Morgunblaðið - 15.03.1967, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1«. MARZ 1967.
21
vfkin.g'ar forðum, og hin nýja vík
mgaöld bar þá vestur um haí.
Þær strendur, sem þeir Leifur og
Þorfinmir Karlsefni könnuðu
endur fyrir löngu, urðu ehskar
er stundir liðu, en það er önnur
saga.
Bristol eg fsland vorn höfuð-
stöðvar landfundasögunnar við
N-Atlantshaf á 15. öld.
Þegar fregnin urn fund Vín-
landskortsins barst út um ver-
ðldina með hávaða og látum fyr-
ir hálfu öðru ári, þá vonuðu
ýmsir, að hér væri fundinn sá
hlekkur, sem vantaði milli land-
könnunar víkmga og 16. aldar.
Brátt k»nr> 1 ljós að svo er þvi
miður ekki enn sem kcwnið er.
Bókin, sem Yale-háskóldnn lét
fylgja kortinu, er fremur áróð-
urs- en vísindárit, eins og ýmsir
hérlendir fraeðimenn bentu á
fyrir rúmu ári, og margt, sem
þar segir uim kortið, er mjög vafa
satnur fróðleikur. Það verður
Fixlanda-kortið frá S. fjórð-
ungl 15. aldar. Það er enskt
að stofni ©g fyrsti uppdrátt-
urinn af íslandi, sem Ukist
því dálítið. Á 15. öld töldu
meran, að ísland lægi sunnar
i hafinu en það gerir. Þannig
fullyrðir Kristján I Dana-
konugur 1458, að það liggi i
hafinu gegnt Stóra-Bretlandi,
eins og Fixlanda-kortið sýnir.
Orsök skekkjunnar eru mikl-
ar siglingar Englendinga hing-
að norður. Dyrhólaey nefnist
Porlanda (Portland) á Fix-
landa-korttnu, og Reykjanes-
skaginn er kenndur við hraun
(Lavina), en annars eru flest
örnefni þar út í bláinn.
Grænland nefnist þar 111 a
vede (Ey jan græna), en syðstl
hluti þess eða eyja suður af
þvi Ule de BraziL
— íslandsfarar
Framlhald af bls. 17.
Englendingum orðið kunnugt
um landaþekkingu íslendinga.
íslandissiglingar Englendingia á
1S. öld skiptast 1 bvö aðaltíma-
bfl. Þeir eru hér nær einráðir um
verzlun og viðskipti frá því
um 1412 til 1468. Fyrsta hálfa
annan áratug þessa tímahils
mætti nefna sóknarskeið þeirra.
Þá fjölgar enskum skipum stöð-
ugt hér við land og íslandssigl-
lngar breiðast út til sifellt fleiri
enskna borga. íslandssiglingarn-
ar eru fyrsta framtak Englend-
inga á úthafinu og mijög merkl-
legur þáttur í sögu enska flota-
veldisins. Á sóknarskeiðinu er
eennilegt, að Englendingar hafi
aiglt í könnunanferðir vestuir til
Grænlands og Norður-Ameríku.
Þar hafa þeir hins vegar ekki
fundið nein þau gæði, sem hugur
þeirra girntist og þeir gátu ekki
aflað á fslandi, meðan þeir sátu
hér einir að feolunum.
Englendingar lelta að nýju
vestur yfir Atlantshaf.
Þetta breyttist allt eftir 1468.
Árið áður höfðu Englendingar
vegið Björn Þorleifsson hirð-
stjóra, en lentu við það í styrjöld
við Dani og Hansasambandið.
Kristján konungur I. tók að efla
Hansamenn trl íslandsferða.
Þetta var allraunsær konungur á
sumum sviðum, a.m.k., hvað sem
um hann er sagt. Hann gaf upp
syðstu lönd ríkisins við Skota,
Hjaltland og Orkneyjar, af því
að það svaraði ekki kostnaði að
halda þeim, en lagði til atlögu
gegn Englendingum, sem voru
alliheimaríkir hér á. landi. Þá
gerði hann út í samráði við
Fortúgala sennilega tvo leið-
angra á árunum eftir 1470 til
þess að kanna eyjar norsk-
danska ríkisins vestan Atlants-
hafs. Árangur þeirra leiðangra
hefur verið sá, að þar væri ekki
eftir neinu að slægjast. Það var
hægara að afla fisks og grávöru
I Noregi en á Grænlandi. Á 15.
ðld hafa siglingar til Grænlands
og Norður-Ameríku alls ekki
■varað kostnaðL Siglingar vestur
og norðvestur yfir Atlantshaf hóí
nst ekkl að marki fyrr en menn
töldu sér trú um, að þar lægju
Brazil var þjóðsögueyja,
sem birtist fyrst á landabréf-
um vestur af Irlandi um 1524,
og var síðan í reiki i hafinu
fram á 16. öld. Höfundar Fix-
landa-kortsins eru svo fávisir
um legu hennar, að þeir skipa
henni á tvo staði í hafinu.
Tviskiptingin á Brazil og
tengsl eyjarinnar við Græn-
land benda eindregið til þess,
að þjóðsögueyjan hafi, þegar
Fixlanda-kortið var dregið,
verið í þann veginn að verða
landfræðileg staðreynd. Um
1498 segir í bréfl til Kólurtl-
busar, að landið (Nýfnndna-
land), sem Bristolmenn fundu
í gamla daga, hafí verið nefnt
Brazil, og bendir Fixlanda-
kortið fastlega tll þess, að sá
landafundur hafi verið tengd-
leiðir að auöæfum Auisturlanda.
Menn verða að hafa það hugfast,
að hvorki J. Cobot né þeir, sem
sigldu í kjölfar hansi, voru að
leita lítt byggðra eyja í úthaf-
inu, heldur siglingaleiðar til Kín*
og Japan. Vitneskjan um auðœfi
þeirra ríkja dró landkönnuði og
ævintímamenn úr eiinni ófærunni
í aðra.
Portúgalar voru mestir land-
fræðingar á 15. öld. Þeir tóku
þann kostinn, sem skynsamleg-
astur var, og sigldu með strönd-
um suður um Afríku til Austur-
landa, en létu öðrum eftir að
reikna vitlaust út stærð jarðar
og velkíast um ófærurnar. Þegar
þeir sigldu austur um Atfríku, þá
mættu þeir Kíreverj-um, sem voru
á vesturleið frá auisturströnd
álfunnar. Sennilega hefði ver-
aldarsagan orðið með nokikrum
öðrum hættL ef Kínverjar hefðu
orðið fyrstir til að sigla fyrir
Góðravonarlhöfða.
Einn þeirra manna, sem stjórn-
aði dönskum eða dansk-portú-
gölskum leiðangri yfir Atlants-
haf um 1473 var Þgóðverjinn
Diðrik Pining. Þetta var reynd
sjóhetja og víkingur, og settl
Kristján L Pining h)ér höfuðs-
mann 1478. Honum var falið að
rýma hér til fyrir þýzkum kaup-
mönnum og reka Englendinga úr
ihelztu fiskhötfnunuim. Þeir áttu
nú harðskeyttum keppinautum
að mæta, þar sem þeir höfðu
áður setið að mestu einir og
óáreittir. Árið 1468 höfðu allar
eignir Englendinga verið gerðar
upptækar í Skandinavíu og Dan-
mörku og Eystrasalt lokað ensk-
um skipum, og stóð svo í full
20 ár. Nú skyldi einnig kreppa að
þeim á fslandi. Þeir brugðu hart
við, og stjórnin sendi herskip
með flotanum á íslandsmið. Það
er alls ekki nýtt af nálinni, að
Englendingar stundi hér veiðar
undir herskipavernd. En ófriður-
inn var þreytandL o# Englend-
ingar voru alleinangraðir póli-
tískt i Evrópu og urðu fyrir
skakkaföllum. Það er því í fyllsta
máta eðlilegt, að þeir tækju að
leita nýrra fiskimiða og grið-
landa á hafinu um 1460. Þegar
Caibot kom út leiðangri sínum
frá Nýfundnalandi 1407, fluttu
Englendingar, sem með honum
voru, þá fregn til Bristol, að nú
þarfnaðist enska konungisríkið
ur siglingum tfl Grænlands.,
Sama kemur fram á landa-
bréfl frá 1500, La-Cosa-kort-
inn, en það er talið sýna þær
strendur Norður-Ameríku,
sem John Cabot kannaði.
Austasti tanginn á þeirri
strandlengju, Cavo de Yngla-
terra, Englandshöfði, telst
vera Cape Race, austast höfði
Nýfundnalands, en nokkru
austar í hafinu er dregin dá-
Iítil eyja, y. verde (=YUa
verde) eða Grænland. Þessar
staðreyndir og ýmar aðrar,
sem hér er eigi nnnt að greina
gefa í skyn, að í eina tíð hafl
Bristolmenn þrætt allnákvæm
lega siglingaleið víkinga.
Góðra leiðsögumanna gátu
þeir aflað bæði á íslandi og
GrænlandL
fslandis ekki fraimar, því að sjór-
inn við landið í vestri moraði af
fiski; það væri hæg>t að ausa
honum upp í fötum. Það er dá-
lftill fögnuður fólginn í þessari
ýfirlýsingu. Hún gefur í skyn, að
það faafi verið á dagskrá í Bristol
að hætta íslandsferðum. Þær
höfðu kostað ófrið, ófarir og
stjórnmálaþras, en voru minni
þáttur í atvinnulifi borgarinnar
en fiskveiðibæjanna á austur-
strönd landsins, Lynn, Yarmouth
o. fl. HYernig sem þessum málum
er háttað, þá gefa heimildir í
skyn, að Bristolnienn hafi dregið
úr fslandsferðum eftir að Dið-
rik Pining, illræmdasti sjóræn-
ingi sinnar tíðar á Nbrðurhöfum
var orðinn höfuðsmaður hér á
l'andL og 1497 hvetja þeir landa
sína til þess að hætta siglingum
hingað norður, en sœkja á Ný-
fundalandsinið. Úr því varð
ekki, og íslandssiglingar stóðu
með miklum blóma á Englandi
á fyrstu áratugum 16. aldar, en
Bristolmenn lögðu þær að mestu
á hilluna.
Frangreindur fróðleikur kem-
úr Vínlandskortinu ekki bein-
línis við. Hann á eiinungis að
sanna mönnum, að siglingar til
Norður-Ameríku á 16. öld og þar
með „fundur" þeirrar heimsálfu
er nátengdur íslandssiglingum
Englendinga á sama tímabili,
hlekkur í sókn, sem. þeir hófu á
haf út með íslandsferðum um
1468. Það eru því miður engar
beinar heimildir til fyrir þvi, að
þekking íslendinga og Norð-
manna á landaskipan vestan Atl-
antshafs hafi beint Englending-
um og síðar ftölum og Spánverj-
um braut á þær slóðir. Hins veg-
ar greina fjölmargar heimildir
frá alls konar samskjptum Eng-
lendinga og íslendinga, og marg-
ir enskir íslandsfarar voru menn
víðförulir. Sumir Islandsfarar
frá Bristol dvöldust hér á sumr-
um, m.a. á SnæfellsnesL en á
vetrum voru sörnu menn suður
á Spáni eða í Portúgal. Einir
evrópskra sæfara höfðu þeir að-
stöðu til þess að fylgjast ræki-
lega með því, stm var skrafað
og skrifað um landiaskipan í út-
sænum í hafnarborgum álfunn-
ar, og það var mikið rætt um þá
hluti á 15. öld. Bristolmenn hófu
úthafssiglingar sínar með því að
halda norður til íslands eins og
Ný mál
Jón Þorsteinsson (A) hefur
lagt fram á Alþingi fyrirspurn
til félags- og sjávarútvegsmála-
ráðherra þess efnis, hvað líði
heildarathugun á atvinnumál-
um Norðurlands og undirbún-
ingi framkvæmdaáætlunar svo
og hvenær vænta megi að Norð-
urlandsáætlun verði tilbúin.
- LÁNAMÁL
Framhald af bls. 12
mæli frá Háskóla fslands og hef-
ur verið á það bent, að kandidat
ar, sem lokið hafa langskóla-
námi, væru mjög illa settir hvað
snertir möguleika til þess að fá
styrki til framihaldsnáms. Þá er
lagt til að almennir námsstyrk-
ir verði notaðir til þess að vega
upp á móti kostnaðarauka þeirra,
sem þurfa að fara utan til náms.
En undanfarið mun við úthlutun
námsstyrkja hafa verið hafður
sá háttur á, að styrkveitingar
hafa verið í beinum tengslum
við úthlutun lána, þannig að
hluti af heildarveitingu til hvers
einstaks námsmanns væri styrk-
ur, þegar á námstímann líður, að
ég ætla eftir vissum hlutföllum.
Þá er lagt til, að heimilt verði
að ákveða lán til einstakra náms
manna með hliðsjón af efnahag
þeirra, en í núgildandi lögum er
ekki gert ráð fyrir slíku mati.
Þá er í frv. lagt til, að vextir af
lánum verði 5% og afborganir
hefjist fyrst að 5 árum liðnum
frá námslokum samfev. núgild-
andi lögum frá 1961 eru vextirn
ir 314% og afborganir hefjast
þrem árum eftir námslok. Einnig
er f frv. gert ráð fyrir því, að
lánið sé endurgeitt með jöfnum
ársgreiðslum, annuitetsgreiðslum
á allt að 15 árum.
Ég sé ekki ástæðu til þess að
víkja að einstökum gr. frv., en
vid þó láta þess getið, að við at-
hugun menntamn. þessarar hv.
þd. á málinu, bar nokkuð á
góma 1. mgr. 9. gr. frv., sem
er nýmæli og fjallar um kandi-
datastyrkina þ,e.a.s. styrki til
handa þeim, sem leggja stund
á framlhaldsnám að loknu ,iá-
skólaprófi, sem sé lokapróf. Þvi
var hreyft í nefnd að fjögurra
ára skilyrði kynni af einfaverj-
um að vera túlkað á þann veg,
að námsmaður yrði fortakslaust
að hafa stundað námið í 4 ár til
þess að koma til greina við
kandidatsstyrkveitingu. Nefndin
taldi þó, að orðalag gr., þar sem
segir orðrétt: „Lokapróf krefst
að öðru jöfnu 4 ára náms
skemmsta", útilokaði ekki þá
kandidata, sem hafa afrekað það
að ljúka prófi á skemmri tíma
en 4 árum, en við töldum rétt,
að þetta kæmi hér fram í fram-
sögu.
Nefndarmerc í menntamn. voru
á einu máli um það, að frv.
sbefndi til bóta í lána- og styrkja
I málum islenzkra námsmanna.
sennilega nokkuð bið á því, «■
fræðimenn komist að endanlegií
niðurstöðu um gildi kortsin%
takist að ákveða aldur þess og
uppruna. Enskir visimdamenn
eru nú 1 þann veginn að gangia
frá gagnrýni sinni á verki þeirra
Skelton’s og Painter’s og muna
þoka okkur nær réttum skilningi
á Vínlandskortinu, og ýmsir aðr-
ir eiga eftir að leggja orð í belg.
Það er auðvitað á engann faatt
óhugsandL að kortið sé frá þv4
um 1440, eins og útgefendur vilja
vera láta, en vænlegast er, að
fullyrða sem minnst um þá hluti
eins og sakir standa. Útgefendur
eiga af okfcar hálfu þakkir skild-
ar fyrir dugnað við það að aug-
lýsa siglingaafrek vikinga, en
landfundasaga 16. aldar við
Norður-Atlantshaf gerðist með
talsvert öðrum hætti en þeir
segja. fsland, Bristol og Græn-
land virðast hafa verið höfðuð-
stöðvar þeirrar sögu, en þess er
enginn kostuT að gera henni
tæmandi skil í einni blaðagrein.
d&agótrd'
ALÞINCIS
DAGSKRÁ sameinaðs Alþingia
1. íhlutun rikisstjórnarinnar
um dagskrá Ríkisútvarpsins.
2. Fyrirspurnir:
a. Norðurlandsáætlun.
b. Binding sparifjár innlána-
stofnana á Norðurlandi.
e. Störf flugvallanefndar.
d. Verndun hrygningarsvæða
við strendur landsins.
e. Námskeið fyrir starfsfólk
verksmiðjuiðnaðaarins.
f. Lánveitingar til húsnæðis-
mála.
3. Tillögur U Þants til lausnar
á styrjöldinni í Vietnam.
4. Aðbúð og læknaþjónusta
fyrir síldarsjómenn.
5. Diplomatiskt samband við
Þýzka alþýðulýðveldið.
6. Fiskirækt í fjörðum.
7. Samstarf gegn alþjóðlegum
einokunarauðhringum.
8. Auknar sjúkratryggingar.
9. Lífeyrissjómaður togara-
sjómanna og undirmanna á far-
skipum.
10. Lánasjóður fyir tækni-
nýjungar í iðnaði.
11. Endurskoðun á sjómanna-
lögum.
Þingmál í gær
Efri deild.
Friðjón Skarphéðinsson (A)
mælti fyrir nefndaráliti um frv.
um Landhelgisgæzluna.
- LISTAMANNAL
Framhald af bls. 12
lagði Einar til að listamannalaun
hækkuðu í sama hlutfalli og op-
inber laun starfsmanma.
Gylfi Þ. Gísiason menntamála-
ráðherra sagði i rseðu sinni, aS
því miður gæti hann ekki sam-
þykkt þessar breytingartillögur.
Um starfsstyrki sagði ráðherra,
að nú hefði ríkisstjórnin ákveð-
ið að skipa nefnd til að vinna að
undirbúningi má’lsins, og væm
listamenn ánægðir með það.
Væri skynsamlegra að kanna
það mál gaumgæfilega, áður en
hafizt væri handa um undirbún-
ing löggjafar.
Ráðherra sagðL að listamanna-
laun hækkuðu í hlutfalli við vísi-
tölu verðlags og laun opinberra
starfsmanna, og hefði verið reynt
að géra það undanfarin ár.
Um atkvæðagreiðslur nefndar
manna í sambandi við úthlut-
unina, benti ráðherra á, að slík
aSferð, er Einar legði til, væri
vafasöm til árangurs, ef kosinn
væri svo stór hópur manna og
um væri að ræða í þessu sam-
bandi. Hitt væri annað mál, að
aðferðin gæfist mjög vel ef kos-
ið væri um færri aðilja. Rök-
studdi ráðherra þessa skoðun
sína á samtölum við listamenn
og þá, er sæti hafa átt í nefnd.
inni, auk eigin rannsókna.
Umræðu var frestað.