Morgunblaðið - 26.07.1966, Blaðsíða 10

10
MORGU NBiAÐIÐ
Þriðjuáagur 26. júlí 1966
Er bíllinn vopnið, sem sigrar
kommúnismann í Júgóslavíu?
Belgrad.
KOMiMÚNISMjIINN er á hrað-
ara undanhaldi í Júgóslavíu en
í nokkru öðru landi í veröld-
inni. Ferðamaður frá Vestur-
Bvrópu kemst á iþessa skoðun
við það að ferðast um landið
þvert og endilangt, með því að
tala við emibættismenn, verka-
menn, framkvæmdastjóra, verk
fræðinga, hagfræðinga, ritstjóra
— fólk úr hvaða stétt sem vera
»kal í þjóðfélaginu.
Bíllinn, tákn hreyfanleika og
betra lífs, á sinn ríka þátt í því
að ýta kommúnismanum til
hliðar í Júgóslavíu.
Löngun til að eignast bíl.
Sérhver maður, sem ekki á
bíl, virðist vera að safna fé til
að geta keypt sér einn. Ung
hjón, sem bæði vinna úti og
hafa sameiginlega í laun um
1©0 dollara (um 6680 krónur),
búa gjarnan í eins herbergis
Sbúð svo þau geti sparað saman
nóg til að geta greitt 20% út-
Iborgun í bíl. Mikill fjöldi
Júgóslava fer til Vestur-Þýzka-
lands eða Frakklands, þeir
vinna mikið og spara eins og
unnt er til að geta komið heim
aftur með bíl. Júgóslavneskir
bændur yfirgefa bú sín til að
geta unnið í verksmiðjum er-
lendis. Þeir vinna nógu lengi til
að geta keypt sér dráttarvél
eða vörubíl.
í Belgrad er bílaumferðin
orðin svo mikil að hestvagnar
hafa verið bannaðir á götunum.
Löngunin til að eignast bíl
«r ekki eina merkið um frá-
hvarf frá strangleika kommún-
ismans. Hinn vaxandi fjöldi
þeirra, sem fara burtu úr land-
inu, er enn eitt. Ungt fólk er
áfjáð í að fara til útlanda til
að bæta lífskjör sín. Engum
dettur í hug að leita sér vinnu
1 öðru kommúnistalandi. Þessir
uíigu Júgóslavar fara ekki í
launkofa með iþá skoðun sína,
að -kommúnisminn arðræni
rerkamanninn en kapítalisminn
verðlauni hann.
Betra kaup er freistingin.
Um 250 þúsund Júgóslavar
vinna nú í auðvaldsríkjunum,
flestir í Vestur-Þýzkalandi,
Frakklandi og Sviss. Um 30
þúsund iþeirra eru mjög vel
menntaðir. Margir ungir, júgó-
slavneskir læknar starfa í Vest
ur-Þýzkalandi og Sviss. Brott-
flutningur tannlækna hefur
valdið skorti á iþeim í Belgrad.
Strax að loknum prófum leita
ungir vísindamenn að atvinnu
á Vesturlöndum þar sem laun-
in í Júgóslavíu eru langt fyrir
neðan það sem gengur og gerist
á Vesturlöndum.
Faglærður verkamaður í raf-
tækjaverksmiðju í Júgóslavíu
t±l dæmis getur unnið sér inn
um 64 dollara á mánuði (um
2.750 krónur), vélfræðingur um
120 dollara (um 5.160 krónur)
og háskólalærður aðstoðarmað-
ur í efnaverksmiðju aðeins um
40 dollara á mánuði (um 1720
kr.).
Hins vegar getur vélfræðing-
ur, sem rekur sitt eigið verk-
stæði og hefur þrjá menn í
vinnu (honum er ek'ki leyft að
hafa fleiri), haft um 1 þúsund
dollara á mánuði (um 43 þús-
und krónur).
Menn eru nú hvattir til einka
framtaks, einkum á sviði hvers
konar þjónustu, en það var litið
óhýru auga þar til fyrir
skömmu. Mikil þörf er á góðum
viðgerðarmönnum í Júgóslavíu,
eins og í öllum kommúnista-
löndum, þar sem þjónusta eins
og pípulagningar hefur orðið
að líða vegna hinnar marxís-
tísiku kenningar, sem leggur á-
herzlu umfram allt á „fram-
leiðslu“ á kostnað þjónustu og
hagleika. Pípulagningar virðast
vera hið eilífa vandamál komm
únismans. Kalt vatn streymir
úr krananum, sem merktur er
heitu vatni, og öfugt. Og frá-
rennslið er venjulega stíflað.
Tilraunir Júgóslavíu til að
halda dýrtíðinni í skefjum, sem
fylgdi hinni hröðu iðnvæðingu,
gefa góð dæmi um undanhald
ið frá hagfræðikenningum
kommúnismans. Júgóslavar
munu opna innanlandsmarkað-
inn fyrir samkeppni frá Vestur-
löndum, auk iþess sem skipulagi
verðlagskerfisins verður breytt
og hætt rekstri óhagkvæmra
fyrirtækja.
Stefnt að umbótum.
Eitt helzta stefnumólið nú er
að gera gjaldmiðil landsins,
dinar, — en gengi hans er nú
1250 miðað við Bandaríkjadoll-
ar, — fyllilega skiptanlegan í
frjálsan gjaldeyri. Er þetta í
fyrsta skiptið, sem kommúnista
ríki hefur þetta að meginmark
miði í viðskiptastefnu sinni.
Bandaríkin og fleiri vestræn
ríki, svo og Alþjóðabankinn,
veita Júgóslavíu aðstoð með
því að veita landinu ný lán
og lengja greiðslutímann á öðr-
um. Allt er þetta gert sam-
kvæmt áætlun um efnahagsleg-
ar umbætur, sem tilkynnt var
að síöasta ári.
Samkvæmt þessari áætlun
eiga verzlunarfyrirtæki að vera
losuð við stjórnmálaleg afskipti.
Styrkir eiga yfirleitt að vera
afnumdir. Skattar og önnur
gjöld eiga að lækka úr 49%
af hreinum hagnaði og niður
í 29%. Fyrirtæki eiga að treysta
eingöngu á viðskiptabanka til
fjármagnsöflunar.
Eftir því sem umbæturnar
komast í framkvæmd er búizt
við því, að ráðamenn fyrir-
tækjanna verði hið leiðandi afl
í viðskiptalífi Júgóslavíu í stað
starfsmanna kommúnistaflokks
ins. Yfirstjórn ríkisins á efna-
hagsmálum á að vera takmörk-
uð við atriði eins og skatta,
vexti og tolla.
Afstaða Títós.
Áætlunin um umibæturnar
mun ekki ganga árekstralaust
fyrir sig. Hún mætir harðri
andstöðu hinna rétttrúuðu
kommúnista, sumra verkalýðs-
foringja og hinna vanlþróuðu
héraða í suðaustur Júgóslavíu.
Titó marskálkur hefur hins
vegar gengið af lífi og sál í lið
með umbótasinnunum. Á síðast-
liðnum vetri fór hann um allt
landið ti lað ebrjast fyrir áætl-
uninni og skýra út hvernig sam
keppni og opnun landsins geti
orðið því til hjálpar.
Bséndúm, sem hafa orðið að
líða vegna áhrifa iðnvæðingar-
innar, hefur verið lofað hagnaði
af efnahagsumbótunum — til
dæmis dráttarvélum til að leysa
uxana og hestana af hólmi, sem
enn eru notaðir á flestum einka
búum.
En hleypidómar kommúnista
í garð bænda, sem reka bú sín
sjálfir, eru eftir sem áður til
hindrunar. Bændunum er enn
bannað að bæta meiru en 25
ekrum við lönd sín, en það tak-
markar framleiðsluna.
Bændur eiga um 86,9% af
ræktanlegu landi í Júgóslavíu.
Þrátt fiyrir takmörkun á fram-
leiðslunni hefur hún aukizt um
4% á ári síðastliðinn áratug.
Kjötútflutningurinn hefur marg
faldazt, en kornútflutningur
hefur lazt niður.
Júgóslavía mun halda áfram
að vera kaupandi að hveiti frá
Bandaríkjunum, en það er selt
með lánum til 12 ára að meðal-
tali. Þá mun einnig haldið á-
fram að kaupa 'landbúnaðarvél
ar í Bandaríkjunum.
Greinilegar breytingar.
Þegar ferðamaður kemur aft-
ur til Júgóslavíu eftir langa
fjarveru, tekur hann eftir
margskonar breytingum, sem
setja mark sitt á lífi fiólksins,
og eru í algjörri andstöðu við
það andrúmsloft lögregluríkis,
sem vart verður í flestum
kommúnistaríkjum.
í Belgrad eru einu lögreglu-
mennirnir, sem sjást á götun-
um, þeir sem stjórna umferð-
inni. Það er ekki lengur njósn-
að um útlendinga, meðal ann-
ars af þeirri ástæðu, að þeir
eru of margir. Júgóslavar, sem
eiga útlendinga að vinum, horfa
ekki lengur óstyrkir í kringum
sig til að gá að hvort njósnað
sé um þá af öryggislögreglunni.
Meðal háskólastúdenta, sem
nú fara ekki lengur í launkofa
með andstyggð sína á aga og
eftirliti flokksins, er hið rauða
meðlimaskírteini kommúnista-
flokksins ekki eins mikils met-
ið og áður var.
Sú var tíðin, að rauða skír-
teinið var talið eini gullni lyk-
illinn að dyrum velgengninnar.
Titó marskálkur
Þ«5 er enn talið góður aðgöngu
miði, en er ekki lengur talið
bráðn auðsynlegt.
Á síðasta áratugnum hefur
Belgrad verið breytt úr hálf-
gerðum sveitabæ í nýtízku
borg. Háreistar byggingar hafa
komið í stað serbnesku hús-
anna einlyftu. Ný miðstöð fyrir
stjórnarskrifstofur hefur verið
reist þar sem rústir einar voru
fyrir 10 árum. Vel hirtir
skemmtigarðar og grasblettir
eru víða.
Stórar, nýtízku verzlanir eru
til merkis um breytingarnar,
ekki aðeins í Belgrad heldur
einnig í öðrum borgum. Verð á
matvælum er lágt miðað við
verð í Vestur-Evrópu, þótt það
sé hátt, miðað við laun manna
almennt í JúgóslaVíu.
Landið hefur mikla þörf fyrir
frjálsan gjaldeyri og litið er á
ferðamannastrauminn sem leið
til að afla hans. Erlendir ferða
menn eyða yfir 100 milljónum
dollara á ári í Júgóslavíu og
ríkisstjórnin vonast til að fjór-
falda þessar tekjur. Þótt það só
einkennilegt fyrirbrigði í komm
únistaríki þá er spilavíti að
finna í hverju einasta liixus-
hóteli, en spilavítin taka að-
eins á móti erlendum gjaldeyri.
Sumir útlendingar miyndu samt
fremur kjósa að vatnslagnirn-
ar í baðheibergjunum væru I
lagi, en að geta skroppið í spila
vítin. Útlendingum finnst yfir-
leitt að þeir mæti hlýju við-
móti í Júgóslavíu. Og stór, ame
rískur bíll dregur alltaf að sér
stóran hóp aðdáenda, því hann
virðist samsvara hugmyndum
Júgóslava um, hvernig bíll eigi
að vera.
Ályktanir ferðamannsins.
Ferðamaður, sem dvalizt hef-
ur í Júgóslavíu í nokkrar vik-
ur og talað við fiólk af öllum
stéttum, dregur þessar ályktan-
ir:
★ Júgóslavia er að reyna að
vera samkeppnisfært við Vest-
urlönd. Ýmislegt úr efnahags-
kerfi Vesturlanda er verið að
taka upp, en fallið er frá mörg
um kenningum kommúnismans
um áætlunarbúskap og eftirlit.
★ Kommúnistafl. reynir að
viðhalda einræði sínu á stjórn-
málasviðinu og er enn fullur
hleypidóma gagnvart einka-
framtakinu. En frelsi einstakl-
ingsins fer vaxandi.
Eins og nú stefnir getur vel
svo farið, eins og maður nok'k-
ur komst að orði, að „bíllinn
er það vopn, sem mun sigra
kommúnismann í Júgóslavíu".
(Þýtt úr U.S. News &
World Report).
Júgóslavneskum bændum hefur verið lofað dráttarvélum í
stað uxa og hesta.