Morgunblaðið - 18.03.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. MARZ 1»«7.
17
Ýfarleg yfirlitsrœða Jóhanns Hafsteins á stúdentafundinum:
FJÁRVEITINGAR TIL HEILBRIGÐISMALA
HAFA HÆKKAÐ UM 127% SÍÐAN 1958
Herra fundarstjóri!
Háttvirtir fundarmenn!
Okkur er ætlað að ræða hér í
kvöld um heilbrigðismál —
■tjórnsýslu á því sviði, fram-
bvæmdir og þróun mála.
Stúdentafélag Reykjavíkur
hefir á löngum starfsferli látið
mörg mál til sín taka, margvís-
legra tegunda. En hafa heil-
brigðismál nokkurn tíma áður
▼erið rædd á vettvangi þess?
Ef ekki, — þá ber nú vel i
veiði, — því að fjölmörg meiri
háttar þjóðmál hafa verið tekin
á dagskrá þessa gamla og góða
féla?s. Ekki kannske til lykta
leidd. enda ekki þess að vænta.
en leidd hér í brennideoilinn og
þar m°ð skaoast hvatnin?. örvun
og n-'Ht afl, sem hefir orðið við-
kom»ndi málum til farsældar.
Við erum settir hér í sviðsljós-
ið — heilbrigðismálaráðherrann
og tveir ágætir læknar. Sumir,
og e.t.v. langflestir, hafa líklega
ályktað sem svo, að hér mund-
um við leiða saman hesta okkar
og gaman væri að sjá hvernig
hestaatið yrði. Þessum hugsunar-
hætti hefir verið gefinn byr af
blaðaskrifum undanfarið í sam-
bandi við heilbrigðismál.
En þau blaðaskrif hafa ekkert
átt skylt við það, hvað í þessum
málum mætti til velfarnaðar
verða. Þau hafa öll verið miðuð
við pólitískt moldviðri. Þann hé-
góma leiði ég hjá mér á þessum
vettvangi með öllu. .
Hins vegiar vil ég vera þátttak-
andi í að skilgreina og skoða,
hvar við stöndum og höfum stað-
ið á sviði heilbrigðismála.
Ég veit, að læknarnir tveir,
sem ásamt mér eru frummælend-
ur hér í kvöld, eru miklu færari
mér að ræða þróun heilbrigðis-
málanna í sjálfu sér, eins og að
Mkum lætur. En um hitt tel ég
mig ekki síður færan en þá, —
©g þó öllu fremur, — að gera
skil stjórnsýslu á sviði þessara
þjóðfélagsmála, fjárveitingum og
framkvæmdum, í sambandi við
þau.
Og þá er ég kominn að efninu,
þeim þætti, sem mér er öðru
iremur ætlaður.
Ég get ekki sagt, góðir fundar-
menn, hvar við stöndum, t.d. sam
anborið við aðrar þjóðir, á sviði
heilbrigðismála. Þið megið held-
ur ekki ætlast til slíiks af mér.
Ásamt mörgum öðrum mála-
flokkum var mér falin meðferð
heilbrigðismála í ráðherraemb-
ætti fyrir liðlega þrem árum.
Mikið vatn hefir eflaust runn-
IB til sjávar á þrem árum. En
hvort mér hefir auðnazt að á-
orka miklu á sama tima á sviði
heilbrigðismálanná, að svo miklu
leyti sem til slíks er ætlast af
ráðherra, er annað roál.
Læknir, ekki annar þeirra, sem
hér eru frummælendur í kvöld,
hefir gefið þjóðinni vitnisburð
um það á Alþingi nýlega.
Þessi læknir segir m.a. í þing-
ákjali, með leyfi fundarstjóra:
„ — Stjórn heilbrigðismála hér
lendis er í molum og heilbrigðis-
stjórnin svo til engin í reynd. —
■— Afleiðingin verður bein aftur-
för.------Yfirstjórn heilbrigðis-
mála hér á landi er fortíðarfyrir-
bæri, — — þessi mál eru öll í
tætingi.“
í Tímanum sl. sunnudiag segir
til viðbótar:
„ — alþjóð hefir um það óræk-
«r sannanir, að heilbrigðismál
þjóðarinnar eru ráðherrum svo
viðkvæmt mál, að um þau má
«kki ræða opinberlega. Þetta
vekur þjóðina til umhugsunar
i*m það, hvílíkt ófremdarástand
rfkir í heilbrigðismálum, og hve
mikið vantar á, að við fylgjumst
með hraðfara þróun menningar-
ríkja í þessum málum, sem al-
nenningsheill er svo mjög komin
indir.“
Þessi tilvitnuðu orð úr Tíman-
im munu sennilega vera skrifuð
if formanni Framsóknarflokks-
ins, Eysteini Jónssyni. Ef svo er
’æt ég hér uppi þá áskorun til
formanns Framsóknarflökksins,
'em hann getur svarað síðar á
apinberum vettvangi, á Alþingi
íða í blöðum, að koma fram í
tagsljósið, úr skúmaskoti nafn-
’ausra fullyrðingaskrifa, og
skýra þjóðinni frá þeim afrek-
um, sem eftir hann liggja, sem
ráðherra, til umbóta og afreka
á sviði heillbrigðismála, ekki um
brjú til fjögur ár, eins og ég,
heldur um fjölmörg ár og fleiri
en flestir aðT'ir, með ríkiskassann
í höndum. Ég efast ekki um, að
hann hafi komið mörgu góðu til
leiðar. En það er synd, að þjóðin
skuli ekki fá að vita um afreks-
mannmn og afköst hans og flokks
hans á þessu sviði, en sjálfur
hefir hann bæði verið heilbrigðis
málaráðherra og fjármálaráð-
herra (frá 1947—1949).
Það er noikkuð seint fyrir for-
mann Framsóknarflokksins eða
aðra flokksmenn hans að iðrast
þess nú, sem þeir gerðu ekki til
eflingar heilbrigðismálum á fs-
landi meðan þeir fóru með stjórn
valdið í landinu.
Og nú er komið að því að
menn mega með réttu spyrja:
Hvað hafa þá núverandi vald-
hafar gert?
Þessu Skal ég svara, um leið og
ég viðurkenni að margt mætti
betur fara og vildi, að okkur
hefði auðnast að gera mi'klu
meira.
Það var einlhver, sem sagði við
mig á dögunum: Ósköp er hann
Tómas Helgason, forstöðumaður
læknadeildar Háskólans og yfir-
læknir á Kleppi, grunnhygginn.
Hann sagði, að það væri nóg fé
fyrir hendi til þess að byggja
nýjan geðsjúkdómaspítala og
fulllt af nýjum heilbrigðisstofn-
unum í landinu. Bara að taka til
þess pening af vegafé, frá hafnar
gerðum, brúargerðum, skólabygg
ingum o. s. frv.
Ja, — er þetta svo vitlaust?
Er þetta ekki það sarna og að-
eins það sama sem ég sjálfur
sagði á Alþingi, skömmu eftir að
ég tók við embætti heilbrigðis-
málaráðherra? Ég orða það svo:
„Ef við höfum ekki ráð á því að
hjálpa þeim sjúku — höfum við
heldur ekki ráð á því að hjálpa
þeim heilbrigðu."
Alþingismenn hlustuðu á þenn
an Ixiðskap og þingmenn hafa
sannarlega ekki legið á liði sinu,
að framfylgja þessum boðskap
og á það við um þingmenn í öll-
um flokkum. Aldrei hafa fjár-
veitingar verið meiri en á síðari
árum til heilbrigðismála og skal
ég nú tíunda það. Um þessar
fjárveitingar hafa allir flokkar
verið sammála eftir því sem ég
bezt veit. En því er þá verið að
frýja mér hugar, að ég sem heil-
brigðismélaráðherra þori ekki að
ræða heilbrigðismálin opinber-
lega? Ekki hafa þeir, sem það
gera, talað um þau opinberlega
á undanförnum árum. Og víst er
um það, að enginn hefir í þing-
sölum talað um þau oftar og
meir en ég síðari árin. Hvort
mér hefur tekizt í þeim efnum
nógu vel, er svo annað mál.
Hitt er svo alveg ljóst, að þeg-
ar á beinlínis að taka fé frá þeim
framkvæmdum, sem ég nefndi
áðan, og þá til heilbrigðismála,
er slíkt ekki auðsótt — og mundu
mann finna, að við ramman reip
er að' draga og margur heldur
fast í það, sem stendur hans
huga næst, eða umbjóðenda hans,
hvort sem í hlut eiga alþingis-
menn eða fyrirsvarsmenn á öðr-
um sviðum félagsmála.
Fjármál: Nokkrir kostnaðarlið
ir vegna heilbrigðismála á ríkis-
reikningi eða fjárlögum 1958—
1967.
Hér er ekki um að ræða heild-
arútgjöld á fjárlögum til heil-
brigðismála, t.d. ekki framlög til
sjúkratrygginga, margvíslegir
styrkir, framlög tfl kennslumála
á þessu sviði, læknad. Háskól-
ans, hjúkrunarskóla, ljóemæðra-
sikóla o. m. fl.
Þess vegna get ég ekki gefið
ykkur upp, hvað ætla megi, að
útgjöld til heilbrigðismála séu
alls mikill hluti heildarútgjalda
ríkisins, sem margan kynni að
fýsa að vita. Það mál þarf betri
athugunar én mér hefir unnizt
tími til.
Jóhann Hafstein
Ég hefi valið kostnaðarliði,
sem gefa á 'hinn bóginn sanna
spegilmynd þessara mála og rétt-
an samanburð milli ára.
Eftirtalda liði hefi ég tekið úr
rikisreikningum og fjárlögum til
athugunar og samanburðar:
1. Laun héraðslækna.
2. Rekstrarkostnað ríikisspítal-
anna.
3. Rekstrarstyrki opinberra
sjúkrahúsa.
4. Rekstranstyrki einkasjúkra-
húsa.
5. Rekstrarstyrki heils-uverndar-
stöðva.
6. Byggingarstyrki sjúkrahúsa
og læknisbústaða.
7. Fjárveitingar (þar með talið
lánsfé) til ríikisspítala.
8. Ýmsan kostnað við heil-
brigðismáh
Elf við tækjum nú útgjöld ríkis
ins til þessara mála 1958, þ.e. áð-
ur en núverandi stjórnarsamstarf
hófst, og áætluð útgjöld á fjár-
lögum 1967 þá er samanlögð nið-
urstaða: 1958 = 76,2 millj. kr. en
1967 = 421,0 millj. króna, eða
hækkunin hefir orðið 450%. En
þetta segir ekki mikla sögu, því
að verðgildi krónunnar hefir
breytzt á þessum tíma, ný
gengisskráning og önnur breyt-
ing á peninga- eða fjármálakerfi
komið til og verðbólga verið að
verki.
Það þarf því að finna réttan
samanburðargrundvöll, þ.e. hafa
útgjöld ríkisins til þessara veiga-
miklu þátta heilbrigðismála raun
verulega aukizt eða minnkað
síðan 1958? Þá þaitE að setja
dæmið upp eins og engin verð-
bólga eða breyting peningakerfis
hefði átt sér stað, reikna út fast
verðlag, þ.e. sambærilegt verð-
lag öll érin eða þau ár, sem bor-
in eru saman. Þetta heifir verið
gert fyrir mig af hálfu Efnahags-
stofnunarinar og eru þá sam-
anbornar tölur miðaðar við verð-
lag ársins 1965. Tölurnar frá 1958
færðar fram til verðlags 1965 og
tölurnar frá 1967 færðar til baka
til verðlags 1965.
Þá er samanlögð útgialdatala
ríkissjóðs til þessara þátta heil-
brigðismála árið 1958, ekki 76 ?
millj. kr„ heldur 156,6 millj. kr.
og árið 1967 ekki 421,0 millj. kr.
heldur 354,1 millj. króna — eð?
hækkunin er um 127%, þ.e. út-
gjöld ríkissjóðs til þessara þátt?
heilbrigðismálanna hafa raun-
verulega meira en tvöfaldazt. Nú
hefir fólki fjölgað í landinu á
sama tíma svo að einhver hækk-
un væri þess vegna eðlileg, en
fóksfjölgunin á sama tima nem-
ur aðeins um 14% (þ.e. frá 1958—
1965).
Hér er vissulega órækur vitnis
burður þess, hversu miklu meir
rí'kið leggur raunverulega til
heilbrigðismálanna nú en áður.
Fátt sýnir e.t.v. betur, hversu
fáránlegar þær fullyrðingar eru,
að okkur, sem nú berum ábyrgð
í ri'kisstjórn séu heilbrigðismálin
svo viðkvæm í samanburði við
heiðraða fyrirrennara okkar og
andstæðinga í pólitík, að við vllj-
um ekki, að um þau sé rætt opin-
berlega.
Við færumst sannarlega ekki
undan samanburði. En okkur er
fullvel ljóst, að framundan eru
geysileg átök, sem bíða áræðis og
fnamtakssemL
Við það, sem ég hefi nú sagt
um fjármálin á þessu sviði, má
svo því bæta, að á síðasta þingi
voru samþykkt lög frá 29. apríl
1966 um breytingu á lögum um
aðstoð við vangefið fólk, og var
þá hið svokallaða „tappagjald",
sem runnið hafði til Styrktar-
sjóðs vangefinna hækkað um
100% eða úr 30 aurum á hverja
framleidda flösku gosdrykkja og
öls í .60 aura. Hækkunin til
Styrktarsjóðs vangefinna nam 15
aurum en 15 aurar renna til
Hjartaverndar, samtaka hjarta-
og æðaverndarfélaga á fslandL
Fékk Hjartavernd með þessari
löggjöf tekjur sem nema nú yfir
árið nærri 8 milljónum króna,
en árstekjur Styrktarsjóðs van-
gefinna gætu með þessari hækk-
un numið um 24 millj. kr. Alls
hafa tekjur Styrktarsjóðs van-
gefinna numið um sl. áramót um
63 millj. króna, en þessu fé er
varið til þess að byggja hæli fyr-
ir fávita í landinu og mestur
hlutinn rennur nú í mjög mikl-
ar byggingarframkvæmdir við
Kópavogshælið. Til meðferðar er
svo á Alþingi ný löggjöf um fá-
vitastofnanir, sem ég vænti að
verði til verulega góðs á þessu
sviðL
Þá vil ég koma að löggjöfinni
á sviði heilbrigðismála síðari ár-
in. Stundum áður hefir ekki ver-
ið þar um auðugan garð að
gresja, rétt er það.
En ég blygðast min ekki fyrir
það, sem eftir okkur liggur á
því sviði, þá, sem átt hafa sæti
í Viðreisnarstjórninni.
Tímans vegna verð ég að láta
mér nægja upptalningu eina, en
verð þó að segja, að með nýju
sjúkrahúsalögunum og læknaskip
unarlögum hafi verið brotið blað
í sögu heilbrigðismála á sviði
löggjafarinnar. Ég vil taka það
fram, svo að engum misskilningi
valdi — að langmesta þáttinn í
undirbúningi hinnar mikilvirku
löggjafar síðari ára á sviði heil-
brigðismála á dr. Sigurður Sig-
urðsson, landlæknir. Það er eins
og það sé að verða móðins, því
miður hjá yngri læknum, að van
meta þennan mann. En ekki réðu
þeir ungu læknar, þótt menntað-
ir séu frá Mayo-spítala eða öðr-
um ennþá dýrari heilbrigðisstofa
unum erlendis, niðurlöguna
berklaveikinnar á Islandi að
mestu. Það gerði öllum öðrum
einstaklingum fremur Sigurður
frá Húnsstöðum.
Ég vil nefna þessa löggjöf síð-
ari ára:
1. Lyfsölulög nr. 30/1963 — ný
heildarlöggjöf, sem tók m.a.
við af gömlum konungstil-
skipunum.
2. Ný sjúkrahúsalöggjöf 1964.
Sjúkrahúsalögin fjalla um eft-
irlit heilbrigðisyfirvalda með
sjúkrahúsum og hvers kyns heil-
brigðisstofnunum, um reksturs-
fyrirkomulag þessara stofnana,
um þátttöku rí'kisins í stofnkostn
aði sjúkrahúsa og læknisbústaða
sveitarfélaga og um stuðning hík
isins við rekstur sjúkrahúsa.
í nýju sjúkrahúsalögunum eru
tvö meginatriði til framdráttar á
sviði þessara mála:
1) Bxeytt skipan á ríkisstyrk til
bygginganna og greiðslufyrir-
komulagi hans.
2) Breytt skipan á rekstrar-
styrkjum rfkisins til sjúkra-
húsa sveitarfélaga eða ein-
staklinga.
Ákveðið er. að ríkisstyrkur tit
byggingar allra þeirra sjúkra-
húsa, sem styrks njóta, verði
hinn sami. Þetta var fyrst og
fremst mikið hagræði fyrir hið
stóra borgarsjúkrahús í Fossvogi,
sem naut aðeins 40% ríkisstyrks
eftir eldri lögum en nú 60%.
Lögfest var, að ríkisstyrkurinn
skuli greiðast innan átta ára til
stærri sjú'krahúsa, en innan
fimm ára til sjúkrahúsa minni
en 20 rúma og læknisbústaða,
frá því fyrsta framlag er veitt á
fjárlögum. — í eldri lögum var
ekkert ákvæði um þetta. Er aug-
ljóst, hve mikið hagræði hefir af
þessu leitt, þótt enn þurfi endur-
skoðunar við, sem ég mun beita
mér fyrir, ef í minni hlut fellur
áfram að fjalla um þessi mál.
Nýrri og betri skipan var kom-
ið á fyrirkomulag rekstrarstyrkj-
anna, en það þarfnast að mínum
dómi enn endurskoðunar, og hefi
ég beitt mér fyrir því að hún er
þegar hafin.
3) Ný læknaskipunarlög 1965.
Hin nýja skipan er löggjöf
eftir vandlegan undirbúning
og felur í sér svo róttæk ný-
mæli, að sköpum roun ráða
varðandi læknisþjónustu í
strjálbýli íslands, en mér
vinnst ekki tími til að rekja,
nema lauslega, helzta efni
þessarar merku löggjafar að
sinni:
1. Heimilf skal að ráða einn
lækni með tiltekinni búsetu
fil að veita neyðar-læknisiþjón
ustu í læknislausum héruðum.
2. Heimilt skal að sameina
læknishéruð og koma upp
læknamiðstöðvum fyrir hin
sameinuðu héruð, eftir þvi
sem nauðsyn krefur og stað-
hættir leyfa, og þó ekki fyrr
en hlutaðeigandi héruð hafa
verið auglýst minnst þrívegi*
án árangurs.
3. Við veitingu læknisembætta
skal sá umsækjandi sem hefur
lengstan starfsaldur sem hér-
aðslæknir, að öðru jöfnu sitja
fyrir öðrum umsækjendum
um stöðuna.
4. í 20 tilteknum læknislhéruðum
og, ef nauðsyn krefur, í 5 öðr-
um, en ótilteknum héruðum,
skal greiða héraðslæ'kni stað-
aruppbót á laun, er nemi hálf-
um launum í hlutaðeigandi
héraði.
5. í sömu héruðum, sem um
ræðir í 4. lið, skal héraðs-
læknir, sem hefur setið 5 ár
samfleytt í héraðinu, eiga
rétt á að hljóta eins árs frí
með fullum launum til fram-
haldsnáms hér á landi eða er-
lendis. Hann fær einnig
greiddan úr rikissjóði far-
gjaldakostnað fyrir sig og
fjölskyldu sína að heiman og
til þess lands í Evrópu eða
Norður-Ameríku þar sem
hann hyggst stunda námið.
Að ársleyfi loknu skal hann
Framhald á bls. 19.