Morgunblaðið - 26.07.1966, Blaðsíða 15

ÞriðjuðagtJf 5®. júlí 1966
MORGUNBLAÐIÐ
15
Prófessor Ölafur Bjórnsson:
Það er aðeins um tvær leiðir að velja
í efnahagsmálum
1 snjöllu ávarpi, sem forsætis-
ráðherra, dr. Bjarni Benedikts-
son, flutti í Varðarferðinni 3.
þ.m. komst hann m.a. að orði:
„Að ári liðnu eigum við að
kjósa um það, hvort valfrelsið
eigi að vera borgaranna sjálfra
eða einhverra yfirvalda. Þær
fjölmörgu konur, sem hér eru
geta ráðið því með atkvæði sínu
íhvort þær fá að velja sér sínar
eigin vörur eða hvort einhverjir
menn á stjórnarskrifstofum eigi
«ð skammta þeim að sinni vild“.
í leiðara í Tímanum, sem helg
•ður var ávarpi forsætisráðherr-
ans, voru ofangreind ummæli
hans afgreidd með því einu að
segja að þetta væru gamlar
„lummur“. Auðvitað er slíkt
ekki nein málefnaleg gagnrýni
á ummælum forsætisráðherra,
heldur Ihitt, að vikist er undan
því með almennum vigorðum
að ræða málefnin. En eins og
kunnugt er, hefur í efnahags-
málum hér á landi, einkum ver-
ið um það deilt, allt frá því að
hin ströngu innflutningshöft
voru innleidd á kreppuárunum
fyrir stríð, hvort þessum mál-
um skyldi stjórnað með hafta-
og skömmtunarkerfi, eða hvort
stefna bæri að því að ná því
jafnvægi í þessum málum, að
borgararnir gætu ráðstafað afla
fé sínu eftir eigin valdi og geð-
þótta.
í>að er þetta tvennt, sem um
hefur verið að velja, þó að þeir
tímar hafi vissulega komið, að
frjálsræði í þessum efnum hef-
ur verið talið eiga svo langt
í land, að meira hafi verið deilt
um framkvæmd haftanna en
hitt, hvort hægt væri að af-
nema þau. Þannig var það t.d.
á verstu kreppuárunum og ár-
unum 1947 til 1949.
Hvað sem öðru líður, er það
vissulega tímabært, ekki sízt með
tilliti til þeirrar stjórmála-
baráttu, er fyrir dyrum
stendur á næsta ári að
gera sér grein fyrir því, hvort
einhver ný viðhorf hafi í þess-
um efnum skapazt, er geri það
megin sjónarmið úrelt, er fram
kmur í ofangreindum ummæl-
um forsætisráðherra, svo sem
Tíminn gefur í skyn, eða hvort
baráttan hlýtur eins og að und-
anförnu að verða háð um það,
hvora hina áðurnefndu leiða
skuli fara.
fslenzk stjórnmálabarátta og
„ismar“ 19. aldarinnar.
Þó að ég sé þeirrar skoðunar,
svo sem ég mun færa nánari
rök fyrir hér á eftir, að það séu
aðeins þær tvær leiðir, sem nefnd
ar hafa verið sem raunihæfar
megi teljast til úrlausnar þeim
efnahagsmálum, sem efst eru á
baugi hér á landi í dag, þá má
ekki skilja það svo, að ég haldi
því fram, að í rauninni séu
ekki til nema tvær stefnur í
efnahagsmálum. Slíkt væri auð-
vitað fjarstæða. Nærtæk sönnun
þess að svo er ekki, eru hinir
mörgu „ismar“ í efnahagsmálum
og þjóðfélagsmálum, sem flest-
ir mótuðust á sl. öld.
Flestir kannast við anarkisma,
liberalisma, sósíalisma og komm
únisma, svo þekktustu dæmin
séu nefnd. Á okkar öld bættust
svo við fasismi og nazismi, sem
*ð mínu áliti eru raunar aðeins
afbrigði af sósíalismanum þótt
ekki verði því gerð hér nánari
skil. Eins og annars staðar á
Vesturlöndum hafa þeir þessara
„isrra“ sem mestri útbreiðslu
hafa náð, haft meiri og minni
bæði bein og óbein áhrif á hin-
ar yfirlýstu stefnu allra starf-
andi stjórnmálaflokka hérlend-
is. En stefnuskrárnar eru að jafn
aði ekki endurskoðaðar nema við
einstaka hátíðleg tækifæri með
áratuga millibili, og síðan hafð-
ar í gleymskukistunni á ný til að
dúsa þar a.m.k. næsta áratug
og oftast lengur. Það ber sízt
að lasta, að rosknir stjórnmála-
menn haldi fyrirlestra á stjórn-
málanámskeiðum fyrir unga
menn um hina mikilvægustu
„isma“ efnahags- og þjóðmál-
anna og höfunda þeirra svo sem
Marx, Engels samvinnufrömuð-
urinn Robert Owen og jafnvel
Hitler. Það getur haft sitt gildi
bæði fyrir þá og áheyrendur
þeirra að lyfta sér stöku sinnum
í anda upp úr dægurmálaþras-
inu og sögulegur fróðleikur hef-
ur líka sitt gildi. En ég er þó
hræddur um það, að mest af
þessum boðskap fari að jafn-
aði inn um annað eyrað og út
um hitt hjá hinum ungu mönn-
um, vegna þess að þeir finna
að kenningar þessar tilheyra for
tíðinni og eru án lífrænna
tengsla við það þjóðfélag sem
þeir lifa í. Það sem raunhæfa
þýðingu hefur fyrir lausn þeirra
vandamála sem við er áð etja í
dag, eru þær leiðir eða þau úr-
ræði sem miðað við ríkjandi
viðhorf og aðstæður eru líkleg-
ust eru til að leiða til árangurs
til framkvæmdar þeirrar stefr u,
er ríkisstjórn og þingmeirihluti
telur í samræmi við vilja og
óskir umbjóðenda sinna. Auð-
vitað ber þó að gera sér sem
bezta grein fyrir þeim breyting-
um aðstæðna, sem sífellt eiga
sér stað. Úrræði, sem e.t.v. voru
þau beztu í gær, eiga ekki við
í dag, vegna breyttra viðhorfa.
Þegar velja skal milli úrræða,
sem fyi-ir hendi eru, þá koma
gamlar kokkabækur sjaldnast
að gagni heldur raunhæft mat á
því, hvort ný viðhorf hafi mynd
ast og að hve miklu leyti þau
krefjast þess, að nýjum tækjum
sé beitt. 1 sambandi við hugsan-
leg úrræði til lausnar efnahags-
vandamálum okkar íslendinga
í dag, er spurningin að mínu
áliti einmitt sú, hvort einhver
ný tæki hafi komið til sögunn-
ar, einhver „þriðja" eða „fjórða"
leið fyrir utan þær leiðir, sem áð
ur hafa verið farnar og allir
þekkja sem gefin tilefni til end-
urskoðunar frá grunni á því sem
áður hefur verið rætt og ritað
um þetta málefni.
Hver er „hin leiðin?“
Það bar við að mig minnir
fyrir sl. jól, að allt í einu var
farið að boða í Tímanum að því
er mönnum skildist, alveg
splunkuný úrræði í efnahagsmál
um, er skýrð voru „hin leiðin“.
Reið þar á vaðið enginn ómerk-
ari en sjálfur formaður Fram-
sóknarflokksins, Eysteinn Jóns-
son. Nokkuð þótti þó greinar-
gerð hans og annarra fyrir því
í hverju hin nýju úrræði voru
fólgin, óljós í upphafi, og varð
það til þess, að sumir, e.t.v. mið-
ur góðgjarnir, efasemdamenn,
komu með getgátur um það, að
hin leiðin væri ekkert annað en
gamla haftaleiðin, það ætti bara
að endurreisa gömlu gjaldeyris-
nefndina, fjárhagsráð og skömmt
unarskrifstofu og annað þeirrar
ættar.
Slíka túlkun töldu Framsókn-
armenn þó mjög móðgandi fyr-
ir sig, og fullyrtu, að hin leið-
in væri jafn óskyld gömlu hafta
leiðinni eins og viðreisnarstefnu
r íkisst j órnarinnar.
Ef boðun hinnar leiðarinnar
hefði svo verið fylgt eftir með
skýringu á því, hvaða ákveðin
úrræði það voru, sem hér væru
höfð í huga, þá hefði líklega
verið um að ræða einhverja þá
beztu jólagjöf, sem hægt var að
gefa þjóðinni, og það raunar ó-
háð því, hverjar undirtektir
þj^i úrræði hefðu fengið, ef
þau hefðu litið dagins ljós. Með
því hefðu Framsóknarmenn
gert hreint fyrir sínum dyrum í
því efni að aflétta þeirri gern-
ingaþoku, sem þeir ásamt öðr-
um stjórnarandstæðingum höfðu
fram til þessa reynt að sveipa
efnahagsvandamálin í.
En því miður fór þetta á ann-
an veg. Eftir að „hin leiðin" hafði
verið rædd í Tímanum í eina
eða tvær vikur án frekari skýr-
inga en þeirra sem gefnar voru
í upphafi koðnaði hún og allt
umtal um hana skyndilega nið-
ur, og síðan hefur ekki verið á
hana minnst. Hin leiðin var því
aldrei annað en óburður og
minnir óneitanlega um vísuna
um kölska gamla, — sem ég þó
að öðru leyti vil alls ekki líkja
Framsóknarmönnum við — er
gerð var í tilefni af tilraun hans
til að skapa mann og endar svo:
„Andanum kom ekki í hann
átti að heita Þórarinn."
Það er ekki hægt að halda og
sleppa.
Stjórnarandstæðingar hafa yf-
irleitt forðast það eins og heit-
an eldinn að benda á nokkrar
ákveðnar leiðir til úrlausnar
efnahagsvandamálunum, en lát-
ið nægja að fordæma úrræði
ríkisstjórnarinnar jafnframt því
að sverja af sér að þeim komi
til hugar að endurreisa gamla
Ólafur Björnsson.
haftakerfið. Er helzt látið að
því liggja, að ef þjóðin verði
svo góð að lyfta þeim í valda-
stólanna, þá muni hún áfram fá
að njóta þess frjálsræðis, sem
viðreisnin hefur fært, án þess
að þurfa að halda áfram að
sætta sig við þær ráðstafanir,
sem alltaf hafa auðvitað verið
skilyrði fyrir því að hægt verði
að aflétta höftunum, svo sem
raunhæfa gengisskráningu, tak-
mörkun útlána með allháum
vöxtum og öðrum ráðstöfunum
og gætilega fjárlagaafgreiðslu.
Þetta er ekki heiðarlegur mál-
flutningur. Þjóðarhagur hefur
vissulega batnað síðan núver-
andi stjórnarsamstarf hófst, en
auðvitað fer því víðsvegar fjarri
að þjóðin hafi ótakmörkuð verð-
mæti til ráðstöfunar, hvorki
gjaldeyri né annað, og svo verð-
ur ekki í neinni fyrirsjáanlegri
framtíð. Það verður alltaf að
takmarka það með einhverju
móti hvað mikil verðmæti ein-
staklingar og þjóðarheildin get-
ur notað til fjárfestingar og
neyzlu. Spurningin er aðeins sú,
hvernig eigi að takmarka þetta.
Og þar koma aðeins tvær leiðir
til greina. Önnur er hafta- og
skömmtunarleiðin, þar sem op-
inberar nefndir og ráð eru látn-
ar ákveða það, hvað megi flytja
inn og hverjir megi byggja,
hverjij- megi fara til útlanda,
hverjir kaupa bíl og svo fram-
vegis. Hin leiðin er að setja
hömlur, sem eru almenns eðlis,
en lofa einstaklingum að ráð-
stafa tekjum sínum að eigin ósk.
Raunhæf gengisskráning og háir
tollar takmarka þannig kaup á
bílum í stað þess að hafa bílaút-
hlutunarnefnd, sem framkvæmir
rannsókn á pólitískum ferli um-
sækjenda og öðrum verðleikum
þeirra. Húsmæðurnar fá sjálfar
að ákveða til kaupa á hvaða
vörum, þær nota þá peninga
sem þær hafa til umráða, í stað
þess að láta skömmtunarskrif-
stofu ákveða það magn, sem
kaupa má af kaffi, sykri eða
öðrum nauðsynjum, eða gjald-
eyrisnefnd ákveða, hvaða vörur
megi vera á boðstólum fyrir
fólkið og hvað mikið af hverri
Á sama hátt er fjárfesting ein-
staklinganna takmörkuð með
vöxtum og takmörkun útlána, en
ekki með fjárfestingarleyfum.
Það er ekki og hefur aldrei
verið nema um þetta tvennt að
velja. Það er fjarri mér að gera
lítið úr nauðsyn þess að stjórn-
málamenn og hverjir aðrir sem
mikilhæfum trúnaðarstörfum
gegna í þjóðfélaginu, fylgist með
þeim breytingum sem sífellt
eiga sér stað og samræmi starfs-
hætti sína þeim. En grundvall-
arlögmál efnahagslífsins breytast
ekki, a.m.k. ekki í tíð okkar,
sem nú lifum og okkar barna,
hvað sem ske kynni í þeim efn-
um eftir svo og svo margar ald-
ir.
Þeir, sem þannig lofa bæði
frelsi og afnámi þeirra ráðstaf-
ana, sem gera frelsið framkvæm
anlegt, eru því að blekkja fólk-
ið og þannig, að það hlýtur að
koma þeim í koll ef þeir ein-
hvern tímann koæmust í valda-
aðstöðu því að annaðhvort
loforðið verða þeir
að svikja. Nema þeir treysti
sannleiksgildi þess, sem einhvers
staðar stendur í „Mein Kampf“
Hitlers, að „fjöldinn sé heimsk-
ur og gleyminn“.
„Nautið ræður ferðinni".
Það er bæði skylt, og þess vert
í sjálfu sér, að athygli sé á því
vakin, að ég hef orðið var við
eina heiðarlega undantekningu
frá því, að stjórnarandstæðing-
ar byggðu málflutning sinn á
því, að lofa fólkinu bæði frelsi
og afnámi þeirra ráðstafana, sem
gera frelsið framkvæmanlegt.
Skömmu fyrir bæjarstjórnar-
kosningarnar í vor birti viku-
blaðið Frjáls þjóð grein undir
fyrirsögninni „Á nautið að ráða
ferðinni?1 Tilefni greinarinnar
mun hafa verið orðaskipti, sem
urðu við eldhúsumræðurnar á
síðasta þingi milli viðskiptamála
ráðherra og Gils Guðmundsson-
ar út af innflutningi á erlendu
kexi og tertubotnum. Viðskipta-
málaráðherra dr. Gylfi Þ. Gísla-
son hafði réttilega vakið atihygli
á því að þegar innflutningur
hefði verið gefinn frjáls í þeim
mæli sem nú er, þá væri ekki
að saka innflytjendur um það,
þótt eitthvað væri flutt inn sem
sumum kynni að finnast óþarfi,
því að innflytjandinn yrði þá
algerlega háður því hvað fólkið
vildi kaupa og hvað ekki. Þegar
haftafyrirkomulag hins vegar er,
þá getur kaupmaðurinn eða
kaupfélagsstjórinn hins vegar
sagt við viðskiptavininn: „Vilj-
irðu ekki þetta, sem ég hef á
boðstólum, þá færðu ekkert".
En þetta, að óskir neytend-
anna séu látnar ráða því hvaða
erlendar vörur séu fluttar til
landsins og seldar, kallar Frjáls
þjóð að „nautið sé látið ráða
ferðinni“. Menn geta verið á
móti því lífsviðhorfi sem í þessu
felzt, og það er höfundur þess-
arar greinar vissulega og jafn-
vel hneykslast á því. En mjög
ber þessi málflutningur að mínu
áliti, af þeirri loðmullu sem að
Ijafnaði er borin á borð fyrir
fólkið í hinum útbreiddari mál-
gögnum stjórnarandstöðunnar,
sem stýrt er af „æfðari“ stjórn-
málamönnum. Hér er því haldið
fram, að frjálsræðið í viðskipta-
málum, sem ríkisstjórnin hifíi
' stefnt að og tekizt að koma á,
muni leiða til ófarnaðar fyrir
þjóðina. Þar þurfi að koma á
annarri skipan. Það á ekki að
láta „nautið" þ.e. húsmæðurn-
ar og aðra neytendur ráða ferð-
inni. Nei, það þarf að nýju að
skipa vitringa í gjaldeyrisnefnd,
bílaúthlutunarneínd, skömmtun-
arnefnd og svo framvegis, sem
stjórna nautunum, þannig að
þau eigi ekki kost á því að kaupa "
annað eða ferðast annað en þess
ir vitringar telja að sé í sam-
ræmi við þjóðarhagsmuni. Hér
er ekki um að ræða neina dular-
fulla „hina leið“ sem Tíminn
var fyrir jólin árangurslaust að
glíma við að koma niður á jörð-
ina, heldur úrræði, sem eru til
og lengi hefur verið beitt hér
á landi, með öðrum orðum þá
einu raunhæfu leið í efnahags-
málum sem til er fyrir utan þá,
sem ríkisstjórnin hefur farið. Ef
stjórnarandstaéðingar sigra í
næstu kosningum undir því
merki, sem hér hefur verið haf-
ið á loft, þá væru þeir vissu-
lega á heiðarlegan hátt að þeim
sigri komnir. Og það eru þeir
menn, sem þannig skrifa, sem
mér finnst, að þeir, sem í al-
vöru vilja efnahagsmálastefnu,
sem sé önnur en sú sem fylgt
hefur verið, eigi að efla til fram
boðs og þingsetu, fremar en Loð
inbarðana, sem enginn veit, hvað
fyrir vakir, varla einu sinni
þeir sjálfir. En lífsvenjubreyt-
ingin, sem það myndi hafa í för
með sér, jafnt fyrir háa og lága
ef hverfa ætti aftur að gamla
haftakerfinu, hún yrði stórfelld,
en ég læt lesandann um að hugsa
nánar út í það. Það er og eftir-
tektarvert, að Frjáls þjóð er í
rauninni sammála forsætisráð-
herra um það, sem í þessu sam-
bandi er kjarni málsins, nefni-
lega hvað það sé sem um er
barizt. Hins vegar er auðvitað
sá megin munur á, að það sem
forsætisráðherra og við, sem
teljum að sjálfsforræðið geri
fólkið hamingjusamara, köllum
valfrelsi, heitir á þeirra máli
að „nautið ráði ferðinni“. At-
hyglisvert er og, með tilliti til
þess að þessi hreinskilni mál-
flutningur kemur fyrir í eina
málgagni stjórnarandstöðunnar,
sem beinlínis kennir sig við
frelsi, hvernig hinir svokölluðu
vinstri menn snúa alveg við
merkingu orðsins, jafnframt því
að nota það sem flagg fyrir sig.
Þó að ég sé ekki málfræðingur,
bygg ég, að alþýða manna leggi
þá merkingu í orðið frelsi, að í
því felizt sjálfsákvörðunaréttur
og það að vera sem óháðastur
valdi og forsjá annarra. Á máli
hinna svokölluðu róttæku vinstri
manna, bæði hérlendis og erlend
is, er merking orðsins hins veg-
ar alveg hin gagnstæða, eða sú,
að fela opinberum nefndum og
öðrum stjórnarvöldum sem við-
tækast vald yfir einstaklingum
og forsjá málefna þeirra í stór-
sem smáu.
Hefur því verið lofað að stöðva
verðbólguna?
f leiðara sínum síðastliðinn
fimmtudag gerir Tíminn að um-
talsefni greinar, sem undanfar-
ið hafa birzt hér í blaðinu og í
Alþýðublaðinu eftir mig og dr.
Gylfa Þ. Gíslason, viðskiptamála
ráðherra um verðbólguvandamál
ið. Telur blaðið að litlu máli
skipti að rekja fræðilegax or-
sakir verðbólgu, því að þær séu
öllum kunnar, en umræður um
þær geri þó að því leyti gagn,
að þær skýri myndina. Okkur
er áréiðanlega báðum ljóst, að
vísindalegar nýjungar eru eng-
ar í greinum okkar, enda til-
gangur þeirra ékki sá að boða
slíkt, heldur hinn, að benda á
það hversu margþætt þessi
vandamál eru og leiðrétta ein-
hliða og villandi málflutning
stjórnarandstöðunnar í þessum
efnum, þar sem því var a.m.k.
óbeint haldið fram, að ríkisstjórn
Framhald á bls. 21