Morgunblaðið - 16.06.1966, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 16. júnt 1966
MORCU NBLAÐID
17 i
Stuölar - strik - strengir
í* r
Það er vor
frá rithöfundum í Leningrad.
Einnig er þess að minnast,
að fiöldi fólks, og Aksenov þar
á meðal, var gripið fyrir mót-
mælaaðgerðir gegn endurreisn
Josefs Stalins í marz s.l. Margir
hafa nú af því áhyggjur að
eitthvað slíkt sé í aðsigi og
benda m.a. á að mikið sé nú
skrifað í málgögn flokksins til
fordæmingar orðtækisins „per-
sónudýrkun“ sem Krúsjeff
beitti óspart fyrir sig til niðr-
unar á öllu sem sett varð í sam
band við Stalin.
Er nú svo komið að ímynd
Stalins og örlög rithöfundanna
Sinyavskys og Daniels eru tvinn
uð saman í huga fjölda manna.
Þrátt fyrir öll mótmælin og for
dæmingarnar gera menn sér
ljóst. að ef Stalin hefði verið
við völd nú, hefðu rithöfund-
arnir tæpast verið ofan moldar
og því er það að menntamenn
í Sovétríkjunum gerast ugg-
andi um sinn hag hvenær sem
þess sjást einhver merki að
vera megi að Stalin hljóti upp-
reisn æru.
Sinyavsky og Daniel
skrifa ■ fangelsinu
SOVÉZKU rithöfundarnir tveir
Andrei Sinyavsky og Yuli Dani-
el, sem nú eru í haldi í fanga-
Ibúðum, ekki þó saman, í Riiss-
landi miðju, þar sem heitir al-
þýðulýðveldið Mondóvía, segja
ævi sína allgóða, í bréfum til
ættingja og vina og halda upp-
teknum hætti um lestur og rit-
störf.
„Það er vor hérna", skrifar
Yuli Daniel í einu bréfanna
heim, „og ég nýt þess að anda
að mér fersku lofti eftir inni-
lokunina í Moskvu“. Ekki segja
rithöfundarnir sér íþyngt með
vinnu og virðast þeir hafa gott
tóm til skrifa sinna, þótt ekki
fái þeir að senda neitt slíkt frá
sér.
Yuli Daniel hefur haldið sig
við yrkingar og er sagður eiga
í fórum sínum álitlegan Ijóða-
ibálk um hnefaleikakeppni og
sitthvað smærra. Sinyavsky hef
ur aftur á móti tekið sér fyrir
hendur að kynna sér verk
tveggja rithöfunda löngu lið-
inna sem eru honum skyldir
um margt og skrifa um iþá.
Annar er írinn Jonathan Swift,
sem reit ,,Ferðir Gullivers“ forð
um daga, napra þjóðfélags-
ádeilu f ævintýrabúningi við
barna hæfi og hinn er franski
rithöfundurinn Franeois Ra-
foelais, sem leyndi í nær óstöðv
andi orðaflaumi, og honum ekki
alltaf hofmannlegum, hvössum
ádeilum á þjóðfélagið og heim-
spekilegum vangaveltum um líf
ið og tilveruna eins og hún
kom þessum 16. aldar manni
fyrir sjónir.
Báðir hafa þeir Sinyavsky og
Daniel beðið um að fá senda
síðustu útgáfu af Ijóðum Paster
naks, sem Sinyavsky gaf út og
skrifaði formála fyrir og Yuli
Daniel einnig beðið um eintak
af verkum skáldsins Sergei
Yesenins, sem framdi sjálfs-
morð 1925.
En þótt kyrrt sé í fangaklef-
um Sinyavskys og Daniels er
ókyrrð enn með menntamönn-
um bæði utan Sovétríkjanna og
Yuli Daniel
innan, vegna dómanna yfir
þeim. Lev Smirnov, yfirdómari
Hæstaréttar Sovétríkjanna, sem
var dómsforseti við réttarhöld-
in, mætti nokkru síðar á fundi
í Rithöfundasamtökum Sovét-
ríkjanna, að skýra málið, eins
Meistarinn Jean
. ÓÐUM eru hinir göimlu
meistarar myndlistarinnar að
hverfa af sjónarsviðinu-. Hoff-
mann er nýlátinn og nú fyrir
skömmu barst frétt um að
franski málarinn Jean Arp
hefði kvatt þennan heim.
Arp hefur lengi verið kunn-
ur og viðurkenndur sem eitt
mesta skáld myndlistarinnar á
þessari öld. Starf hans var
margþætt. Skrif hans um
myndlist hafa ávallt þótt íhug-
unarverð, þó einkum hafi
hann verið þekktur fyrir marm
ara höggmyndir sínar. Einnig
er rétt að geta þess að Arp
var einn af upphafsmönnum
hinnar umdeildu listastefnu,
sem bar nafnið Dada-ismi. (Til
koma nafngiftarinnar á þess-
ari listastefnu varð með þeim
hætti, að upphafsmennirnir
flettu upp í orðabók og völdu
fyrsta orðið sem þeir ráku aug
un í.)
Jean Arp var fæddur í Strass-
borg árið 1887. Á æskuárunum
bjó hann á víxl í Sviss og í
fæðingarborg sinni. Á árunum
1926-30 tilheyrði hann félagi
súrrealistanna. Árið 1942 flýði
hann frá Frakklandi til Sviss
og 7. júní s.l. lézt hann í
sjúkrahsi í Basel.
1 hinni frönsk-þýzku fæð-
ingarborg sinni ■ varð Arp eðli-
lega fyrir tvíþættum áhrifum.
Hann hafði mikil samskipti við
þýzka málarann Kandinsky og
sömuleiðis frönsku málarana
Modigliani og Picasso. Það var
árið 1916 í Zúrich að verulega
fór að bera á Arp, og þá eink-
um í sambandi við fæðingu
Dada-ismans sem átti sér stað
það á*r. Dada-istarnir í Zúrioh
voru heldur illa séðir af stjórn
arvöldunum og þóttu þeir geð-
bilaðir menn. Svissneska stjórn-
in lagði til hliðar umsókn Arps
um svissnesk borgararéttindi á
þeirri forsendu, að hann væri
óæskilegur maður, sem líkur
væru á að hafnaði í geðveikra-
hæli.
Hinar hvítu marmaramynd-
ir Arps með mjúkum útlínum,
hafa- haft mikil áhrif á list-
sköpun aldarinnar. Hin ávala
formbygging skáldsins hefur
einnig sett mark sitt á ýmsa
þætti -byggingarlistarinnar og
í því sambandi er rétt að nefna
hinar nýrnalöguðu sundlaug-
ar, sem svo mjög hafa rutt
sér til rúms á síðari árum. Þess
má geta hér til gamans, að
meistarinn Arp hefur þrengt
sér inn í hug þeirra eða þess,
sem teiknaði hina nýju sund-
laug í Laugardal.
Áhrifa frá Arp hefur um
langt skeið einnig gætt í verk-
um myndskreytingamanna um
víða veröld.
Arp var þeirrar skoðunar, að
listsköpun væri ekkert annað
en eðlileg afleiðing hugrenn-
inga og tilfinninga og að list
ætti um fram allt að vera eðli-
leg. í því sambandi sagði hann
eitt sinn: „Listaverk á að vera
eins og steinn, sem við rek-
umst á af tilviljun á förnum
vegi“.
og sagt var frá í fréttum á sín-
um tíma. Fundur sá var all-
sögulegur og var Smirnov
spurður spjörunum úr, ekki sízt
600 rithöfundar á
þingi PEN-klúbbsins
Andrei Sinyavsky
34. ALÞJÓÐLEGT þing PEN,
samtaka skálda, rithöfunda,
leikritahöfunda, ritgerðasmiða,
ritstjóra og annarra bókmennta
manna — var sett í New York
á mánudag, fyrsta þing sam-
takanna, sem haldið er í Banda
ríkjunum í 42 ár. Þingið sækja
um 600 rithöfundar frá meira
en 50 þjóðlöndum, en flestir
þó frá Bandaríkjunum sjálfum
eins og að líkum lætur, eða
nær 200 talsins.
orðið „fyrst til að mótmæla"
réttarhöldunum yfir Sinyavsky
og Daniel og fordæma þau, og
sagði að samtökin hefðu gert
allt sem þau hefðu megnað til
þess að milda dómana yfir rit-
höfundunum og hjálpa þeim á
allan hátt.
Rithöfundurinn Saul Bellow,
höfundur skáldsögunnar „Her-
zog“ flutti aðalræðuna setning
ardaginn og fjallaði um efnið
„The writer as an independent
um viðbrögð menntamanna ut-
an Sovétríkjanna, bæði flokks-
bundinna kommúnista og ann-
arra. Franski rithöfundurinn
Louis Aragón hafði fordæmt
xéttarhöldin og formaður
brezka kommúnistaflokktins,
John Gollan sömuleiðis, og
ítalir lögðu líka orð í belg og
enn aðrir af ýmsum þjóðum.
Þá hefur verið sagt, að
sovézkir menntamenn hafi sent
fjölda bréfa til yfirvaldanna að
mótmæla dómunum og þar til
nefndir rithöfundar og skáld á
borð við Konstantin Paustov-
sky, Yevgeny Yevtushenko,
Bella Akhmadulina, Andrei
Voznesensky, Vasily Aksenov
Og ýmsir aðrir. Auk þess er
talið — þótt ekki hafi fengizt
á því nein staðfesting — að
tvö umburðarbréf hafi verið
send yfirvöldunum, annað frá
rithöfundum í Moskvu og hitt
Enginn sovézkur fulltrúi sit-
ur þingið og hefur mikið verið
um það rætt hverju það sætti,
því áður var áformað að sendi-
nefnd kæmi vestur úr Sovét-
ríkjunum og var Rithöfunda-
samband Sovétríkjanna búið að
velja sex menn til fararinnar.
Arthur Miller, bandaríska leik-
ritaskáldið, sem er formaður
samtakanna, gat þessa í setn-
ingarræðu sinni og sagði m.a.:
„Þar sem engin opinber skýr-
ing hefur verið gefin út (um
fjarveru fulltrúanna), hljóta
menn að álykta að orsökin hafi
verið ótti við að sendinefndin
fengi vart um frjálst höfuð
strokið vegna gagnrýni á dóm-
ana yfir rithöfundunum Sin-
yavsky og Daniel og má vel satt
vera. Allit um það“, hélt Miller
áfram, ,,held ég að sú gagnrýni
hefði verið annað og meira en
einber pólitísk fordæming
Sovétríkjanna“. Þá minnti Mill-
er á að PEN-samtökin hefðu
Hans Arp látinn
I
Arthur Miller.
spirit“ eða rétt rithöfunda til
að hugsa sjálfstætt, mynda sér
sjálfstæðar skoðanir og koma
Iþeim á framfæri. Bellow átaldi
harðlega þá stefnu í skáldsagna
gerð, sem nú er mjög uppi og
hann sagði miða að því að gera
listina ,ómennska“. Þá lét hann
einnig að því liggja, að útgáfa
ársfjórðungsrita háskólanna og
fjölda annarra rita áþekkra,
lítið útbreiddra rita um menn-
Jean Arp með eina af hinum egglaga höggmyndum sínum.
ingarmál, drægi úr gæðum þess
sem borið væri á borð fyrir al-
menning og taldi það mjög mið-
ur farið.
Það sem eftir er vikunnar,
verða umræðufundir á þinginu
um ýmis efni. s.s. „Rithöfundur
inn á öld raftækninnar“ „Rit-
höfundurinn sem samstarfsmað
Ur annarra í viðleitni þeirra að
ná settu marki“, „Bókmennta-
leg og þjóðfélagsleg skrif um
eðli nútímamannsins“ og „Rit-
höfundurinn sem merkisper-
sóna í þjóðlífinu“ o.fl.
Margt manna sækir þing
þetta eins og áður sagði og má
til nefna ítálann Ignazio Silone,
Pablo Neruda frá Ghile, og
Muriel Sparks og Rosamond
Lehmann frá Englandi. Ekki
koma fulltrúar þó til þings sem
útsendarar þjóðar sinnar eða
boðberar þjóðskipulags . þess
sem þar ríkir, heldur, eins og
Arthur Miller orðaði það í setn
ingarræðu sinni: „að finna seig-
lífan, dulinn skyldleika manns-
andans í öllum hans margbreyti
legu myndum. Lokatakmark
okkar er að menningin eigi sér
engin takmörk“ sagði Miller,
-¥
r
r
\