Morgunblaðið - 15.03.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. MARZ 1967.
17
VÍNLANDSKORTIÐ er komið
hingað fcil lands og ýtir við ótal
vandamálum varðandi siglingar
forfeðra vorra til Norður-Ame-
ríku á víkingaöld og svonefnd-
an „fund“ sama heimshluta á
þeirri 15. Okkur íslendingum
hlýtur að vera það nokkurt metn
aðar- og kappsmál, að staðreynd
nm þeirrar sögu sé ekki stung-
IS undir stól, heldur séu þær
vegnar og metnar undanbragða
laust af raunsæi og hlutlægni.
Við eigum fullgildar heimildir
fyrir því að Bjarni Herjólfs-
son, Bratthlíðingar á Græn-
landi og íslenzkir farmenn eins
og Þorfinnur karlsefni Þórðar-
son sigldu margoft vestur yfir
haf tii Marklands og allt suð-
«r á Vínland. Síðasta Mark-
landsfarið, sem um getur í
áreiðanlegum heimildum, lenti
f Straumfirði á Snæfellsnesi
1347, og staðreyndir um lönd
handan úfchafsins voru skráðar á
bækur lærðra manna 1 Evrópu
þegar á 11. öld. Þótt írar og
Wales-búar eigi sér sagnir um
landaleitarsiglingar ævintýra-
hetja sinna á miðöldum, þá er
þess að gæta, að allar þær sagn
ir virðast yngri að stofni en
Vínlandsferðir víkinga og eru
/OO 90 80 70 60 SO 40 JO ZO. ° —„ ,,-r;,70
/ WMrnm pR E / / e ‘’^C.Ch.dtey ■%. / \ \ \ \ \ \Wwm ■vT^ MmWMM ^ \ Y\ ’JTirrrr..
7 ubavn/ \ r% EW ./i ýL A N D j . Nvr l /\v '''HIptx/w \ s* \ ■ W/ffly/ \ *
s \ s \ |;\ /*<^>W///////////, // L-" n\ ,
^ Islcmd^ ' - «. \ \/ /M, \ \t k v.Bordeau ■*.// \, -
iijf\\/,<,‘ / 1 fí»' puÆsþ* N0RTH ATLAN J/ * 1 / Sca/e afórig paral/el S( / Ax> o Mt/es 0* / ■ *-■ j 1 - — — Direction of Cor \ JwgmmmkK ric \ / r \ y \jsiQck

Pjörn Þorsteinsson:
Enskir Islantísfarar sigldu til
Ameríku á undan Kólumbusi
sennilega til orðnar fyrir 'áhrif
frá þeim.
Allir málsmetandi fræði-
menn munu viðurkenna, að vík
ingar hafi siglt til Norður-
Ameríku og kannað austur-
strendur hennar um árið 1000
og haldið því áfram eitthvað
fram eftir 11. öld og jafnvel
fram á 12. öld. Menn draga
ekki sannleiksgildi íslenzkra
frásagna um þessi efni í efa,
heldur véfengja ýmsir, að
tengsl séu milli landkönnunar-
ferða víkinga vestur yfir At-
lantshaf og siglinga Genúa-
manna, Spánverja og Englend-
inga til sömu landa á 15 öld.
Þannig lýsti Nicola Calvini,
prófessor við Kólumbusar stofn
unina í Genúa, yfir í okt. 1965,
að það skipti frægð Kólumbus-
ar engu máli, þótt norrænir vík
ingar hefðu siglt til Ameríku á
undan honum; landkönnun
þeirra hafi ekki haft neitt sögu
legt gildi, hvorki orðið undan-
fari neinnar atburðarrásar né
sögulegrar þróunar.
í nær 500 ár hefur það verið
ftölum og Spánverjum sálu-
hjálparatriði, að hann Kristófer
þeirra Kólumbus hafi fyrstur
evrópskra manna fundir Ame-
ríku. Fyrstúr hvítskinna mun
hann víslega hafa litið San
Salvador og ýmsar aðrar eyjar
í Karíabahafi, en sæfarar frá
ýmsum þjóðum Vesturlanda
munu hafa heimsótt Norður-
Ameríku, áður en hann lagði á
Atlantshaf í frægðarförina 1492.
tslandsfarar frá Bristol.
„Það er • álitið öruggt, að höfð
ann, sem gengur af fyrrgreindu
landi (þ.e. Nýfundnalandi),
hafi menn frá Bristol fundið og
uppgötvað „en otros tiempos",
en þeir fundu Brazil, eins og
yðar náð er fullkunnugt. Það
var nefnt Brazil-eyja, og það
er álitið og því er trúað, að
það sé meginlandið, sem Bristol
menn fundu.“
Þetta er klausa úr fréttabréfi,
sem Englendingur að nafi John
Day skrifar Stóraðmírálnum af
Kastillíu, Kristóferi Kólumbusi,
veturinn 1497-98. Bréfið fjallar
aðallega um leiðangur Johns
Cabots 1497 til Nýfundnalands,
sem um þessar mundir gekk
undir nafninu Brazil, en hann
hefur löngum talizt fyrsti finn-
andi og landkönnuður Norður-
Ameríku. Skjal þetta fannst á
Spáni 1956 og er tvímælalaust
merkasta uppgötvun, sem gerð
hefur verið í landfundasögu
Norður-Ameríku á þessari öld.
1 klausunni hér á undan seg-
ir, að Kólumbusi sé það full-
kunnugt, að menn frá Bristol
hafi fundið og kannað Ný-
fundnaland „en otros tiempos“.
Menn hafa deilt um merkingu
síðustu orðanna, en þau tíma-
setja fyrstu siglingu Englend-
inga yfir Atlantsháf. Langflest-
ir, sem um þessi mál fjalla,
álíta að þau merki „í gamla
daga“ og meðal þeirra er Spán-
verjinn Romero, sem hér starf-
aði í eina tíð. Miklu færri telja
hins vegar, að hugtakið merki
eða öllu heldur geti merkt „áð-
ur fyrr“ eða jafnvel aðeins „áð-
ur“. Meðal þessara fáu er mikl-
ir fræðimenn og sérfræðingar
í landfunda- og siglingasögu.
Hinn dálítið sérstæði skilning-
ur þeirra á hugtakinu er sprott-
inn af því, að þeir telja óhugs-
andi, að Englendingar hafi vit-
að um legu Ameríku fyrr en
eftir 1480. Þann 15. júlí þ.á.
gerir John Jay yngri, kaupmað-
ur í Bristol, út 80 tonna skip
ásamt nokkrum öðrum útgerð-
armönnum í borginni til þess að
leita eyjarinnar Brazil vestur af
írlandi. Eftir 9 vikna útivist
hrekur skipið til hafnar á ír-
landi án þess að hafa fundið
fyrirheitna landið. Leiðangurs-
stjóri var Thloyd, Thomas eða
John Lloyd, .reyndasti sjómaður
Englands“, eins og hann er titl-
aður í heimildinni.
Þann 6. júlí árið eftir leggja
enn tvö smáskip úr höfn í Bris-
fcol. Sigling þeirra þykir grun-
samleg, og um haustið lýsa út-
gerðarmenn yfir því, að þeim
hafi ekki verið ætlað að reka
verzlun erlendis, heldur átt að
leita eyjarinnar Brazil.
Af þessum heimildum er ein-
ungis hægt að draga þær álykt-
anir, að um 1480 hafi Bristol-
menn haft einhver hugboð um
lönd handan úthafsins vestur af
írlandi. Bréf J. Day‘s gefur til
kynna, að þeir hafi kannað
strendur Austur-Kanada í gamla
daga, a.m.k. einni eða tveimur
kynslóðum fyrir 1497, en verið
farnir að ryðga í landafræðinni
um þær mundir. Allar heimildir
um siglingar J. Cabot’s vestur
yfir Atlantshaf 1496 og ’97 benda
til þess, að enginn af áhöfn hans
hafi verið kunnugur siglingaleið-
um yfir hafið og löndum vestan
þess. Þar með munu allir þeir
Englendingar, sem fyrstir stigu
fæti á amerískt iand, hafa verið
komnir undir græna torfu eða
sokknir í hafið um 1500. Fundur
Norður-Ameríku 1497 mun því
ekki vera árangur landaleitar,
sem hófst frá Bristol um 1480.
Þeir atburðir draga slóða lengra
aftur í tímann. Það sannar ekk-
ert um landfræðiþekkingu sæ-
fara, að þeir hreppi hafvillur.
Þess eru ærin dæmi frá öllum
öldum seglskipanna, að þau kom-
ust ekki ávallt á ákvörðunarstað,
þótt áhafnir væru öllum leiðum
kunnugar.
Allt frá víkingaöld og fram
um 1400 voru þegnar norska rík-
isins einráðir á úthafinu, opnu
norður Atlantshafi, af því að þeir
einir Evrópubúa stunduðu út-
hafssiglmgar. Þá lágu ísland og
Grænland á yztu mörkum ver-
aldar, en þangað sigldu menn
aðallega frá Björgvin, og þar áttu
Englendingar sér fastar bæki-
stöðvar. Síðasta Grænlandsfarið,
sem afdráttarlausar heimildir
greina á miðöldum, lenti í Noregi
1410. Það ér ekki öruggt, að það
hafi lent í Björgvin, en hafi svo
ekki verið, þá sóttu farmennirnir
þangað von bráðar. Um sömu
mundir eða fáum árum áður taka
Englendingar að sigla til íslands
og stefndu brátt hingað miklum
flota til fiskveiða og verzlunar.
Bristolmenn hófu Ísl'andsferðir
um 1420. Þeir sigldu suður um
írland, stundum með viðkomu í
Galway, og höfðu hér bæki-
stöðvar við Faxaflóa og á Snæ-
Helztu siglingaleiðir um NorS
ur-Atlantshaf á miðöldum.
Noregur (Björgvin) — fsland:
oftast árlegar ferðir frá því
um 870 og út miðaldir, en fá
skip (6) venjulega í förum,
og færri eftir 1400.
Noregur — Grænland: stopul-
ar ferðir frá þvi um 986 og
fram um 1400. Sjaldan nema
eitt skip í förum.
fsland — Grænland: stopular
ferðir frá því um 981 og
fram um 1400.
Grænland — Markland: stop-
ular ferðir frá því um 986
til 1347, en hafa getað haid-
izt lengur.
frland (Galway) — ísland:
stopul vikingaaldarleið, en
ferðir hefjast að nýju með
skipum frá Bristol um 1426
og haldast fram um 1530.
TJm 10 skip í förum á 15.
öld, en fækkar í lok aldar-
innar.
England (austurströnd) — fs-
Iand: stopul vikingaaldar-
leið, en ferðir hefjast að
nýju skömmu eftir 1400.
Frá því um 1420 til um
1532 eru um 100—150 skip
í förum árlega.
Hansaborgir (Hamborg, Lii-
beck o.fl.) — fsland: beinar
siglingar hefjast um 1470 og
aukast eftir það smám sam-
an. Um 1530 höfðu Þjóð-
verjar náð undir sig mikl-
um hluta íslandsverzlunar-
innar. Eftir það stunda
Englendingar hér aðallega
fiskveiðar.
fellsnesi. Þeir sigla þvi vestast
allra manna um úfchafið á 15. öld,
og gefur auga leið, að þá hefur
oft borið undir Grænland og
jafnvel til enn vestlægari landa.
Þá áttu þeir hér skipti við þá ís-
lendinga, sem hefur verið einna
bezt kunnugt um landaskipan
vestan AtlantShafs. Þannig hafði
Marklandsfar grænlenzkt lent
við Snæfellsnes 134)7, og Græn-
lendingasaga er varðveitt í
handriti, Flateyjarbók, sem lengi
var við Breiðafjörð. Auk þess
áttu Englendingar á 2. og 3. ára-
tug 15. aldar margs konar skipti
við íslenzka Grænlandsfara.
Þannig tóku þeir Brand Hall-
dórsson ríka höndum um 1420,
en hann hafði verið vígsluvottur
í Hvalseyjarfjarðarkirkju á
Grænlandi árið 1408. Þá voru
þar gefin saman í kirkjunni Þor-
steinn Ólafsson, síðar lögmaður
á Stóru-Ökrum í Skagafirði, og
Kristín Björnsdóttir, en við þau
átti enski biskupinn á Hólum,
Jón Yilhjálmsson (1426-34),
margs Konar skipti. Biskup
þessi hrökklaðist úr landi eftir
morðið á Jóni Gerrekssyni og
lézt á Englandi. Þá gengu fs-
lendingar mjög í þjónustu Eng-
lendinga og voru á skipum
þeirra. Snemma á 15. öld hefur
Frámhald á bls. 21.
Hafskip í lok 15. aldar.