Morgunblaðið - 18.03.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. MARZ 1987.
Árni Bjornsson lœknir á stúdentafundinum í fyrrakvöld:
Úrelt skipulag í
heilbrigðismálum
— Sökín að nokkru leyti okkar allra
KEILBRIGÐISMÁL hafa sjald-
»n vakið hávaða eða deilur á ís-
landi og skrií um þau ekki að
jafnaði skreytt forsíður dag-
blaðanna. Síðastliðna tvo ára-
tugi hafa þó öðru hverju birzt
myndir af hinum glæsilegu
sjúkrahúsbyggingum, sem í
smíðum em og hafa verið á
þessu tímabili, og hafa í sam-
bandi við þetta verið birtar
skýrslur um byggingafram-
kvæmdir í húsum þessum og
jafnframt áætlanir um næstu
frarfkvaemdastig.
Myndirnar hafa tekið næsta
Ktlum breytingum frá ári til árs
©g sameiginlegt hefur verið með
Sllum framkvæmdaáætlunum að
þær hafa engar staðizt.
1 síðastliðinni viku kom þó
verulegur fjörkippur í umræð-
umar um sjúkrahús og heilbrigð
ismálin og birtuzt greinar um
þau dag eftir dag í dagblöðum
bæjarins en jafnframt urðu um
þau allsnarpar umræður á Al-
þingi.
Fjörkippur þessi var afleiðing
af atviki, sem telja verður næsta
sérstætt í svokölluðu lýðræðis-
landi. Hugmyndaríkur og fram-
takssamur ungur útvarpsmaður,
safnar saman hóp lækna og ein-
t*m leikmanni, og á við þá við-
taí um álit þeirra á ýmsum
þáttum heilbrigðismála. í út-
varpsviðtalinu kom að sjálf-
sögðu fram gagnrýni á margt í
stjórnum og framkvæmd mála
þessara í landinu en þó vonum
vægari en efni standa ti'l. Bann
var lagt á þátt þennan og því
borið við að hann ætti að fjalla
um launamál lækna, en þau
væru of viðkvæm ti'l þess að
þau mætti ræða í útvarpi.
í útvarpsþættinum var varla
minnst á launamál, svo vænt-
anlega hefur eitthvað fleira, en
þau snert viðkvæma strengi í
hjörtum ráðamanna, en hvað um
það. í framhaldi af banninu hóf-
ust meiri umræður um heilbrigð
ismál á íslandi en orðið hafa um
érabil. Er það von mín að um-
ræður þessar eigi eftir að vekja
marga þá til umhugsunar, sem
hingað til hafa lifað í þeirri
góðu trú að við íslendingar vær-
um þróuð þjóð á sviði heilbrigð-
ismála. Svo virðist einnig sem
augu stjórnmálamanna hafi
opnast fyrir því, að ef tíl vill
megi nýta heilbrigðismálin í
stjórnmálabaráttunni meira en
hingað til hefur verið gert, en
það skal strax tekið fram að það
vakir hvorki fyrir okkur, sem
nú höfum hér framsögn eða
fyrir þeim sem þátt tóku i um-
ræddum útvarpsþætti að gera
heilbrigðismál að pólitísku bit-
beini. Við lítum svo á að mál
þessi varði almenning meira en
allur þorri manna og flestir ráða
menn þjóðfélagsins virðast gera
«ér grein fyrir.
Ég ætla í þessu erindi að
reyna að lýsa nokkrum þáttum
heilbrigðismálanna á íslandi í
dag og kemst ekki hjá að þreyta
hlustendur mína með nokkrum
tölum.
Um síðastliðin áramót störf-
uðu í heilbrigðisþjónustu á ís-
landi samtals um 2300 manns
karlar og konur. Eru þar með-
taldir allir flokkar starfsmanna
f heilbrigðis og heilsugæzlu-
atörfum þar á meðal stjórnsýslu-
lið. Af starfsliði þessu eru 215
starfandi læknar, 323 starfandi
hjúkrunarkonur og 67 starfandi
tannlæknar. Við berum þessar
tölur saman við íbúafjölda og
þörf, virðist ástandið ekki vera
•érlega slæmt. En ef við athug-
ttm nánar starfsskiptingu og
dreifingu þessa hóps koma ýms-
ar athyglisverðar staðreyndir í
ljós. í aðeins 36 af 57 læknis-
héruðum landsins er skipaður
héraðslæknir. Hinum héruðun-
um er ýmist gegnt af nágranna-
lækni eða í þeim sitja stúdentar
eða kandídatar til bráðabirgða.
Ein hjúkrunarkona starfar í
dreifbýlinu utan sjúkrahúsa.
Enginn sérmenntaður sjúkra-
hússtjóri er til í landinu. Tveir
sæmilega menntaðir raffræðing-
ar eru í þjónustu sjúkrahúsa,
enginn sérmenntaður verkfræð-
ingur enginn sérmenntaður arki-
tekt. Til þessa hefur enginn nær-
ingarfræðingur starfað á sjúkra-
húsum landsins og sjúkraþjálfar-
ar eru aðeins 25 starfandi á öllu
landinu, en 8 af þeim starfa
utan Reykjavíkur. Auk þessa er
geigvænlegur skortur á sér-
menntuðu starfsfólki í rannsókna
stofum, röntgendeildum, við
svæfingar að ekki sé minnst á
hjúkrunarkvennaskortinn, sem
ef til vil er einna alvarlegastur.
Sé litið á læknaliðið, má í stór
um dráttum skipta þeim lækn-
um sem þarf til að fullnægja
lágmarkskröfum um heilbrigðis-
þjónustu í þrjá aðalflokka: I
fyrsta lagi lækna, sem starfa að
almennri heilbrigðisþjónustu,
það er að segja heilsugæzlu, heil
brigðisstjórnum og heilbrigðis-
eftirliti. í þessum flokki eru að-
eins til tveir sérmenntaðir menn
báðir yfir sextugt. í>á eru lækn-
ar er starfa að því sem kallaðar
eru almennar lækningar eða
heimilislækningar. Ég minntist
hér áðan á héraðslæknanna sem
raunverulega tilheyra báðum
þeim flokkum sem nú hafa ver-
ið nefndir, en ef við athugum
ástandið hér í Reykjavík, þá er
það þannig að nú eru hér starf-
andi 16 heimilislæknar og flestir
komnir yfir miðjan aldur. Það er
því fyrirsjáanlegt að hér á eftir
að skapast vandræðaástand inn-
an fárra ára ef ekki verður
breyting á. Ef við athugum
þriðja hópinn sem kalla má sér-
fræðinga bæði innan og utan
sjúkrahúsa, þá hefur því verið
haldið fram, að á íslandi væri
af mikið af sérfræðingum og
það af ráðamönnum heilbrigð-
ismála. f Islandi er í dag einn
sérmenntaður sýklafræðingur,
tveir sérfræðingar í svæfingar-
lækningum í fullu starfi og einn
í hálfu starfi. Fimm hálslæknar
eiga að þjóna öllu landinu og
starfa þeir allir í Reykjavík. í
þvagfærasjúkdómum eru tveir
sérfræðingar, en aðeins einn
starfandi sérfræðingur í lungna-
skurðlækningum. Við aðgerðir á
höfuðslysum starfar sérfræðing-
ur í bæklunarsjúkdómum, en ef
hann eða aðrir þeir læknar, sem
ég hér hef minnzt á áður, fara í
leyfi fellur starfsemi þéirra nið-
ur.
Ég læt þessi dæmi nægja en
af nógu er að taka. Nú kann
einhver að spyrja; en hvað um
alla þá íslenzku lækna, sem
starfa erlendis? Eru ekki meðal
þeirra einhverjir, sem mundu
fylla í þau skörð, sem hér eru
og fyrirsjáanlegt er að verði í
læknaliðinu. >ví er til að svara,
að sérgreinaval íslenzkra lækna
hefur fram til þessa verið alger-
lega handahófskennt. Má segja
að orsaka þess sé að nokkru
leyti að leita í skorti á upplýs-
ingum og forspám um þróun og
þörf. Skoðanakönnun sem nú
er gerð á vegum Læknafélags Is-
lands meðal lækna hérlendis og
erlendis hefur til þessa leitt í
ljóst, að enginn þeirra lækna er
erlendis starfa og svarað hefur
spurningum læknafélagsins,
krveðst fús til að starfa sem al-
mennur læknir eða héraðslækn-
ir. Svör læknanna við þeim
spurningum, hvort þeir ætli að
setjast að á fslandi markast mjög
af því, að þá eins og alla, hefur
skort upplýsingar, og forspár um
atvinnuhorfur og starfsaðstöðu
þegar heim kæmi. Á sömu leið
var álit fundar 30 íslenzkra
lækna á Norðurlöndum, er hald-
in var að tilhlutan læknafélag-
anna í Gautaborg á síðastliðnu
hausti. f sambandi við tregðu
íslenzkra lækna að snúa heim
að loknu námi, hefur því heyrzt
fleygt, að við megum ekki of-
mennta lækna. í>á verði þeir of
heimtufrekir og sætti sig ekki
við aðstæður hér á landi. Mér
virðist að við íslendingar höfum
á undanförnum árum haft til-
hneigingu til að sætta okkur
ekki við annað en hið bezta og ef
við höfum efni á að veita okkur
hið bezta á öllum öðrum sviðum,
ættum við þá ekki einnig að
hafa efni á að skapa aðstæður
til þess að við getum notið
beztu læknishjálpar.
Ég ætla nú að snúa mér að
byggingum sjúkrahúsa og gangi
í byggingarmálum þeirra í land-
inu á undanförnum áratugum.
Gamli Landsspítalinn var reist-
ur árið 1929 — 30 og tók bygg-
ing hans 18 mánuði. Vífilstaða-
hæli var reist árið 1911 og tók
bygging þess 13 mánuði. Gamli
Landakptsspítalinn, sem nú er
kallaður var byggður 1936 að
frumkvæði einkaaðila. Þetta var
fyrir tæknibyltinguna. Fram-
kvæmdir við Borgarspítalann
í Reykjavík hófust árið 1951 en
áður en þær hófust, hafði farið
Árnl Björnsson.
fram undirbúningsvinna í nokk-
ur ár, sem mun hafa verið all-
Framh. á bls. 20
-Ásmundur Brekkan á stúdentafundi
Heilbrigðismálin einn
mikilvœgasti þátturinn
í þjóðfélagsbygg-
ingu nútímans
- Ör þroun krefst nýrra aðcferða
í BLAÐASKRTFUM undanfarn-
ar vikur um heil'brigðiismál ber
hátt framhaldsgreinar í dagblað-
inu Vísi, miðvikudaginn 8. og
fimmtudaginn 9. marz, sem virð-
ast túlka viðhorf Iheilfbrigðis-
stjórnardnnar í heilbrigðismál-
um. 1 greininni í Vísi 8. marz er
þess m.a. getið, að hjartaiþræð-
ingar séu nú framkvæmdar á
Borgarspítalanum nýja í Foss-
vogi. >að er ekki ætlun mín 1
þessu framsöguerindi að elta ól-
ar við smáatriði, en þar sem mér
er ekki með öllu óviðbomandi og
ókunnugt um þá starfsemi, sem
rekin er í Borgarspítalanum
nýja, vildi ég aðeins geta þess
hér, að þessar upplýsingar í Vís-
isgreindnni koma mér algjörlega
á óivart. Það er því hætt við því,
að mér a.m.k., verði á að taka
ekki ýmsar aðrar upplýsingar í
greinarflokki þessum of alvar-
lega. Ég mun ekki rekja fleiri
atriði hans hér.
Fyrri framsögumaður hefur
gert nokkra grein fyrir ástandi
ýmissa þátta heilbrigðiskerfisins
hér á landi í dag. Augljóst er, að
þar er viða ábótavant, og hafa
margir þættir, þeir sem teljast
verða til frumskilyrða í skipu-
lagskerfi nútíma þjóðfélags, orð
ið bagalega útundan. Ekki er þar
um að sakast við neinn einstak-
an stjórnmálaflokk, neina
ákveðna ríkisstjórn eða áfcveðna
stjórnarráðsdeild. Sannleikurinn
er sá, að heilbrigðismál hafa
löngum verið 'hornreka í Stjórn-
arráði íslands, sem m.a. sést á
því, að enn í dag er ekki til sér-
stakt heilbrigðismálaráðuneyti
eða öllu heldur ráðuneyti fyrir
þá málefnaflokka, sem eðlilega
eiga saman, þ.e. heilbrigðis-,
fræðslu- og velferðarmál, Mér
er nær að halda, að hér hafi ráð
ið miklu um and’varaleysi bæði
almennings, stjórnmálamann-
anna og einnig læknastéttarinn-
ar gagnvart örri þróun og breytt
um viðlhorfum, eins og ég mun
minnast nokkuð á hér á eftir.
>að hefuT fallið í minn hlut
í þessari framsögu að skyggn-
ast örlítið fram á við um þróun
og skipulag heilbrigðismála. >að
hefur greinilega komið í Ijós 1
umræðum síðustu vikrva, að við
franrtíðarskipulagningu þeirra
Ásmundur Brekkan.
mála sýnist vera hægt að fara
ýmsar leiðir, en eitt er þó víst,
að sé ekki tekið tillit til ákveð-
inna grund'vallarforsenda, verða
allar skipulags- og framkvæmda-
aðgerðir áfram, eins og hingað
til, samlhengislaust fálm. >að eru
þessi grundvallaratriði, sem ég
fyrst og fremst ætla að drepa á.
Vandamálið, sem við stönd-
um andspænis og verðum að
leysa, er samhæfð skipulagning
heilbrigðisþjónustu í landinu.
Verkefnið er risavaxið, og í
rauninni eðlilegt, að því hafi
ekki verið gerð fullnægjandi
skil, eins og ráðherra
raunar minntist á þar eð stjórn-
un heilbrigðismálj) hefur aldrei
átt á að skipa þeim mannafla,
fjármagni eða tækniaðstöðu, er
hafi leyft neina skipulega nálg-
un þess.
Hver eru þá aðalsvið heil-
brigðisþjónustunnar? >ar er þá
fyrst að telja stjórnunarlega yfi-
irstjórn heilbrigðismála, en verk-
efni hennar er þríþætt, þ.e. upp-
lýsingasöfnun og áætlanagerð 1
fyrsta lagi. Framkvæmda- og
rekstrarákvarðanir, samlhæfing
og yfirumsjón með rekstri í
öðru lagi, og í þriðja lagi, sem i
rauninni byggist á hinum tveimr
ur atriðunum, sem talin hafa
verið, að sjá fyrir fjármagni til
framkvæmda og rekstrar. Annað
aðalsvið heilbrigðisþjónustunnar
er það, sem mætti nefna ytri
sjúkrahjálp, þ.e.a.s. öll heil-
brigðis-, sjúkra- og læknis-
þjónusta, sem fram fer utan
sjúkraíhúsa ásamt, og það vil ég
leggja áherzlu á, að er mjög
stór og veigamikill þáttur, heilstt
gæzlu og almennu heilbrigðiis-
eftirliti á öllum sviðum. >riðja
sviðið mætti nefna innri sjúkxa-
hjálp, þ.e. læknisfræðilegar og
stjórnunarlegur rekstur sjúkra-
húsa og annrra heilbrigðisstofn-
ana. Mjög náin tengsl og sam-
hæfing í allri stjórmm og starfl
hljóta að vera á milli allra þess-
ara þátta, og má þar ekki gleyma
hvers konar kennslu og rann-
sóknuim, sem snerta heilbrigðis-
mál og heilbrigðisþjónustu.
Við skulum nú án ásakana og
drýldni eða beiskju slá þvi föstu,
að á mörgum sviðum heilbrigðis-
mála hérlendis er mjög áíbóta-
vant. Ég skal nefna nokkur atr-
iði af handalhófi: Á landinu er
ekki til nema 14 sjúkrarúm sér-
lega fyrir sjúklinga með kven-
sjúkdóma; aðstaða og pláss tfl
vistunar og lækningar geðsjúkl-
inga er áratugum á eftir tíman-
um og eðlilegri íbúaþróun, 57%
íbúa landsins búa á svæði, sem
er eðlilegt „metropolitan area-
eða stórborgarmiðsvæði og hefirr
ekki aðgang að slysaþjónustu eða
bráðri sjúkrahjálp, sem er I
neinu samræmi við lágmark*
nútímakröfur. Á sama svæði er
ekki til vísir að sjúkradeild tii
vistunar og meðferðar sjúkling-
um með illkynja sjúkdóma, ég
á þar við sérdeild til geisla- og
efnalækninga (kemoterapi).
Samhæfing og skipulag læknis-
þjónustu utan sjúkrahúsa bæði
í þéttbýli og dreifbýli er mjög
laus í reipunum, og veilt raunar
enginn með vissu, hvernig snú-
ast beri við þeim vanda, sem þar
við blasir, fremur en ýmsu öðra
’hér áðurtöldu, bæði af fyrr*
framsögumanni og mér. Starf9-
lið og aðstaða heil'brigðiseftir-
lits og heilsugæzlu er einnig
ónógt, og ekki hægt að halda
uppi neinum rannsóknum á þvl
sviði. >ó má segja, að starfsemi,
skipulag og árangur heilsi*-
gæzlustöðva hafi verið sá þáttur
heilbrigðismálanna, sem tekizt
Framh. á bls. 20