Morgunblaðið - 20.04.1967, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1967.
- RÆÐA BJARNA
Framh. af bls. 1
hefur fengið meira en sinn fyrri
hlut til eigin ráðstöfunar, auð-
vitað nokkuð misjafnt eftir stétt-
nm og aðstæðum.
í þessu sambandi tjáir ekfci
að vitna til þess, að kaupmátt-
ur tímakaups vissra launaflokka
verkamanna hafi lækkað á fyrri
hluta viðreisnartímabilsins, þvi
að um afkomuna kemur fleira
til en tímakaupið eitt. Það er
engin ný.iung, að menn hafi
bæði viljað og þurft að bæta
kjör sin með löngum vinnu-
tíma. Eitt af því, sem háttvirt-
ir stjórnarandstæðingar höfðu
á móti viðreisnarstjórninni í
fyrstu, var, að hún mundi af-
nema eftirvinnu og þar með
gera lífskjör verkamanna ó-
bærileg. Hrollvekja háttvirts
þingmanns Sigurvins Einarsson-
ar um þetta efni á fyrsta ári við-
reisnarstjórnarinnar hljómar
enn í eyrum manna um land
allt. Annað mál er, að vinnu-
tími hér er of langur og hefur
verið leitast við að fá hann
styttan. Nokkur árangur í því
hefur þegar náðst, þó að betur
megi ef duga skal. Aðalatriðið
í þessu sambandi er, að eftir
að júnísamkomulagið 1964 var
gert, þá hefur tekist að bæta
svo mjög kaupmátt tímakaups-
ins, að Efnahagsstofnunin tel-
ur, að samvegið verkamanns-
kaup hafi að meðaltali hækkað
að kaupmætti skv. vísitölu fram
færslukostnaðar um tæp 25%
eða sem næst fjórðungi frá ár-
inu 1963 til ársloka 1966.
Athuganir Kjararannsóknar-
nefndar staðfesta. svo l-»ngt sem
þær ná, þessa niðurstöðu Efna-
hagsstofnunarinnar.
Af stórauknum heildartekj-
um, hefur stærri hluta verið
varið handa þeim ver settu en
áður fyrr var gert. Að því leyti
má til sanns vegar færa, að
kvartanir hinna tekjuhæstu séu
ekki út í bláinn. Þeirra hagur
hefur að vísu síður en svo ver-
ið skertur, því að hann er einn-
ig mun betri, en ekki í sama
hlutfalli og áður. Með þessu hef-
ur tekist að ná þjóðfélagsum-
bótum, sem allir töldu sig
stefna að, en aldrei hefur fyrr
lánast í jafn ríkum mæli og á
allra síðustu árum. Fyrir okk-
ur Sjálfstæðismenn er boðorð-
ið um „Stétt með stétt“ lífs-
regla, sem við leitumst við að
láta móta athafnir okkar.
En stafa örðugleikar nú ekki
einmitt af því, að launþegar
hafi fengið of mikið í sinn hlut
og atvinnurekendur of lítið?
Bezta svarið við því er það,
að frystihúsin hafa aldrei haft
betri afkomu en árið 1965.
Þrátt fyrir stórbættan hag verka
lýðsins var þess vegna þá ekki
meira tekið af þessum atvinnu-
rekendum en þeir gátu vel und-
ir risið. Enda er þess einnig
að geta að eitt af verkum við-
reisnarstjórnarinnar er lagfær-
inga skattalaga svo, að af at-
vinnurekstri þarf sízt að greiða
hærri skatta en hérlendis. á-
reiðanlega, þegar til alls er lit-
ið mun lægri beina skatta hér
en víðast annars staðar. Þessi
skattalagabreyting er einmitt
eitt af því, sem ríkisstjórnin
var á sínum tíma ávítuð harðast
fyrir, og það af sumum þeirra,
sem nú telja hana hafa leikið
atvinnurekendur of illa.
í öllum lýðfrjálsum löndum
telja verkalýðsfélögin það
skyldu sína að fylgjast með hag
atvinnurekenda og gæta þess,
að þeir taki ekki meira en verka
lýðurinn telur góðu hófi gegna
í sinn hlut. Þetta á jafnt við,
þar sem verkalýðsflokkar, hálf
sósíalistar eins og á Norður-
löndum ráða, eins og í Banda-
ríkjunum. þar sem auðvaldið er
talið mun voldugra. Slíkir
starfshættir eru jafn eðlilegir
á íslandi og í öðrum löndum,
enda samþykktu atvinnurekend
um án atbeina eða milligöngu rík
isstjórnarinnar á s.L sumrL á-
reiðanlega með hliðsjón af út-
komu ársins 1965, að hækka
kaup verkamanna um 3% %.
Þetta sýndi mat atvinnurek-
enda á aðstæðum þá. Þvi fer
fjarti, að ég gagnrýni það mat,
en ég itreka, að það sýnir skoð-
un þeirra á sinni eigin getu,
þegar þessir samningar voru
gerðir. Það er þess vegna ger-
samlega rangt að ásaka ríkis-
stjórnina fyrir, að þessir at-
vinnurekendur hafi ekki safnað
stórfé, sem þeir gætu geymt í
handraðanum til að vera betur
viðbúnir öruggum tímum.
Verðfall á útflutningsafurðum
og markaðsmál.
Síðan á miðju s.L ári hefur
hraðfrystur fiskur farið lækk-
andi í verði, nú þegar yfir 10%
og óttast framleiðendur, því
miður að því. er virðist, ekki
að ástæðulausu. að lækkun
kunni að verða mun meiri. Á
síðasta ári tóku síldarlýsi og
síldarmjöl einnig stórkostlegum
verðsveiflum, þannig að síldar-
lýsi lækkaði um 3714% frá því
að það var hæst á árinu og síld-
armjöl um 25%, og er þó rétt
að geta þess, að lækkunin frá
því verði, sem Iagt var til
grundvallar um vorið var nokkru
minni eða 29% og 15%. Hvar
sem væri mundu þvílíkar verð-
lækkanir á aðalútflutningsvöru
þjóðar vera taldar alvöruefni
og raunar meira en það.
Hér er um að ræða atvik,
sem engin íslenzk stjórn getur
ráðið við. Markaðsverð erlend-
is er utan valdsviðs okkar, og
er þó einnig í þessu efni rétt
að hugleiða skammsýni stjórn-
arandstæðinga. Þeir láta eins
og þessar verðlækkanir skipti
ýmist litlu máli eða mundu
vera vel viðráðanlegar, ef ann-
ari efnahagsstefnu hefði verið
hér fylgt. Ekki hafa þeir þó
einu sinni haft tilburði í þá
átt að gera grein fyrir með
hvaða undrum það hefði átt að
verða.
Samtímis tala þeir með ýtr-
ustu fyrirlitningu og stöðugum
aðvörunum um þátttöku fslands
í hinum miklu markaðsbanda-
lögum, sem nú starfa hér í álfu.
Rikisstjórnin þarf engrar á-
minningar við um að gæta
fyllstu aðgæzlu í þeim efnum,
því að slíka aðgæzlu hefur
stjórnin sannarlega sýnt. Fram
hjá hinu verður ekki komist til
lengdar, að ein af orsökunum
fyrir hinu lága verði á síldar-
lýsi og því, að háar sölur á ís-
fiski nýtast ekki sem skyldi, er,
að við erum utan þessara fríð-
inda af vera þar. Þessi vandi
blasir nú þegar við og fer fyr-
irsjáanlega vaxandi.
Algjör misskilningur er, að
fram úr honum verði ráðið með
því einu að treysta því, að ein-
hvern tíma síðar muni aðrir
sjá aumur á okkur. Við erum
ekki lengur í hópi þeirra, sem
eru taldir þurfa góðverka eða
miskunnar við i venjulegum
verzlunarviðskiptum, og verðum
því hiklaust að skoða kost og
löst á þvilíkum samskiptum. Ef
við sannfærumst um. að fram
á meira sé farið við okkur en
við viljum af höndum inna, þá
er að hafna samstarfi, en þá
tjáir ekki heldur að aumkva
sig yfir, að illa sé með okkur
farið. Sjálfir verðum við að
bera óþægindin af þeirri ein-
angrun, sem við kjósum. Fáir
mundu nú hafa geð í sér til að
ganga um með samskonar betli-
bauk og vinstri stjórnin gerði
eftir að hún hafði brugðizt lof-
orði sínu um að vísa varnar-
liðinu úr landi á árinu 1956
Vegna hins góða fjárhags rík-
issjóðs og grundvallarstyrkleika
atvinnuvega og efnahags þjóð-
arinnar í heild var unnt að
bregðast við verðfallsvandanum
með verðstöðvunarlögunum fyr-
ir áramót og lögunum um ráð-
stafanir vegna sjávarútvegsins
nú fyrir páskana. Þrátt fyrir
alla gagnrýnina, þá hafa stjórn-
arandstæðingar ekki getað sýnt
fram á, að öðrum úrræðum
hefði átt að beita en beitt var
Enda var hvorttveggi löggjöf-
in samþykkt á Alþingi í einu
hljóði og höfðu stjórnarand-
stæðingar þó á meðan á samn-
ingum við atvinnurekendur
stóð, sumir en engan veginn all-
ir, gert sitt til þess að spilla
því að samningar kæmust á.
Þótt enginn treysti sér til að
greiða atkvæði á móti stjórn-
arfrumvörpunum, höfðu fæstir
stjórnarandstæðingar dug til
þess að greiða atkvæði með
heldur völdu þann kost, sem
minnst mannsbragð er að; þeir
sátu hjá.
Vöruútflutningur er rúmlega
fjórði hluti af þjóðartekjum
okkar og nær verðfallið til
rúmlega % hluta af ölum okk-
ar útflutningsvörum. Ef hið gíf-
urlega aflamagn á síldveiðunum
bætti ekki úr skák, þá mundi
vandinn vera miklu meiri en
hann þó er.
Munurinn á aflamagni og þar
með arðbæri skapar hinsveg-
ar einnig sín vandamál. Að
vísu er rangt það, sem haldið
er fram af háttvirtum stjórnar-
andstæðingum öðru hvoru, að
verðbólga hafi vaxið hér meira
hin síðari ár heldur en áður,
allt frá atvinnuleysisárunum
fyrir seinni heimsstyrjöldina.
Þegar yfir þennan rúma aldar-
fjórðung er litið, þá sézt, að
vandamálið hefur ætíð verið
svipað, verðbólguvöxturinn hef-
ur haldið áfram hverjir sem við
völd voru, og hvaða úrræðum,
sem beitt var. Úrræðin hafa
raunar ætíð reynzt hin sömu.
Að vinna gegn ofþenslu með því
að hamla á móti örri lánsfjár-
aukningu, hækka vexti og hafa
opinberar framkvæmir ekki svo
miklar. að þær hljóti fyrirsjá-
anlega að leiða til stóraukins
kapphlaups við atvinnurekstur
um vinnuafl. Þó að verðbólgan
hafi herjað á allar ríkisstjórn-
ir og stöðugt skapað örðugleika
hafa engir flúið af hólmi fyrir
þeim nema vinstri stjórnin í
árslok 1958. Berið saman flótta
valdhafanna þá og viðbrögðin
nú. Ætlan mín er sú, að fleiri
en háttvirta stjórnarandstæð-
inga grunar muni í vor velja
þá, sem vandanum hafa reynst
viðbúnir.
Ekki skulum við þó gleyma
því, að allt hefur þetta tíma-
bil verið tími ekki einungis
meiri framkvæmda og breytinga
í íslenzku þjóðlífi en nokkru
sinni fyrr, heldur einnig tími
meiri farsældar og gæfu fslend-
inga en áður ' sögu þjóðarinn-
ar. Þess vegna er sízt ástæða
til að æðrast vegna þess, að okk-
ur hefur tekizt sumt verr en
við sjálfir vildum og vonuðum.
Enginn er alfullkominn, en von-
in til umbóta liggur í þvi að
huga að í hverju okkur hefur
yfirsézt.
Sjálfur hef ég stundum talað
um það, að hin öflugu almanna-
samtök, og þá einkum verka-
lýðshreyfingin hefði ekki ætíð
sýnt næga þjóðhollustu heldur
borið fram óraunhæfar kröfur
og beitt sínu mikla valdi til
pólitískrar togstreytu en hags
fyrir sína fjölmörgu þátttakend-
ur. Ég skal nú vera manna fús-
astur til að játa, að á síðustu
árum hefur tekist þjóðhollt
samstarf milli ríkisvaldsins,
verkalýðshreyfingarinnar og at-
vinnurekenda tii að ráða fram
úr aðsteðjandi vanda. Með þessu
samstarfi hefur auðnast að leysa
margt, sem áður virtist lítt leys-
anlegt, svo sem skapa meiri
vinnufrið, ná raunhæfari samn-
ingum og þar með bæta kjör
hinna verst settu í raun og veru
en ekki með orðunum einum.
Verðlagshækkanir reyndust
hinsvegar of örar eirikum eftir
samningsgerðina 1965.
Orsakir hins háa verðlags.
Sumir segja, að hið háa verð-
lag stafi af óhóflegum verzlun-
argróða, og vilja þó þeir stjórn-
arandstæðingar, sem siálfir fást
við verzlun, hvort heldur félags
verzlun eða einkaverzlun, sízt
af öllu viðurkenna, að álagning
sé of há £ þeim verzlunargrein-
um, sem beir þekkja af eigin
raun. Þaðan heyrast stöðugir
kveinstafir um. að óhóflega sé
þjarmað að verzluninni. En fé-
lagar þeirra benda á verzlunar-
hallir, sem upp hafi risið, og
sívaxandi fjölda verzlunar-
manna. Sá tölulestur er villandi,
því að oft er ruglað saman ým-
is konar þjónustustörfum, sem
hvarvetna fer fjölgandi, og
verzlunarstörfum í þrengri
merkingu. En eðlilegt er, að
þeim hafi einnig fjölgað á
seinni árum, þegar litið er til
hinnar stórkostlegu aukningar
kaupmáttar og bata á lifskjör-
um yfirleitt hjá öllum almenn-
ingi. Sem betur fer höfðu menn
almennt til hnifs og skeiðar á
íslandi einnig á vinstri stjórnar-
árunum. Síðan hefur bati lífs-
kjara orðið allt að 50%. Þessi
gerbylting lýsir sér einkum í
aukinni eftirspurn markháttaðr-
ar vöru, sem menn gátu áður
ekki veitt sér, en þeir nú telja
sjálfsagða, ef ekki beina nauð-
syn. Útvegun hennar hlýtur að
krefjast mjög aukins mannafla.
Hin auknu viðskipti krefjast og
aukins húsrýmis ekki sízt hér í
Reykjavík, þar sem árum sam-
an var bannað að byggja venju-
leg starfshýsi samtímis því,
sem kaupfélagshallir risu upp
um allt land.
Vafalaust má gera verzlunar-
rekstur á íslandi hagkvæmari
eins og flest annað, sem hér er
að unnið. En skýringin á hinu
háa verðlagi hérlendis liggur
ekki fyrst og fremst í þessu,
heldur margháttuðum kostnaði,
sem stafar af jöfnun lifskjara
í svo sveiflukenndu og mis-
brigðasömu þjóðfélagi og við
búum í. Menn fást ekki til að
stunda þorskveiðar, ef afkomu-
möguleikar þar eru allt of frá-
■brugðnir því, sem er við síld-
veiðar. Þess vegna verður að
jafna þarna á milli. Bændum
eru með gamalli löggjöf og alls-
herjarsamþykki ætluð sambæri-
leg kjör við aðrar tilteknar
stéttir og fékkst þó ekki sæmi-
legt öryggi fyrir því í fram-
kvæmd fyrr en með viðbótar-
löggjöf, sem núverandi landbún-
aðarráðherra beitti sér fyrir
1959. Þessu verður ekki náð
nema mikið fé sé flutt á milli.
Ýmis konar iðnrekstur er hér
tollverndaður, það er að segja
nýtur hærra verðlags, en ef
hann þyrfti að keppa verndar-
laust við innflutning á sam-
bærilegum vörum utanlands
frá. Til þess að halda uppi sjálf-
stæðu ríki með menntun, sam-
göngum og öllu, sem til þess
■heyrir nú á dögum, verður hver
einstaklingur að leggja meira á
sig, en þegnar í fjölmennari
ríkjum þurfa að gera til þess að
standa undir sambærilegum
kostnaði.
Allt er þetta nauðsynlegt, ef
við viljum efla ekki einungis
þær einstöku stéttir og héruð,
sem af þessu njóta góðs, heldur
íslenzkt þjóðernL menningu og
sjálfstæði. Ef við viljum ekki
gerast ættlerar heldur skila til
okkar eftirkomenda þeim arfi,
er við hlutum og tókum að okk-
ur að ávaxta, þá verðum við
að gera okkur grein fyrir hvað
það kostar að glopra honum
ekki niður. Það kostar mikið í
bilL m.a. mun hærra verðlag en
ella. Verðlag, sem oft hlýtur
að koma illa við ýmsa, ekki
síst framleiðendur, er keppa
þurfa við erlendan varning,
hvort heldur á útlendum eða
innlendum markaði. En þegar
til lengdar lætur, þá borgar
þessi kostnaður sig betur en
nokkur önnur útgjöld, sem við
leggjum á okkur. Meira máli
varðar samt hitt, að þau verð-
mæti, sem um er að tefla og
við þurfum að inna af höndum,
eru i eðli sínu ósambærileg og
fánýt miðað við það, sem við
mundum glata ef við legðum
ekki lengur á okkur að halda
uppi sérstakri menningu, marg—
greindu þjóðfélagi með sæmi-
legu jafnvægi og sjálfstæðu ríki.
Ef menn átta sig ekki á af
hverju hærra verðlag hér en
með nágrannaþjóðum stafar, þá
fá menn og heldur ekki sikilið
hvað gera þurfi til þess, að
það verði okkur ekki að óeðli-
legum farartálma. Vandinn
verður ekki leystur nema rEk-
ið annist um millifærslu fjár
til að halda nauðsynlegu jafn-
vægi og hlýtur að hafa í för
með sér meiri ríkisafskipti en
út af fyrir sig eru æskileg. En
þau mega aldrei verða meira
en óhjákvæmilegt er. Ætíð þeg-
ar vafi leikur á hvort velja beri
leið frelsis eða ófrelsis ber að
velja frelsisleiðina, hafna rík-
isforsjá og höftum. Á meðan við
erum svo háðir sveiflum vegna
afla og verðlags, sem raun ber
vitni, þá er ógerlegt að segja
fyrir um það hverjum úrræð-
um þurfi að beita á hverri
stundu, en frelsið mun lengst
af reynast bezta leiðarstjarnan.
Jafnframt ber að keppa eftir að
draga úr óvissu og sveiflum og
verður það ekki síst gert með
því að skjóta fleiri stoðum und-
ir efnahaginn; hagnýta allar
auðlindir landsins.
Stórvirkjun og stóriðja.
Óskiljanlegt er, að nokkur sá,
sem þekkir til á íslandi og kann
að meta kosti þess og galla,
skuli neita því, að nýta beri öll
landsgæði. En ekki er lengra síð-
an en tæpt ár, að hér á Alþingi
voru háðar harðar umræður um
það, hvort við þyrftum á þvi
að halda að hefja stórvirkjan-
ir nú þegar eða hvort. við ætt-
um áð bíða óákveðinn tíma með
upphaf stóriðju á íslandi. Þá
héldu sumir góðvil.iaðir menn
því fram, að út af fyrir sig
gætu þeir verið með stórvirkj-
unum og stóriðju. en þeir töldu
ekki tímabært að ráðast i það
þá vegna þenslu í framkvæmd-
um og velgengni atvinnuvega.
Við hinir, sem ekki vildum
bíða, játuðum, að þenslan
kynni að skapa nokkra erfið-
leika í bili en af koma ætti 1
veg fyrir atvinnuleysi, þá væri
of seint að hefja undirbúning
iðju eftir að atvinnuleysisvof-
an væri komin á kreik. Nú
hljóta menn að spyrja eftir
reynslu þess eina árs með öll-
um þeim verðsveiflum, sem orð-
ið hafa, og óstöðueleika veður-
fars og gæftaleysis að undan-
förnu: Var of snemmt hafist
handa um stórvirkjun og unu-
haf stórið’u? Eða mátti þetta
ekki seinni vera?
Von er að spurt sé. Jafnframt
vek ég athygli á því, að sum-
ir, sem mest hömuðust á móti
samningi um álbræðslu, þó að
við blasti, að synjun þeirrar
samningsgerðar hlyti að tefja
stórlega virkjun Þjórsár, eru
nú farnir að saka stjórnina um,
að hún hafi látið stórvirkjanir
dragast of lengi úr hömlu. Fkki
er samræmingu fyrir að fara
hjá þessum herrum.
Öfundsvert hlutskipti.
Ég skal játa það, að ég sá
ekki í fyrra fyrir verðfallið
á íslenzkum afurðum né kom
mér til hugar óstöðugleiki
veðurfarsins á þessum vetri.
En alveg eins og ég vissi. að
háttvirtir stjórnarandstæð-
ingar gerðu allt of mikið úr
örðuigleikum atvinnurekenda
á árinu 1965, þá vissi ég af
reynglunni, að verðlag á ein-
hæfri útflutningsvöru er ó-
víst og að afli og veðurfar
hafa verið stöðugum breyt-
ingum undirorpin.
Þessi sígilda reynsla hlýtur
að kenna öllum þeim, sem
sjá vilja og skilja, að íslandi
er lífsnauðsyn á því að fá
fleiri stoðir undir velmeg-
un sína og að nýta þarf öll
gæði landsins ti'l þess að við
getum haldið áfram að inna
af höndum þær skyldur, sem
fylgja því að vera íslending-
ur. Þær skyldur eru okkur
velkomnar, en við fullnægj-
um þeim ekki nema við skilj
um hverjar þær eru. Þá mun
um við einnig halda áfram
að bæta land okkar á þann
veg, að það verði um alla
framtíð talið öfundsvert að
hafa lifað á upphafsórum
hins endurreista lýðveldis.