Morgunblaðið - 15.04.1966, Blaðsíða 5

Föstudagur 15. aprll 1980
MORGUNBLAÐIÐ
5

ÖLLUM
ÁTTUM
FRÓÐLEIKSFÚSUM borgar-
búuxa, ©g öðrum þeim, sem
hafa áhuga á sögu Reykja-
víkur, gefst um þessar mund-
ir kostur á að auka enn
á þekkingu sína á Reykja-
vík fyrri tíma með því
að skoða sýningu þá,
sem nú stendur yfir í boga-
sal Þjóðminjasafnsins og
nefnist „Myndir úr minja-
safni“. Eins og nafmið bendir
Lárus Sigurbjörnsson við líkanið af Reykjavík árið 1786.
„Myndir úr minjasafni"
Gengið með Ldrusi SigurbjörnssYni um
Reykjavíkursýninguna í Bogasalnum
tii er uppistaða sýningarinn-
ar málverk, uppdrættir eða
kort, teikningar og ljósmyndir
af Reykjavík fyrri tíma og
allt fram til vorra daga.
Sýningin „Myndir úr
minjasafni“ var opnuð þann
6. apríl sl. og hún verður op-
in út þessa viku kl. 14-22.
Mikill mannfjöldi hefur þeg-
ar sótt sýninguna, og munu
t.d. á þriðja þúsund manns
hafa s koðað hana þá daga,
sem hún var opin yfir pásk-
ana, bæði börn og fullorðnir.
Hvetja ætti skóla til þess að
gangast fyrir því að nemend-
ur sæki sýninguna, því að
hún gefur ljósa mynd af þró-
un Reykjavíkur sem kaup-
staðar, og er hin fróðlegasta.
Blaðamaður Mbl. brá sér á
sýninguna nú fyrir skömmu,
og fékk hann til liðs við sig
Lárus Sigurbjörnsson, skjala
vörð, sem fræddi hann um
helztu þætti sýningarinnar,
en Lárus er með fróðustu
mönnum um sögu borgar-
innar. Gefum þá Lárusi orð-
ið:
— Það má segja að sýning-
unni sé skipj. í sex flo'kka, og
hefst hún á gömlum kortum
af Reykjavík. Tilgangurinn
með því að sýna þau er að
leitast við að sýna fram á
hvar bæjarstæðið hefur verið
á 18. öld. Og í því efni- er
þýðingarmikill tengiliður
milli þeirra korta, sem þekkt
voru áður, kort sem fannst
í þjóðskjalasafni Dana, og
birtist hér á sýningunni í
fyrsta skipti. Kort þetta er
dregið upp af ofursta nokkr-
um, Eeleff að nafni, árið 1781,
og það sýnir í frumgerð sinni
ekkert annað en það, sem hér
var þá fyrir, þ.e.a.s. kirkjuna
og bæjarhúsin.
Það sýnir fjögur sjálfstæð
hús, sem liggja suður af kirkj
unni, og út með tjörninni, og
er það ákaflega merkilegt,
því að ekkert er því til fyrir-
stöðu — nema auðvitað stað-
reyndin — að Ecleff hefði
getað teiknað húsin fyrir
framan kirkjuna, eins og
margir hafa viljað halda
fram að bæjarstæðið hafi
verið.
Þetta kort Ecleffs var siðan
dregið fram í dagsljósið árið
1783 til þess að sýna fyrir-
hugaðar byggingar á Austur-
velli, sem sé biskupssetur og
skóla. iÞá er að sjálfsögðu
einnig innfært á kortið, það
sem búið var að byggja
handan lækjarins frá því að
Ecleff dró up kort sitt, tugt-
húsið.
— Svo eru hér önnur kort,
sem vert er að skoða. T.d.
eru það teikningar séra Sæ-
mundar Hólm, sem gerðar
eru 1783. Önnur er útlitsteikn
ing af Reykjavík, en hin er
skipulagsteikning, og eins og
á korti Ecleffs er þar einnig
gert ráð fyrir að á Austur-
velli muni rísa biskupsstofa
og skóli. En það vill bara svo
til að séra Sæmundur kemur
ekki hingað til lands fyrr en
árið 1789, og því hefur hann
ekki getað gert teikningarnar
eftir eigin sjón. Hins vegar
má rekja þetta kort til þess
árs, sem þeir Levetzow og
Magnús Stephenssen voru
sendir hingað til lands, haust
ið 1783 og hafa verið teiknað
eftir þeirra fyrirsögn, því að
Levetzow var einmitt aðal-
hvatamaðurinn að þeirri til-
lögu að færa biskupssetrið til
Reykjavíkur í landsnefnd-
inni síðari 1785.
— En snúum okkur aftur
að korti Ecleff árið 1731. Við
fyrstu athugun má segja, að
það stangist á við þessi tvö
kort hér, segir Lárus og bend
ir á tvö kort, sem hanga rétt
við kort Ecleffs. — Annað er
frá 1715 en hitt frá 1776. En
við nánari athugun sér mað-
ur að Hoffgaard, sá sem
teiknaði eldra kortð, leitast
við að sýna rétta sjónhend-
ingu milli kirkjunnar, Reykja
Víkurtoæjar og Skildinga-
nesbæjar, og það tekst hon-
um. En á hinn bóginn verður
útlitsteikningin hjá honum
skökk því að hann hefur ekki
mm
er að sýna útlit og afstöðu
bæjarins, inréttinganna og
fálkahússins og hendir hann
þá líkt og Hoffgaard að hann
fær ekki rúm fyrir 4 hús
innréttinganna sitt hvoru
megin við götu (núverandi
Aðalstræti) nema með því að
Kort Ecleff af Reykjavík 17 31, en þar sjást bæjarhúsin
suður af kirkjunni og út með tjörninni.
nægilegt rúm fyrir Skildinga- snúa götunni um rétt horn til
nesbæinn til þess að hann fái vesturs.
rétta afstöðu og því snýr — Til þess að gera það enn
hann sjónheningunni um 90 ljósara, hvar bæjarstæðið
gráður, og þá kemur allt hefur verið á þessum tíma, er
heim. Varðandi kort Minors, sýndur hér á sýningunni
sem gerði yngra kortið, þá vitnisburður tveggja manna,
kemur það sama í ljós. Hann sem hafa án alls vafa vitað
um það — annar þeirra er
Runólfur Klemensson, síðasti
forstöðumaður innréttingana,
en hann leggur til í skjali til
Skúla fógeta, sem undirritar
skjalið, fyrirmæli um það
hvernig vaktarinn eigi að
ganga milli húsanna, m.a. í
Aðalstræti sem nú er, en hét
þá aðeins Gaden. í því segir
að hann skuli hrópa við
glugga Madame Angels, þar
sem nú er Aðalstræti 16, „og
allersidst OPPE i Reikevik í
mellem Madame Bruuns og
Tömmermand Holms Baier“,
segir svo orðrétt í skjalinu.
Og þetta er staðarákvörðun,
sem alls ekki verður ve-
fengd. En í þessari deild eru
líka fjölmörg önnur kort sem
sýna grósku kaupstaðarins
allar götur frá 1801 til 1920.
Lárus heldur þessu næst í
næstu deild. — í þessari deild
eru eingöngu Reykjavíkur-
myndir eftir Jón Helgason,
biskup, en enginn maður hef
ur lagt eins mikið af mörkum
til sögu bæjarins og til þess
að varðveita bæjarmyndina,
eins og hann. Elzta myndin í
deildinni er frá 1885, máluð
út um glugga Latínuskólans,
að því er Jón segir sjálfur.
— En dr. Jón gerði meira en
að mála eftir fyrirmyndum.
Hann var svo kunnugur bæn-
um sínum og hafði svo gott
sjónminni, að hann gat leið-
rétt fyrri tíðar myndir er-
lendra ferðamanna hér og
annarra, fært til réttra hlut-
falla og málað réttum litum.
Hér eru 27 málverk eftir
hann, en samtímis eru einnig
til sýnis 57 vatnslitamyndir
eftir hann í Skúlatúni 2.
— Nú, þá er komið að
þriðju deildinni ,segir Lárus,
þegar deild Jóns Helgasonar
hefur verið skoðuð lengi og
rækilega, — en það eru nær
eingöngu myndir úr bókum
ferðamanna, sem hingað hafa
komið, og eru þær flestar vel
kunnar. Þó eru hér tvö mál-
verk sem ekki hafa verið
sýnd áður — myndir sem
sýna Reykjavík árið 1789, og
eru þær eftir brezka málar-
ann Nicholas Pocoock. Hann
kom hingað að vísu ekki sjálf
ur, heldur gerði máiverkin
eftir frumdráttum teiknarans
Baines, sem tók þátt í leið-
angri Stanley lávarðar hing-
að. Pocoock var mjög þekkt-
ur málari á sínum tíma, sér-
staklega fyrir ýmsar orustu-
myndir. Hann málaði m.a.
sjóorustuna við Kaupmanna-
höfn.
— Hér í fjórðu deild, segir
Lárus, þegar við höfum virt
myndir Pocoock nægilega
fyrir okkur, — eru tvær út-
litsteikningar af Reykjavik,
það eldra frá 1801 en hið
yngra frá 1836, gert af Aage
Nielsen-Edwin, og auk þess
eitt líkan eftir þá Aage og
Eggert Guðmundsson list-
málara, sem sýnir Reykjavík
Framhald á bls. 14

Reykjavík árið 1786. Þar sem litli torfba'rinn, sem er lengst til liægri á myndinni stóð, er nú Morgunblaðshöllin. Því næst
kemur geymsluhús stofnanna (síðar Hakonsenshús), fjós Innréttinga og heygarður, dúkvefnaðarhús og íbúðar assistenta
(síðar biskupsstofa), kontor og magasinhús, spunahús, kirkjan, lóskurðarstofa (síðar fyrsti barnaskóli bæjarins), og ullar-
stofa. Myndin er tekin af líkani þcirra Aage Nielsen-Edwin og Eggerts Guðmundssonar. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)