Morgunblaðið - 06.02.1966, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ
Sunnurdagur 6. febrúar 1&66
í 12
Valdabarátta Kosygins
og Oryggisþjdnustan-KGB
LEONARD SCHAPIRO, höf-
undur greinarinnar, sem hér
fer á eftir í lauslegri þýðingu,
er prófessor við háskólann í
Lundúnum. Kennir hann við
stjómvísindadeild skólans og
fjallar sérstaklega um mál,
er varða Sovétríkin.
Verkefnið, sem þeir Alexei
Kosygin og Leonid Brezihnev
— sem virðist skipta heldur
minna máli þessa dagana —
fengu í arf haustið 1064 hef-
ur ekki reynzt þeim bein'Mn-
is auðvelt viðfangs. Kemur
þar ýmislegt til. í fyrsta lagi
er ljó&t, að hinn nýji for-
sætisráðherra átti valdatöku
sína að þakka stuðningi ör-
yggisiþj ónustunnar sovézku,
— KGB — og mig minnir það
hafi verið Maohiavelli, sem
fyrstur benti á hiversu hættu-
legt það gæ-ti verið að gera
bandalag við aðila, sem væri
manni sjálfum sterkari. í
öðru lagi hafa tilraunir Kín-
verja til þess að taka sér for-
ystu'hlutverk fyrir kommúnist
um í ihlutun um helztu deilu
miál á allþjóðavettvangi orðið
til þess, að Rússar urðu ann-
að hvort að hressa ofurlítið
upp á mynd sína sem „erki
byiltingarsinna“ — svo notað
sé eftirlætis naín Leníns á
vinstri sinnuðum ævintýra-
mönnum — ellegar gefa upp
alla von um forys'tu fyrir
komm'únistahreyfingunni í
starrfsemi hennar á hinum van
þróaðri svæðum heimsins.
Þessi óheppilega aðstaða
heifur orðið ti'l þess, að Kosy-
gin hetfur reynst heldur ósam
kivæmur sjálfum sér í stefnu
sinni, — en sliíkt getur kom-
ið fram í sýnu hæt'tulegri
mynd á heimavettvangi en at
þjóðavettvangi. Enda hefur
mátt merfcja í Sovétríkjun-
um óhugnanlega vaxandi
álhrif Öryggisþjónustunnar —
þrá'tt fyrir róttækar umbæt-
ur í efnahagsmálum, bæði iðn
aði og landlbúnaði; ráðstafan-
ir sem löngu hefði átt að
vera búið að gera.
Ef til vil'l var aðeins tákn-
ræn hin pólitíska umbun, sem
Shélepin og ýmsum skjólstæð-
ingum hans í Öryggisþjónust-
unni var veitt, þegar eftir að
Nikita Krúsjeff hafði verið
velt úr valdastóli í október
1964. En síðan virðist Öryggis
þjónustan hafa verið all fram
sækin í kröfum sínum um
réttindi til þess að stjórna
sínum eigin málum, án þess
að þurfa að Mta ýmsum þeirn
nýu lögskipunum, sem Krú-
sjeff kom á og var svo hreyk-
inn af. Sem daemi amá nefna
Brooke-réttaihöldin og ýmis
atvik, sem ekki hefur verið
haft eins hátt um, en hafa
verið jafnvel enn ósæmilegri.
Þeir ri'fhöfundar, sem virzt
hafa tregir til þess að beygja
sig undir hina ömurlegu opin-
beru bókmenntastefnu hafa í
sívaxandi mæli verið lokaðir
inni á geðveikrastofnunum
eða reknir úr stöðum sínum
á þeim forsendum, að þeir
séu „sníkjudýr" á þjóðf'élag-
inu.
Síðasta sprengjan er mál rit
höfundanna tveggja Sinyav-
skys og Daniels, sem taldir
eru rithöfundar i>eir, sem á
Vesturlöndum eru kunnir und
ir nöfnunum „Albram Tertz“
og „Nikdlai Arzhak“ — en
mál þeirra hefur jafnvel hit-
að þeim í ihamsi, sem gjarn-
astir eru á að koma til varn-
ar hinni sovézku bókmennta-
stefnu.
Ritverk þessara manna
hafa aðeins komið ú't utan
Sovétríkjanna, bæði á rúss-
nesku og í ýmsum þýðingum.
Sinya vaky er jafnframt —
sé hann „Tertz“ — kunnur
heima fyrir og erlendis, sem
frábær bókmenntagagnrýn-
andi. Og „Tertz“ er óumdeil-
anlega hæfileikamikill og
frumlegur rifhöfundur sem
beitir súrrealískri tækni fram-
úrskarandi vel.
Hvorki Tertz né Arzhak er
unnt að lýsa sem andsovézk-
um í skrifum sínum — að
öðru leyti en því, sem al'lt
má kalla andsovézkt, sem
ekki er í samræmi við hið
opinbera smjaður Sovétstjórn
arinnar. En pennar beggja
þessa rithöfunda eru beittir
og þeir eru báðir skarpsýnir
á ým-sa galla hins sovézka
þjóðskipulags.
Það, sem fyrst og fremst
veldur mönnum óihugnaði
varðandi þetta mál, er end-
urlífgun hinna ýmsu aðferða,
sem einkennandi voru fyrir
Stalínstímann, — hin skipu-
lega fordæmingaiherferð
L. Schapiro.
þlaða, áður en réttarhöld hafa
farið fram í máli þeirra —
Slormálið, sem notað er til
þess að sver'ta persónuleika
mannanna og hvernig tilvitn-
anir úr ritum þeirra eru slitn
ar úr samhengi og afbakaðar
eða jafnvél falsaðar, — ti'l-
vitnanir í ritverk, sem sov-
ézikum borgurum er ekki
leyft að lesa.
Það, sem gerir þennan síð-
asta leik Öryggiáþjónustunn-
ar ennþá háðulegri meðferð
á Jögum og rétti, er sú stað-
reynd, að samkvæmt sovézk-
um lögum er það al'ls ekki
saknæmt að senda handrit til
útgáfu erlendis. Fari svo, að
þessi blaða- og ú'tvarpsher-
ferð gegn rithöfundunum
endi með sýndarréttarhöldum
og dómi — eða fordæmingu
og refsingu án réttarhalda —
fyrir einlhverjar tiíbúnar sak-
ir svo sem andsovézkan áróð-
ur, má ýkjulaust staðhæfa, að
þær litlu raunverulegu fram-
farir sem orðið hafa á síð-
ustu árum í sovézku réttar-
fari, verði að engu gerðar á
einni nóttu.
Boðar þetta þá, að Rússar
séu um það bil að hverfa aft-
ur til Stálínismans? Efcki held
ég að svo sé, að minnsta kosfi
ekki að svo stöddu. Kosygin
er enginn Stalín, hvorki jafn
miskunnarlaus né eins skarp-
Skyggn í stjórnmálum .Stalín
var að minnsta kosti sjélfum
sér samkvæmur í stjórnmála-
stefnu sinni. En Kosygin virð
ist þeirrar trúar, að með að-
stoð skugga síns, Brezhnevs,
geti hann með annarri hend-
inni komið iðnaði og landbún
aði í nýtízkulegt horf en hina
höndina geti hann notað til
þess að gefa frjálsar hendur
hinum úrkynjuðu óþokkum,
sem aldrei eru langt undir
yfirborði þjóðfélagsins hvert
sem það er — hvort heldur
um er að ræða Ku Klux Klan,
bezfcu fasistasamtökin eða
Öryggisþjónustu Sovétríkj-
anna.
Vandinn er sá, að Kosygin
er skuld'bundinn Öryggisþjón
ustunni — að minnsta kosti
heldur hún áfram að krefja
hann reikningsskila fyrir þá
aðstoð, sem hún veitti honum
í október 1964. Vafalaust njóta
kröfur hennar stuðnings fjöl-
margra starfsmanna flokksins
sem þykjast eiga grátt að
gjalda hinum „frjáls'lynda“
Krúsjeff. Mig grunar, að
Kosygin telji sér hag í því,
að halda Öryggisþjónustunni
og flokknum rólegum með
því að 'hleypa þeim á mál,
sem hann telur tiltölulega
lítils virði og óviðkomandi
ríkisrekstrinum í heild. Því
hverju máli skipta, þegar allt
kemur til al'l's, tveir rithöfund
ar, í augum efnahags og áætl
anajöfurs kjarnorkua'ldarinn-
ar, sem hefur allan hugann
við reikniheila og milljónir.
Þess í stað hefur Kosygin
vissulega fengið ýmsu því til
leiðar komið, sem hann vildi,
á sviði áætlana og skipulagn-
ingar. Bundinn -hefur verið
endi á hina stöðugu Mutun
fáfróðra og otfstækisfullra
flokksmanna, — sem var arf
ur frá Krúsjefif — í stað hins
fáránlega samsulls ýmissa
stofnana flokks og ríkis hefur
verið komið á skipulegum
stjórnardeildum, sem hver
hefur sérstakt verksvið og
eru skipaðar embættismönn-
um, er fjalla um mál, sem
þeir hafa hæfi'leika og mennt
un til. Tæknifræðingar stjórn
arkerfisins hafa með höndum
skipulagningu, m.a. í landbún
aði, iðnaði, hermélum og ut-
anríkismáMm. Starifsmenn
flokkskerfisins aftur á móti
eftir Leonard
Schapiro
fjalla um trúarbrögð, menn-
ingu, áróður og ýmis lagaleg
mál. Má með sanni segja, að
allir fái það, sem þeir þarfn-
ast.
í augum stjórnanda, sem
gæddur er snyrtilegu hugar-
fari, varkárni, en er hvorki
ýkja djarfur né skarpskygn
stjórnandi, kann að því er
svo virðist, skynsamleg mála
miðlun, í hinni hefðbundnu
samkeppni í Sovétríkjunum
milli flokksins og ríkisins að
vera ibeinlínis aðdáanleg
lausn. Gallinn er aðeins sá,
að hún fær ekki staðizt til
lengdar.
Ástæðan er sú, að kröfur
beggja aðila verða ekki sam-
ræmdar né uppfylltar. Þeir,
sem starfa að skipulagning-
unni verða að geta gengið út
frá vissum stöðugum þáttum.
Þeir verða að geta treyst á
skynsemi, hreinskilni í um-
ræðum, heiðarleika og reglu-
með öðrum orðum þeir þurfa
á réttaröryggi að halda. En
hinn brjálæðislegi imyndana
heimur toommúnista fær ekki.
staðizt án lögleysu, gjörræð-
is, pukurs og launungar, niður
bælingar frelsisins í umræð-
um og endurtekinnar lygi.
Það er ekki nema eðlilegt, að
þeir, sem hafa sterkan hefð-
þundinn áhuga á þess-um hlið-
uim stjórnmálal'ífsins, óttist
lög og reglur eins ákaflega
og fjandinn vígt vatn.
Sé þeim ekki haldið í skefj
um munu smá-Stalínarnir í
flokksstarfseminni, hinir ó-
menntuðu í æðstu stöðum á
vettvangi bókmennta og þorp
ararnir í leynilögreglunni
stöðugt au'ka kröfur sínar um
leyfi til þess að hafa að engu
lög og rétt, En það er alger
grundvallar forsenda í stjórn
málum, að réttaröryggi sé eitt
og óskipt. Það fer ekki eftir
því, hversu oft lög eru virt
eða brotin. Réttaröryggi
byggist á því, að réttarvenj-
ur séu með þeim hætti, að
óhugsandi sé undir nokkrum
kringumstæðum að virða lög-
in að vettugi.
Þetta skildu síðustu Rússa-
keisararnir aldrei. Þeir
treyst-u ýmist á hinn upplýst-
ari öfl þjóðfélagsins, sem að-
hylltust réttaröryggi eða fór-
Vígismenn hins i'lla — leyni-
lögregluna. Þegar í harðbakk
ann sló, treystu keLsararnir
alltaf. á leynilögregluna og
við vitum, hvernig fór fyrir
þeim að 1-okum.
Gerir Kosygin sér grein fyr
ir þessu: Er hann fær um að
sjá samíbandið milli áætlana
sinna um skynsamlegri stjórn
adhætti og rnáls Sinyavskys?
Og sé svo, — ibvað ætlar hann
þá að gera við Shelepinana og
Semidhastnyana sína, stóra og
smáa?
Því eitt er víst, að annað
hvort verður hann að læra
að stjórna þeim, eða þeir
munu stjórna honum. Með-
ferð han-s á máli þessara
' tveggja rifihöfunda, þegar
hann gefur sér tíma til að
sinna því, kann að reynast
mikilvæg fyrir stjórnarferil
hans.
Skók
Á skákmeistaramóti U.S.S.R.
i Talin urðu úrslit þau að
L. Stein varð skákmeistari Sovét
ríkjanna í annað sinn.
1. Stein 14; 2. Polugajewski
13%; 3. Taimanof 13; 4.—ö. Suet-
in og Furman 11%; 6. Keres 11;
7. Sacharow 10%; 8. Osnos 10;
9. Bronstein 9%; 10.—12. Byc-
howski 9; 10.—12. Simagin 9;
10. —12. Kortsnoj 9; 13. Chasin
”8%; 14.—17. Buchmann 8;
14.—17. Wasjukov 8; 14.—17.
Gufeld 8; 14.—17. Ljawdansky 8;
18. Kusmin 7; 19. Mikinas 6%;
20. Lepesckik 4%.
Það vekur nokkra athygli skák
unnenda hve slæleg frammistaða
Kortsnoj var í mótinu.
Eftirfarandi skák er tefld á
mótinu á milli núverandi meist-
ara og meistara síðasta árs.
Hvítt: V. Kortsnoj
Svart: L. Stein
Kóngsindversk vöm
1. d4, Rf6; 2. c4, g6; 3. Rc3, Bg7;
4. e4, d6; 5. f3, 0-0; 6. Be3, e5;
7. d5, Rh5; 8. Dd2, f5; 9. 0-0-0,
Rd7; 10. Bd3
10. — fxe4
Á sokkabandsárum þessa af-
brigðis var oftast leikið 10.—
Rdf6; 11. Rge2, a6; o. s. frv.
11. Rxe4 Rf4
12. Bc2 Rdf6
13. Rc3 b5?!
Frumkvæðið skiptir miklu máli
í slíkum stöðum sem þessari. Til
greina kom 13. — a6; ásamt b5.
14. Rxb5 Ba6
15. Ra3 Hb8
16. g3 Rf4-h5
17. b3(?)
Réttara virðist fyrst 17. Re2, e4;
18. Rd4.
17. — Bb7
Undirbýr c6.
18. Rbl
Enn kom 18. Re2 sterklega til
greina.
18. — c6(!)
Stein reynir að brjóta upp
peðastöðu hvíts á drottningar-
væng. Það er vitaskuld hárrétt
ákvörðun með tilliti til 13. — b5.
19. dxc6 Bxc6
20. Dxd6 De8
Hvítur er nú í miklum erfið'leik-
um með menn sína.
21. Hel Hf7
22. Bd2 Bf8
23. Dd3 Dd3
Ef-tir 23. Dxe5, He7; 24. Dc3, Bg7
er hvíta staðan ekki falleg.
23. — e4!
24. Dc3
Ef 24. fxe4 þá Rg4.
24. — Bg7
25. Rh3
Loksins er þessi maður laus,
25. — Rg4
26. fxg4
Eftir 26. Da5 hefur svartur i
möguleika m. a. e3.
26. — Bxc3
27. Rxc3 Rf6
28. 85 Rd7
29. Rxe4 Df8
30. Bc3 Hf3
31. Bb2 He8
32. Kbl?
Afleikur í tímaþröng, en staðan
er að öllum líkindum töpuð eftir
32. Rf4.
32. — Bxe4
33. Bxe4 Hxel
34. Hxe4 Hflt
35. Hel Df5t
36. Kal Hxhl
37. Hxhl Dxh3
gefið
- Utan úr heimi
Framh. af b)s. 17
binda enda á sambands —
skipulagið. Ættflokkaholl-
usta o-g aðgerðir, sem stuðla
-að því að auka samheldni
ættflokkanna og viðhalda
hagsmunum einstakra hópa,
verða að víkj-a fyrir þeirri
nauðsyn að koma á þjóðlegri
endurreisn og uppbyggingu
landsins sem heildar." Og
þegar hann skýrði frá því, að
hann hefði fækkað ráðherr-
um Sambandsstjórnarinnar,
kvaðst hann h-afa skipað her-
foringjunum í ríkjunum fjór-
um að gera hið sama —
hverjum á sínu svæði“ — og
gætti þess greinilega vand-
leg-a að tala ekki um „ríkin“,
heldur „svæði“.
Hvort þessi ósk um einingu
þjóðarinnar leiðir til þess að
komið verði á nýrri stjóm-
arskrá, er ekki Ijóst enn sem
komið er. En sú hreyfing, sem
sjá má í þá átt er það mikils-
verðasta, sem enn hefur
leitt af byltingunni.
Einn erfiðasti þáturinn i
því stjórn-arformi, sem nú rík
ir eru þau miklu áhrif sem
hið fjölmenna en vanþróaða
Norðurríki hefur haft.
Árum saman haf-a stjórn-
málaforingjar Suðurríkisins
krafzt þess, að Norðurríkinu
verði skipt upp í minni hér-
uð. Sú lausn, að afn-ema al-
gerleiga ríkjaskiptinguna I
landinu öllu, yrði sennilega
þolanlegri í augum Norðan-
manna en sú að 1-eysa þeii;ra
ríki upp í tvö eða þrjú Úl-
tölulega áhrifalaus svæði.
En breytingar, sem þessar,
munu taka marga mánuði og
jafnvel ár — og enn lengra
verður að bíða þess, að full-
kominn árangur sjáist. En til
þessa hefur enginn getað sak
að Ironsi um að hann sitji
auðum höndum.
(Observer — öll réttindi
áskilin).