafa 1 til XVt ár
upp á að hlaupa í náminu um-
fram það, sem telja má lágmarks-
tíma. Markmiðið er vitaskuld, að
námstíminn nýtist sem bezt, og
verða því stúdentar að helga sig
náminu í miklu ríkara mæli en
verið hefur. En þetta hlýtur að
leiða til stóraukinnar þarfar á
námslánum og -styrkjum til
handa þeim, er þetta nám stunda.
Heildarnámstíminn til kand.-
prófs mun hins vegar ekki breyt-
ast að marki. Er gert ráð fyrir
2%—3 ára námstíma eftir BA-
próf.
Mörgum þeim, sem hefja há-
skólanám, mun þykja snögg um-
skipti í kennslu- og námsháttum
frá menntaskólum, ekki sízt
þeim, sem kmritast í íslenzk
fræði. Munu ekki hinar fyrirhug-
uðu breytingar hafa áhrif á
kennsluhætti í islenzkum fræð-1
um?
. Jú, það er efiaust rétt, að
mörgum þykir snögg umskipti í
náms- og kennsluháttum, er í há-
skólann kemur, ekki sízt í ís-
lenzkum fræðum. Stafar það
vitaskuld að nokkru leyti af því,
að háskólakennsla hlýtur ætíð að
verða með allmjög öðru sniði en
ke.nnsla i menntaskólum. En
einkum stafar þetta þó vafalítið
af því, að vegna fámenns kenn-
aráliðs hefur að mestú órðið að
kenna öllum árgöngum nemenda
saman í íslenzkum fræðum, og
hafa því nýir nemendur á hverju
ári’ arðið að koma inn í kennsl-
una, þar sem kennarar eru á vegi
staddir í yfirferð námsefnis á
hverjum tíma. Á þessu er stefnt
að gagngerum breytingum. Verð-
ur komið á árgangaskiptum í
kennslunni fyrstu þrjú árin (til
BA-prófs), þannig að er hin nýja
skipan verður komin á að fullu,
verður kennt í þremur árgöng-
um á hverju ári (1., 2 og 3. stig,
og lýkur hverji stigi með prófi)
svipað og nú er í öðrum greinum
tii BA-prófs. Kennslustunda-
fjöldinn verður og aukinn.
Kennt verður 6—9 stundir á viku
á hverju stigi. Hver nemandi,
sem les tvær greinir samhliða,
mun því sækja 12—18 stundir á
viku auk kennslustunda undir
forpróf. Þá verður og stéfnt að
því, eftir því sem framast étu
tök á, að leggja prentuð eða fjöl-
rituð rit til grundvallar kennsl-
unni í mikla ríkara mæli en ver-
ið hefur. Allt þetta stefnir í þá
átt að brúa bilið fyrstu árin milli
menntaskóla ög háskólans í
kennsluháttum.
Hitl nýja námsskipan mun og
hafa í för með sér verulega
breytingu á námsháttum til
kand.-prófs, þ. e. næstu þrjú árin
eftir BA-prófið. Er markmiðið að
gera nemendum kleift að helga
sig sérgrein slnni, þ.e. málfræði
eða bókmenntum, þegar um er að
ræða kand.-próf í íslenzku, og
Islandssögu eða almennri sögu
við kand.-próf í sögu, í miklu
ríkara mæli en verið hefur. Nú
eru prófgreinirnar hliðstæðar að
öðru leyti en því, að ritgerðar-
efni til lokaprófs greinir á milli.
Ep til viðbótar er stefnt að því,
að önnur greinin verði í reynd
aðalgrein, þar sem mönnum gef-
ist tækifæri til að sökkva sér
niður í áhugamál sín, en hin
greinin verði aukagrein, þar sem
aftur á móti sé dregið verulega
úr kröfum miðað við það, sem nú
er. Kemur þessi munur m.a.
fram í próffyrirkomulagi, en í
aukagrein er aðeins gert ráð fyr-
ir munnlegu prófi.
Getur háskólinn komið þess-
um breytingum á með núverandi
starfsliði?
Nei, það er alveg óhugsandi.
Breytingar, sem að ýmsu leyti
miða í svipaða átt, hafa verið
gerðar við háskóla í nágranna-
löndunum og hafa alls staðar
krafizt stóraukinna starfskrafta
og mikils fjár. En það er sam-
dóma álit þeirra, sem til þekkja,
að sá kostnaður ha-fi verið létt-
vægur miðað við ávinninginn.
Heimspekideild gerði ítarlegar á-
ætlanir um þá kennarafjölgun,
sem nauðsynleg væri til að fara
af stað með hina nýju námsskip-
an, og hefur ríkisstjórnin fallizt
á tillögur deildarinnar í öllum
atriðum. Annars vegar er stofnun
þriggja nýrra prófessorsembætta,
í ensku, almennri sagnfræðij og
'Norðurlandamálum, og er gert
ráð fyrir að lögfesta þessi emb-
ætti á næsta þingi. Hins vegar er
svo ráðning þriggja annarra
kennara, sem þurfa að vera
komnir til starfs áður en hin
nýja námss.kipan kemúr til fram-
kvæmda. Eru það tveir kennarar
(lektorar) í íslenzkum fræðufn,
sem munu hafa fullt starf við há-
skólann, og aukakennari í alm.
málv. og hljóðfr. til forprófs.
Um prófessorsembættin þrjú er
hins vegar gert ráð fyrir þeim
möguleika, að ekki fáist hæfir
menn í þau öil þegar í stað. Hef-
ur deildin því íagt til að taka
upp það nýmæli; að er þannig
stendur á, . sé heimilt að verja
prófessorsláununum til a.ð styrkja
kandídata til framhaldsnáms til
að öðlast hæfni til að takast á
hendur prófessorsembætti síðar.
Þáð er vi.task,uld ekki nóg að
stefna að ákveðnu marki í bygg-
ingia- og skipulagsmálúm háskól-
ans, heldur verðúr og að stúðla
að því með skipulegum aðgerð-
um, að á hverjum tíma sé völ &
haéfum starfsmönnum í hverri
grein.
Að öðru leyti er kennaraaukn-
ing við deildina innifalin í 10 ára
áætlun háskólans, en hluti henn-
ar, þ.e. sem varðar fjölgun pró-
fessora, hefur fyrir nokkru verið
lagður fyrir ríkisstjórnina. Hefur
ríkisstjórnin nú samþykkt hana
og ákveðið að beita sér fyrir
nauðsynlegri lagasetningu og
fjárveitingum. Eru undirtektir
yfirvalda í þessum efnum mikið
fagnaðarefni.
Segja má, að þessi áætlana-
gerð marki tímamót í sögu há-
skólans, þar sem verið er með
' þeim að marka stefnu, fyrir langt
árabil, í uppbyggingu háskólans
sem akademískrar stofnunar.
Þessar áætlanagerðir eru þó enn
aðeins á byrjunarstigi, og er
þörf stórátaka í nánustu fram-
tíð.
Og þéssar breytingar éiga að
kóma til framkvæmda á þessú
hausti?
Stefnt er að því, áð svo geti
orðið, enda þótt tími sé naumur
til stefnu. Það, sem fyrst Jg
fremst veltur á, er hvort unnt
verði að fá hina þrjá nýju kenn-
ara, í íslenzku og í alm. málv. og
hljóðfr., til starfs fyrir haustið.
Má búast við nokkrum erfiðleik-
um í því sambandi, ef til vill
einkuim að því, er varðar alim.
málvísindi og hljóðfr. En fór-
prófið í þessum greinum er snar
þáttur hinnar nýju námsskipun-
ar. Verða þar kennd ýmis almenn
undirstöðuatriði, sem varða allt
tungumálanám og eru því nauð-
synleg undirstaða að námi í ein-
stökum málum, jafnt íslenzku
sem öðrum, en hafa auk þess
mikið gildi fyrir væntanlega
kennara í starfi. Á undanförnum
áratugúm má segja, að bylting
hafi orðið í rannsóknum í al-
mennum málvísindum. Framan
af voru þessar breytingar alger-
lega bundnar sérfræðilegum sjón-
armiðum, en smám saman hafa
þær einnig beinzt að hagnýtum
verkefnum. Má segja, að innan
málvísinda hafi komið úpp á síð-
ustu árum ný fræðigrein, sem
nefna mætti „hagnýtt málvís-
indi“ („applied linguistics“), sem
hefur þegar fengið mikið gildi í
tungumálakennslu og -námi í
ýmsum löndum.
Hvaða áhrif hafa þessar breyt-
ingar á nám þeirra stúdenta, sem
þegar eru innritaðir í háskólantt?
Hin nýja námsskipan hefur
engin áhrif á nám þeirra, þeir
eiga allir rétt á að ljúka námi,
innan hæfilegs tíma, samkvæmt
núgildandi reglugerð. Hin nýja
námsskipan nær aðeins til þeirra,
er innritast eftir að hún tekur
gildi. Hins vegar verður eldti
stúdentum, þeim sem telja sén
hag að því, vafalaust heimilað
að stunda nám eftir hinni nýju
reglugerð, en ákvæði um einstök
atriði þar að lútandi hafa ékki
verið sett enn.
Og háskólinn gerir ráð fyrír, •
að þessar breytingar leiði til
mikillar fjölgunar háskóla-
menntaðra kennara á komandi
árum?
Það er von háskólans, að þess
ar breytingar stefni í þá átt.
Raunár ' getur háskólinn ekki
haft nein bein áhrif á þessi mál.'1
Menn koma í háskólann af frjáts
um vilja, stunda þar nám af eig-
in hvötum, og geta lokið því eða
horfið frá því, ef þeim sýnist.
Það, sem,úrslitum ræður í þess-
um efnum, er að kjör og aðbún-
aður kénnara, bæði meðan þeir
eru við nám og einkum eftir að >
þeir eru komnir til starfs, séu
þannig á hverjum tíma, að kenh-
arastarfið sé eftirsóknarvert. Há-
skólinn gétur aðeins haft óbein
áhrif hér, nefnilega með því að
gefa mörlrlum kost á eins hagan-
legu námi og hægt er, þ.e. nám(,
sem er hvorttveggja í senn, full-
gilt alm'énnt háskólanám, reist á
vísindalegri kennslu, og undir-
búningur undir þau stqrf, sem
menn takast á hendur síðar, t.dl
' kénnabastörf. Að þessu marki
stefnir háskóiinn.