Morgunblaðið - 04.03.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. MARZ 1967.
Um frönsku kosnmgarnur
MICHEL Sallé er franskur
stúdent, sem leggur stund á
stjórnvísindi. Hann hefur
dvalið á íslandi í hálft annað
ár, nemur við háskólann, og er
aðallega að viða að sér efni
um félags- og stjórnmál á ís-
landi fyrir doktorsgráðu sína
í stjórnvísindum við franskan
háskóla. Michel Sallé vann
um skeið hjá fréttastofunni
Agence France Press og skrif
aði greinar um stjórnmál.
Mbl. birtir hér grein eftir
hann, upplýsandi grein um
frönsk stjórnmál og frönsku
kosningarnar, sem hefjast á
1 morgun.
„Ég held að Frakkar standi
*ig í öllum kjördæmum, nú þeg-
ar þeir eru kallaðir til kosninga
og standa andspænis jafn ein-
llöld'U og augljósu vali sem hugs-
azt gebur: Það er að kjósa ann-
aðhvort þá frambjóðendur, sem
ótvírætt hafa sameinazt og
skuldbinda sig til að gera það
áfram til að þjóna saman V. lýð-
veldinu, eða þá að kjósa aðra og
eiga þar með á hættu að steypa
Frakklandi að nýju, að þessu
sinni í verra ástand en nokkru
linni, í sömu ringulreiðina sem
var áður fyrr, er flokkadrættir
ríktu“ (De Gaulle, á blaðamanna
fundi 28. október síðastliðinn).
Síðan árið 1958 hafa Frakkar
tvisvar verið kallaðir að kjör-
borðinu til þingkosninga, fjór-
um sinnum verið kvaddir ráða
af „leiðsögumanni sínum“ í stór-
i»m vandamálum og eiga nú enn
að gefa stjórnarforminu sam-
þykki sitt.
Þann 5. og þann 12. marz verða
f meiriíhlutakosningum með
tveimur atkvæðagreiðslum kosn
ir 487 þingmenn, einn fyrir
hvert kjördæmi. Með fyrri at-
kvæðagreiðslunni eru kjörnir að
eins þeir frambjóðendur, sem
hafa fengið 50% greiddra at-
kvæða. Milli atkvæðagreiðslanna
eru kosningasamningar gerðir,
þannig að eftir verða aðeins tveir
eða þrír frambjóðendur. Hinir
hafa verið útidokaðir, þar sem
þeir hafa fengið við fyrri at-
kvæðagreiðsluna minna en 10%
atkvæða eða þeir (hafa dregið
sig í hlé eftir að hafa ráðslagað
við kjósendur um að kjósa ein-
hvern ákveðinn framhjóðanda.
Þá verða kjörnir þeir framtojóð-
endur, sem fá fleiri atkvæði.
Þetta kjörfyrirkomulag hefur
þann kost í landi, þar sem eru
margar stjórnmálastefnur, að
það veitir möguleika til myndun-
ar meiríhluta, sem fær er um að
styðja ríkisstjórn í nokkurn tíma.
En það er óréttlátt að því leyti'
að það veitir ekki þeim hópum,
sem erm lengst til vinstri (komm
únistum) eða lengst til hægri 'g
venjulega eru einangraðir, rétt
hlutfall atkvæða, nema með kosn
mgasamninguim. Eru hinar nýju
leiðir kommúnistaflokksins í
þessu sambandi athyglisverðar.
Samkvæmt ummælum de
Gaulles er valið einfalt: um er
að ræða val milli framtojóðenda
hans og annarra, milli framtiðar-
innar og fortíðariiinar, milli góðs
og il'ls, milli stjórnarforms og
glundroða. Þessi einfalda stað-
hæfing sýnir hið stöðuga drama
í stjórnmálalífi Frakklands.
Á fslandi er stjórnarskrá, sem
ákvarðar um stjórnmálalegt
skipulag, sem engum dytti í hug
að draga í efa, jafnvel ekki
kommúnistum. Það, að þeir
ásaka ríkisstjórnina stöku sinn-
um um að virða ekki stjórnar-
skrána, sannar, að þeir viður-
kenna hana sjálfir sem grundvöll
hins íslenzka stjórnmálalífs.
Eftir frönsku stjórnartoylting-
una hefur stjórnarandstaða ver-
ið tvennskonar: andstaða gegn
ríkisstjórninni sjálfri, andstaða
gegn stjórnarformi, sem ríkis-
stjórnin er fulltrúi fyrir. Sú fyrri
hefur reyndar ekki alltaf verið
til staðar og sú síðari oft verið
tvenns konar: hægri- og vinstri
sinnuð.
Eftir hið algera einræði, sem
að visu var liðið undir lok þó
nokkru fyrir'1789, hefur aldrei
verið ftjórnskipulag í Frakk-
landi, sem allir Frakkar hafa
viðurkennt. Andstæðingar ein-
veldisins (Lúðvíks Filipusar)
voru lýðveldissinnar og fylgis-
menn Bonapartes, andstæðingar
keisaraveldisins (Napóleons in.)
voru lýðveldissinnar og einveld-
issinnar, og andstaða gegn hinu
nýja lýðveldi einveldissinnuð.
Síðan hefur komið fram hin
kommúnistiska andstaða, sem
leiddi sjálf til þess að myndaðist
nokkurs konar fasista-andstaða
úr einveldisstefnunni. Við frels-
un Frakklands, árið 1944, studdi
eintover hugájónatolær, tilorðinn
í neðanjarðaitoreyfingunni gegn
nazismanum, samstarf jafnaðar-
manna, kommúnista og kristi-
legra demókrata, olli það síðar
gremju de Gaulles. Er toann var
farinn af sjónarsviðinu gat þessi
tougsjónablær ekki staðizt and-
stöðu hans, hið nýbyrjaða stríð í
Indó-Kína og fjártoagslega erfið-
leika. Árið 1948 mynduðu gaul-
istar og kommúnistar, sem aldrei
hafa átt eins gott samstarf og
þá, andstöðuna við stjórnarform-
ið, sem þá var aðeins tveggja
ára. En sjálft stjórnarformið
reyndi án árangurs að samrýma
hagsmuni jafnaðarmanna, rót-
tækra (sem þá koma aftur fram
eftir tonignun, er varð vegna
þátttöku sumra þeirra í Vichy-
stjórninni), og kristilegra demó-
krata, en kjarni þessara flokka
reyndu hver fyrir sig af öllum
mætti að fela hina miklu klofn-
ingu innan þeirra. Afleiðingin af
þessu varð ástand, sem gaullist-
ar kalla sætleika stjórnarforms-
ins, það er að hver franskur
stjórnmálamaður hafði mögu-
leika á að verða ráðherra í nokkr
ar vikur. Áð vísu voru um það
toil tutbugu forsætisráðtoerrar á
tólf árum, en þó að ný stjórn
væri mynduð, skipti ekki alltaf
um ráðherra og ekki skipti oft
um flokk.
Hins vegar gátu ekki allir
gaullistar staðizt þennan sætleika
og ef talið er frá árunum 1953-
54 urðu fjölmargir Gaullista-
ráðlherrar. De Gaulle hélt, að
ekki yrði framair til sín leið héð-
an af. Hann hóf að semja ævi-
minningar sínar.
Hann er samt kominn aftur.
Stjórnmálalíf Frakklands komst
á ringulreið, en samt varð ekki
bylting, _ sem hugsjónamenn
væntu. Ósfeeikult merki um verk
leika strjórnarformsins var að
franska lögreglan, sem nú var
orðin ófær um að greina í sund-
ur tovað væri að toalda uppi
reglu og hvað að skapa óreglu,
verður stöðugt ruddalegrL
Þegar andstæðingar hans í
dag (og þá fremstur í hópi Guy
Mollet forseti jafnaðarmanna-
flokksins S.F.I.O.) fóru á fund
die Gaulle herghöfðingja, krafð-
ist hann þess að £á að gera stjórn
arskrá, sem sniðin væri fyrir
hann. Hann fékk það, en áleit
engu að síður nauðsynlegt bæði
að breyta henni og brjóta gegn
henni. Þetta studdi að sam-
runa mannsins sjálfs og stjórnar
formsins. Erfitt er að ímynda
sér V. lýðveldið án de Gaulle, og
því síður að hugsa sér það sem
hann tilkynnir fyrir toverjar
kosningar (nú síðast 9. febrúar)
Frökkum, sem sitja við sjón-
varpið: „Það sem um er að tefla,
er V. lýðveldið .... Það er það
stjórnarform, sem Frakkland
þarfnast" Þetta kemur á óvart,
þegar um er að ræða mann, sem
skilgreinir sig sem dómsforseta
yfir stjórnmálastefnum í land-
inu. Mitterand hefur sagt í þessu
samtoandi: „Áður fyrr var de
Gaulle de Gaulle, nú er hann að-
eins gaulisti".
Að kjósa gegn de Gaulle og
fulltrúum hans, það er að kjósa
gegn stjórnarforminu. Ef de
Gaulle toverfur, hlýtur stjórnar-
formið að hverfa um leið og
stuðningsmenn hans. Þeir sem
segjast styðja hann, með Pomp-
idou í broddi fylkingar, hafa séð
hættuna og reyna að vinna að
því að gaullisminn lifi lengur en
de Gaulle, en þó ekki ákafar en
virðing þeirra fyrir „karlinum"
1 Elysée-ihöll leyfir.
Kosningar þær, sem eru undir
búnar nú, eru tækifæri, sem
Pompiduo lætur sér efeki ganga
úr greipum. Enginn efast lengur
um að hann sé ríkisarfinn. Vanda
málið er það, að hann hefur
aldrei fram til þessa dags látið
í ljós nokkrar persónulegar skoð
anir aðrar en tryggð sína við de
Gaulle forseta. Til að tryggja
stjórnarforminu lífdaga, toafa
gaullistar gert geysimikla breyt-
ingu á forustumönnum í hverju
héraði, og það er áreiðanlega já-
fevæðasta hliðin í þeirri baráttu,
sem nú er háð. Meðal framtojóð-
enda gaullista er áberandi sveit
ungra háttsettra embættismanna,
„ungu úlfanna“ svokölluðu, sem
eru þróttmiklir, stjórnmálasinn-
aðir tæknimenn (technocrates),
sem gaullistar eru nógu kjark-
aðir til að kasta út í bardagann
í staðinn fyrir eða á móti þeim
forustumönnum, sem fyrir voru
og njóta fremur virðingar fyrir
hæfileika. Það er nokkuð aug-
ljóst, að þessir ungu úlfar vonast
til að lifa de Gaulle.
Andstaðan, vel að merkja sú
sem fylgir Mitterand (en hann
hvíslaði samt einu sinni í minni
álheyrn: „Jafnaðarmannaflokkux-
inn S.F.I.O. er orðinn allryk-
fallinn".) toefur ekki getað eða
ekki viljað leggja slíkt á sig. í
flestum tilfellum hefur toún sjálf
krafa leitt fram á nýjan leik
hina gömlu, útvöldu, en rekið
þá ungu í útlegð í vonlausum
fejördæmum.
Þetta er ástæðan fyrir því, hve
auðvelt er fyrir Frakka að trúa
de Gaulle hershöfðingja, þegar
hann segir, að kjósi þeir gegn
sér, kjósi þeir afturtovarf til for-
tíðarinnar. Þeir hafa ekki gleymt
IV. lýðveldinu, þó gleymnir séu.
Því veldur hin ríkjandi tilfinn-
ing þeirra fyrir því að þeir séu
hlægilegir í augum útlendinga,
en Frakkar eru menn mjög spé-
hræddir, og einnig hinn sterki
áróður gaullista eftir að þeir
náðu völdum.
En hver eru nöfn forustu-
manna andstöðunnar? Það eru
nöfn þeirra manna, sem frægir
eru af þátttöku sinni í fyrrnefnd-
um sætleika, og fremst í flokki
nafn Guy Mollets. Hann er sá
forsætisnáðherra, sem varpaði
Frakklandi út í hið heimskulega
Súez-ævintýri, formaður flokks,
sem f augum Frakka er tákn-
rænn fyrir IV. lýðveldið, og þess
vegna persónugervingur hins
forna stjórnarforms. Pierre
Mendes-France, forsætisráðlherra
árið 1954 hefur aldrei verið vin-
sæll, þrátt fyrir óvéfengjanlega
persónulega kosti sina, nema
meðal blaðamanna og stjórnfræð
inga.
Það er attoyglisvert, að Mitter-
and, sem var ráðtoerra því nær
óslitið frá 1946-1958 (en nafn
hans hefur verið tengt réttilega
eða ranglega ýmsum hneykslis-
sögum), toefur ekki lent í þessari
óvirðingu. Það hefur ef til vill
hjálpað toonum að hann hefur
aldrei verið forsætisráðtoerra
(er það „tilviljun" eins og hann
hefur sjálfur sagt) og að hann
hefur alltaf verið á öndvarðum
meiði við de Gaulle forseta.
Nafn toans er ekki óþekkt, eins
og nafn Lecanuebs árið 1965, sem
var þá nýr maður og er enn eini
maðurinn meðal andstæðinga !
stjórnmálalifi Frakklands.
Það er því efeki rangt að
segja, að meðal andstöðunnar sé
viss hópur manna, sem tóku þátt
í stjórnarformi, sem allir Frakk-
ar hafa skömm á, og að meðal
þeirra séu menn, sem virðast
ekki hafa lært mikið á átta ár-
um. Það kemur fyrir að þeir
reyna að réttlæta sig, en enginn
þeirra hefur lagt til að horfið
yrði aftur til hins forna stjórnar
formis.
Hafa þeir samt viðurkennt nú-
verandi stjórnarskrá, það er að
segja, aðgreint stjórnarform frá
forsetanum og gaullismanum?
Slíka aðgreiningu gebur de
Gaulle sjálfur ekki gert en
gaullistar gera það meira og
meira. Þetta er hið mikla vanda-
mál. En athyglisvert er að and-
stæðingunum virðist ekkert
Hggja á með að láta í ljós skoð-
anir sínar í þessu samtoandi.
Ástæðan fyrir því er sú, að þeir
eru mjög klofnir varðandi þetta
mál. Sumir afneita stjórnar-
skránni, aðrir eru aðeins á móti
vali forseta með almennum
kosningum. Loks vilja enn aðrir
nota stjórnarskrána eins og hún
er.
Hvaða stjórnmálabandalög
taka þá þátt í þessum kosning-
um?
Þau eru I stórum dráttum þrjú:
gaullistar, miðflokksmenn og
vinstrimenn. Samt sem áður eru
fleiri en einn flokkuir gaullista.
Undir hinu almenna merki „V.
lýðveldi" eru fjölmargar undir-
stefnur. Það er ekki einn gaull-
ismi heldur fjöldinn allur a£
þeim, mismunandi eftir mönn-
um og eftir tímabilum. Gaullismi
frá því 1940 er ekki sá sami og
frá 1944 eða 1958. Þessar þrjár
fyrrnefndu stefnur eiga ekkert
sameiginlegt með gaullismanum
1967 nema einn mann. Gaullismi
CJhaban-Delmass er ekki sami og
Debrés né Pompidous. Samt
greina menn nú ekki lengur 1
sundur nema hina sönnu gaull-
ista (,,já“) og aðra gaullista
(„já, en“) undir stjórn Giscard
Framhald á bls. 19
Hús við
Hverfisgötu
Tvær hæðir ca. 70 ferm. hvor hæð, til leigu. Hent-
ugt sem verzlunar- og iðnaðarhúsnæði eða sem lag-
erpláss þar sem góð aðstaða er á aðgirtri lóð.
Húsið stendur á gatnamótum og hefur tvo innganga.
Tilbúin til leigu innan skamms eða jafnvel um
næstu mámaðamót. Vörulyfta er í húsinu. Tilboð
sendist Morgunblaðinu fyrir þriðjudagskvöld 7. þ.
m. merkt: „Gatnamót — 8919.“