Morgunblaðið - 20.04.1967, Blaðsíða 25

25
MORGUNBLAÐIf), PIMMTUDAGUR 20. APRÍL 1067.
Ernrr Snorrason:
Um nauðsyn þess, að menn að-
gæti mikilvægi kenni
setningarinnar
ÞAÐ er eitt megin hlutverk skóla
að göfga nemanda sinn og gera
honum kleift að horfa hiklaust
inn í framtiðina, að gera andar-
drátt hans djúpan og öruggan í
óendanlegu rúminu. Þetta er
grundvallarhugsjón og tilgangur
skóla: að göfga manninn.
En sé skólinn í vafa um hvern-
ig hetta me.ai verða, hættir hann
sjálfkrafa að vera skóli. Því að
sú stofnun sem nefnir sig skóla,
en getur ekki miðlað nemendum
sínum af jákvæðri reynslu og
gætt þá hugrekki til frekara, en
kallar samt til sín unga menn og
konur. hún stelur tíma þessa hins
sama fólks: stelur ef til vill þeim
tíma úr lífi þess, er vænlegastur
er til þroska Fæðir síðan af sér
illa upplýst fólk. sem er í þeirri
góðu trú, að bað hafi fengið góða
menntun, en hefur ef til vill ekki
einu sinni fengið forsmekk að
henni. Og l'ifir siðan tö dauða
illa upplvst tilfinningasnautt og
óhæft að skynja eða skilia það,
sem fram fer f kringum það.
Hversu mikill sannleikur er
ekki í því fólginn, að öll dýrð
heimsins. öll bekking mannanna
er einskis virði, ef kærleikann
varvtar. Þsnnig er oft farið um
skóla er býr yfÍT mikilli þekk-
ingu og lærdómi en vantar kær-
leikann. Hann er einskis virði.
Því kærleikurinn, tilfinningin.
meðaumkunin, samkenndin með
öllu, sem lifir, kemur í fvrstu
röð; er sá hornsteinn. er öll hin
æðri menntin er á byggð.
En fyrir þeim, sem ekki skilur.
hvernig betta megi enn vera á
þessari öld ruvlines og hraða, því
mjög er það tiðkað þessa stund-
ina að afsaka öll siðferðileg svik,
upngiöf og undanlátssemi með
því. að öld okkar sé svo ólík
öðrum að enginn samanburður
komizt að. skal reynt að vísa á
leið til betri skilnings á þessu
miög svo mikilvæga atriði, sem
öld okkar virðist hafa vanrækt,
en það er gSái kennisetningar-
innar (dngmasj. Skýrast mun
þetta hafa komið fram í hinni
kristnu kenninvu. Og enda þótt
menn leeei ekki mikið udð úr
gildi kristindAmsins ætti þó mik-
ilvaegi kennisetningarinnar að
gera orðið t'eim ljós fyrir mann-
lega framtíð.
II.
E'-=e>ðin um kennisetningar
(dogmatíkinj var unnhaflega,
þ. e. í frumkristninnf. fræðin una
hin trúarleeu hugtök svo sem
synd heilaga brennineu, frelsun
o.s.frv. Kennisetninain var f
hu va hinna kristnu kirkfufeðra
eit.th.vað til að brevta eftir. Allar
miðaldírnar og fram á hennan
dae hefur hí»3 verið með hinnm
kaþóhTcu; Útlessinoar og skýr-
ingar kirkjunnar á Biflíunni.
Lúther g*”ði samning við diöf-
ulinn og áleit, að hann slyppi
þannig við kennisetninguna. sem
auðvitað var misskilningur. TJnd-
anfart alls tnannlegs verknaðar
er einhver ho°sun. sem ákveður
síðan verknaðinn. Þessi huvsun
er nefnd kennisetning. Ehki: til
þess að vera einfalt mál fUkið
heldur aðeíns til að unnt sé a.ð
hasla sér völl á bví svæði hu«sns.
þar sem ve'-Vnaðiirinn hefst.
Skv-i-t skal tokíð fram. að bessi
notkun á hugtakinu (dogma)
kenniset.ning er ekki þnfnndar
þessarar greinar, þvf að Sören
Kierkegaard notar hugtak betta
í þessarl merkingu fyrir rúmlega
hundrað árum.
Þegar því er haldið fram, að
enginn maður sé án kennisetn-
ingar, mætti eins segia. að engin
þjóð sé til án kennisetning-
Ernir Snorrason
ar. Lýðræðislönd Norður-Evrópu
hafa að vísu lifað í þeirri trú, að
kennisetningin sé aðeins við lýði
í einræðislöndunum; að hjá þeim
ríki frelsi eða frjáls breytni. En
augljóst er. að þetta er mjög
barnalegur hugsunarháttur, og
þótt þetta sé aðalforsenda allra
almennra umræðna, ber æ minna
á því, að þessu sé haldið á lofti.
Kennisetning getur líka verið hið
ruglingslega, óskipulega; skoðun-
arleysi. En þegar að verknaðin-
um kemur að lokum fæðist
kennisetningin eða réttara sagt
kemur hún skýrt í Ijós, — algjör
og verður aldrei aftur tekin.
Verknaðurinn er minnismerki
kennisetningarinnar, og hann
stendur um aldur og ævi.
Allar vorar minnstu hugsanir
og jafnvel þær gerðir, er vér í
einúmi gerum og virðast ekki
mikilvægar. koma örugglega
fram í verknaði vorum að lokum.
Undan því er ógerlegt að komast.
Hið illa hugarfar, sem ekki veld-
ur neinum verknaði í augnablik-
inu, er víst með að laumast að
oss er sízt varir og taka af oss
völdin.
Af slíkri vizku. sem í þessum
kafla hefur verið reynt um að
fjalla, er Biblían full. Þessi
staðreynd hefur verið ljósari fyrr
á tímum, vegna þess að fram-
kvæmdin var einfaldari og skýr-
ari og átti sér færri rótaranga.
Hversu ófrjó er ekki sú af-
staða, sem einna algengust er nú
á dögum ekki sízt meðal þeirra,
er menntaðir vilja kallast, til list
ar og lífsins að vera í einu og
öllu óvirkur áhorfandi, en mjög
vandlátur, sem hæðir gjarnan
það er illa fer og fleira, hvað
ákvarðast af viti og þekkingu.
Frumleiki er efstur á blaði af
því. sem leitað er hjá listamönn-
um, en hugtak þetta er notað
yfir það er óskiljanlest er. Frum-
leg hugsun. sem ekki er klædd
í afkáralegan búning. er fyrir
fram fyrir borð kastað.
Hin velmenntaði nútímamað-
ur, sem lifir í hinu velmenntaða,
meon’nsarþjóðfélasi íslenzka. lif-
ir við fögnuð mikinn og gleðst
yfir vizku sinni og fróðleik, eins
og barn af heimahlaðí af bláma
fjallanna í fjarska. Og nægilega
er hann skynsamur að leggja
aldrei í fíallsferð því að hann
kann að forðast vonbrigði brns-
ins.
m.
Eins og fyrr segir, sagði
Kierkegaard, að maðurinn væri
mhöt
FOLK
\a/t
SAMAN HEftr. Tl
HTafn (^itmlaug^on
kenningarleg vera (et dogma-
tisk Væsen). Það sem hann átti
við var, að allir lifðu eftir ein-
hverri kennisetningu, — gerðu
sér einhverja kennisetningu til
að lifa eftir. Nú er það svo, að
oft er talið, að kennisetning sé
eitthvað, sem bindi, — að maður,
sem lifi eftir kennisetningu sé
takmarkaður eða jafnvel vondur
maður. Með því að segja, að allir
lifi eftir kennisetningu, undir-
strikar Kierkegaard að undan-
fari alls mannlegs verknaðar sé
einhver hugsun, sem virðist
liggja í augum uppi. Misskiln-
ingurinn stafar hér í upphafi frá
því, að menn einskorða hugtakið
kennisetning við lagaboð kirkju
eða stjórnmálakerfis. Það sem
vinnst við að færa hugtakið
kennisetning þannig út. er að
lögð er áherzla á. að ekki er til
maður án kennisetningar. eins og
oft virðist álitið, — eða kannski
frekar, að maður sem ekki lýtur
boði kennisetningar kirkju eða
ríkis, lýtur öðrum kennisetning-
um, sem eru ef til vill enn hættú-
legri. Slíkur maður gefur mynd-
un kennisetningar á vald til-
viljunar, sem er háskalegra en
fyrrnefnda dæmið. En kenni-
setningin ákvarðar ekki aðeins
verknaðinn heldur einnig dóm
manna um hann. Hér má taka
sem dæmi mann, sem myrðir til
fjár og annan mann sem drepur
i stríði í nafni föðurlandsins.
Verknaðurinn er sá sami, en
kennisetningin. hugsunin á bak
við verknaðinn er ólik, og á-
kvarðar algjörlega dóm manna
um hann.
Það eihkennilega við allt þetta
þvaður um kennisetningu og ekki
kennisetningu er að öllum er
þetta vel Ijóst, en faestir lifa
eða starfa eftir þvi. Menn gera
ekki hreint fyrir sínum dyrum
og af því stafar mikill moðreyk-
ur og óhamingia. Það er rétt eins
og andúð hafi misst merkingu
stna eða menn ekelli beinlinis
skollaeyrunum við því. T. d. aetti
Framhald á bls. 26.
Bob Dylan:
Frumdrög að eftirmæium
Fæðingarborg mín geymir engar minningar
nema þokulúðrana
hráslagalegan suddann
og klettafjöllin
engar tilfinningar hef ég borið
yfir hæðir superior vatnsins
borgin sem ég aldist upp í er sú
sem hefur látið mér eftir mínar erfðu sýnir
það var ekki rík borg
foreldrar mínir voru ekki ríkir
það var heldur ekki fátæk borg
og foreldrar mínir voru ekki fátækir
það var deyjandi borg
(það var deyjandi borg)
járnbraut sneiðir grundina
og sýnir hvaðan foreldrar
mínir og vina minna höfðu
tekið saman föggur sínar og flutt
norður Hibbing
til suður Hibbing
gamla norður Hibbing
í eyði
nú þegar dauð
og gamla dómhúsið úr steini
sem er í þann veginn að falla saman
löngu yfirgefið
með brostntxm giuggum
og andvarp sprunginna veggja
truflað af ítroðnum mosa
gamli skólinn
sem mamma gekk í
rotinn og skjálfandi en enn á lífi
stendur kaldur og einmana
án handleggja
svo að meira að segja máninn
læðist framhjá úfnum hússkrokknum
og læzt ekki taka eftir honum
hundar spangóluðu í kirkjugarðinum
þar sem jafnvel Iegsteinamir höfðu gefið upp andann
og eina hljóðið var vindurinn
sem lék kuldalega um há stráin
og múrsteinar sem hrundu
við minnstu glettur
golunnar .... þar var sem
skúrir styrjaldar
skildu landið eftir sprengt og sprungið
og allir fóru til suður Hibbing
til að endurreisa borgina
en norðlægir vindar óðu ákaft
og enn ákafara
og árin liðu
en ég var ungur
og tók því á rás
og linnti ekki sprettinum
og ég er Iíklega enn á hlaupum
en leið min heíur tekið ýmsum stakkaskiptirm
því ég hef reikað urn sem flóttamaður
í andlegum skilningi og líkamlegum skilningi
oft hefur ótti horfið
og móður fallið
og draumar orðið að víkja
ég veit að ég mun mæta Norðrinu kalda
aftur — en með öðrum augum í annað skiptið
og ég mun silast eftir strætunum
og reika út við borgarmörkin
hitta gamla vini ef þeir eru enn á kreiki
rabba við gamla fólkið
og unga fólkið
hlaupandi — já ....
en ég nem staðar á stundum
og faðma hi ð horfna
og elska það — því nú hefur mér lærzt
að vonast aldrei eftir því
sem það getur ekki gefið mér
(Jón Bragi Bjarnason þýddi úr frummálinu)