Morgunblaðið - 02.04.1968, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. APRÍL 198«
í:
10
YFIRLÝSING Johnsons
um að gefa ekki kost á sér
til endurkjörs á sér fáar
hliðstæður í sögu Banda-
ríkjanna. Forsetar, sem
setið hafa við völd í eitt
kjörtímabil, hafa venju-
lega gefið kost á sér til end
urkjörs.
Síðasta dæmið um slíka
yfirlýsingu er sú ákvörðun
Harry Trumans forseta 29.
marz 1952 að hann gæfi
ekki kost á sér til endur-
kjörs. Eins og Johnson tók
Akvðrðun Johnsons
fram fórú skömmu síðar, gaf
Andrew Johnson ekki kost
á sér, en þrír leiðtogar
í flokki hans börðust um út-
nefninguna. Vinsæll hershöfð
ingi, Ulysses Grant úr Repú-
blikanaflokknum, sigraði
glæsilega í kosrúngunum.
Árið 1830 hafði repúblikan,
inn Rutherford B. Hayes,
fremur duglítill forseti, setið
eitt kjörtímabil, en hann hafði
lýst því yfir í upphafi kjör-
tímabilsins að hann mundi
ekki leita endurkjörs. Þess
vegna kom það ekki á óvart,
þegar James A. Garfield var
valinn forsetaframbjóðandi re
públikana, en hann var ráð-
inn af dögum þegar hann var
nýtekinn við embætti og vara
Harry S. Truman
Truman við af látnum for-
seta, og á sama hátt og
Johnson gat hann leitað
endurkjörs. Yfirlýsing
Trumans hafði líka mikil
áhrif eins og ákvörðun
Johnsons nú.
Á dögum Trumanstjórnar-
innar voru samþykkt lög þess
efnis, að forsetar mættu ekki
sitja lengur en tvö kjörtíma-
bil. Þetta hafði verið ríkjandi
hefð í Bandaríkjunum þar til
Franklin D. Roosevelt rauf
hana, en því olli heimsstyrj-
öldin, sem vék til hliðar öll-
um flokkadráttum.
Einnig er það sjaldgæft,
sem nú hefur gerzt í Demó-
krataflokknum, að innan
flokks ríkjandi forseta komi
fram menn, sem keppa við
forsetann um tilnefningu sem
frambjóðandi í forsetakosn-
ingum. Völd og áhrif forseta
I hafa alltaf verið svo mikil,
að það er hrein undantekn-
ing að keppinautum úr þeirra
eigin flokki hafi tekizt að
hreppa tilnefninguna.
Árið 1884 tókst þó að koma
þannig í veg fyrir tilnefn-
ingu Chester Arthurs forseta.
Klofningurinn í Repúblikana
flokknum í forsetatíð William
Howards Tafts (1908—12)
minnir einnig að ýmsu leyti
á erfiðleika Johnsons, en þá
héldu stuðningsmenn fyrrver
andi forseta (Theodore Roose
velts uppi harðri andstöðu
gegn ríkjandi forseta. Nokkr-
ar fleiri hliðstæður má einn-
ig finna í bandairískri stjórn-
málasögu.
Andrew Johnson og Arthur
Lyndon Johnson hefur af
ýmsum þótt m'inna á nafna
sinn Andrew Joihnson, sem
var forseti 1865-68. Andrew
Johnson tók við af Abrahami
Lincoin og var þannig eftir-
maður ástsæls forseta edns og
Lyndon Johnson. Árið 1868
samþykkti fulltrúadeildin vít
ur á hann fyrir embættisaf-
glöp, en kæran var felld í
öldungadeildinni með aðeins
eins atkvæðis mun. Þannig
munaði mjóu að forsetinn yrði
að hrökklast frá völdum, og
í forsetakosningunum, sem

Roosevelt gegn Taft.
Öllu sögulegri var þó and-
staðan gegn William Howard
Taft forseta Repúblikana-
flokksins. Áður en Taft varð
forseti 1908 hafði hann verið
hermálaráðherra í stjórn The-
odore Roosevelts, fyrirrenn-
ara síns, og var þá góð vin-
átta með þeim. En fljótlega
slettist upp á vinskapinn eft-
ir að Taft varð forseti.
Taft var íhaldssamur og
fékk samþykkta óvinsaela
verndartolla og stjóimarskrár
breytingu, sem innleiddi tekj
uskatt, þvert ofan í samþykkt
■ir landsfundar repúblikana
Il908. Með þessu og öðru bak-
•aði Taft sér óvild og jafn-
*vel hatur framfarasinna í
flokknum, og í stað þess að
friðmselast við þá espaði hann
þá upp á móti sér og hallaðist
æ meir að hægrisinnuðustu
mönnum Repúblikanaflokks-
ins.
Þegar innanflokkserjurnar
stóðu sem hæst, um tveimur
árum eftir að Taft var kjör-
inn, var Roosevelt á löngu
ferðalagi erlendis, og er hann
sneri aiftur til Bandaríkjanna
var honum fagnað sem þjóð-
hetj.ii. Lengi vel vildi Roose-
velt ekki snúast gegn fyrrveir
andi samstarfsmanni sínum,
en andstæðingar Tafts fylktu
sér um hann. Fyrst í stað gerði
Roosevelt sér vonir um að
Calvin Coolidge
forsetinn , Chester Arthur,
varð forseti.
Arthur tók þannig við em-
bættinu við sömu kringum-
stæður og Johnson, og fleira
var þeim sameiginlegt. Arth-
ur naut takmarkaðs stuðnings
í flokki sínum þegar tilnefna
átti frambjóðanda flokksins í
voru kölluð Þjóðlega Fram-
farabandalagið. Roosevelt
sannfærðist brátt um það, að
hann einn gæti leitt Repúblik
anaflokkinn. t'il sigurs í forseta
kosningunum 1912, og varð
við ósk ríkisstjóra í sjö ríkj-
um um að gefa kost á sér
Svo fór þó, að Taft hlaut
tilnefningu flokksins með 561
atkvæði gegn 107. Roosevelt
gat ekki sætt sig við orðinn
hlut heldur kom á laggirnar
nýjum stjórnmálaflokki, sem
hann kallaði Framfaraflokk-
inn. Klofningurinn í Repú-
blikanaflokknum varð til þess
að forsetaframbjóðandi demó
krata, Woodrow Wilson, sigr-
aði í forsetakosningunum og
hlaut 41.8% atkvæða. Roosl
Andrew Johnson
evelt 27% og Taft 23%. Flokk
ur Roosevelts varð ekki lang
lífur, og fjórum árum síðar
friðmæltist Roosevelt við rep
úblikana.
Akvörðun Coolidges.
Árið 1927 sagði Calvin Cool
idge, sem var forseti fyrir
repúblikana, tók við embætti
WiHiam H. Taft
Chester A. Arthur
brúa ágreinin'g framfarasinna
og íhal'dsmanna i flokknum,
en þegar hann fór í langt
ferðalag um Bandaríkin og
hélt fram róttækum skoðun-
um i ræðum er hann hélt sner
pst íhaldsmennirnir öndverðir
gegn honum. Afleiðingin varð
sú, að demókratar unnu mik-
inn sigur í kosningiunum 1910.
Óvinsældir Tafts jukuist
jafnt og þétt, enda var hann
bæði seinheppinn og duglítill
Theodore Roosevelt
og svipaiir atburðir í
bandarískri sögu
í næstu fonsetakosningum.
Hann beið lægri hlut fyrir
James Blaine frá Maine, en
hann beið ósigur fyrir fram-
bjóðanda demókrata í for-
setakosningunum á eftir.
forseti og átti við mikla erfið-
leika að stríða. Veturinn 1911
stofnuðu uppreisnarmenn í
Repúblikanaflokknum undir
forystu Robert La Follettes
frá Wisconsin samtök, sem
eftir lát fyrirrennara síns,
Thomas Hardings, 1923 og
sigraði í forsetakosningunum
ári síðar, að hann gæfi ekki
kost á sér til endurkjörs.
Coolidge, sem var frægur fyr
ir það hve hann var fámáll,
fékkst aldrei til þess að ræða
þessa ákvörðun sína. Ýmsa
grunaði, að í raun og veru
óskaði hann eftir endurkjöri,
en úr því fékkst aldrei skorið
Hvað sem því leið, þá varð
þögn hans þess valdandi, að
Herbert Hoover var valinn
forsetaefni repúblikana, og
sigraði hann í kosningunum.
Heimskreppan mikla olli því,
að Hoover-stjórnin varð ein
sú óvinsælasta í sögu Banda-
ríkjanna, en þrátt fyrir það
var Hoover tilnefndur forseta
efni repúblikana 1932, enda
■hefðu repúblikanar játað að
stefna þeinra hefði verið röng
Lyndon B. Johnson
ef þeir hefðu ekki tilnefnt
hann.
Kosningarnar 1948 og 1952
Eftir seinni heimsstyrjöld-
ina var verzlunarmiála-
Iherra Truman-stjórnarinnar,
Henry Wallace fv. varafor-
seta, vikið úr embætti, því
að hann beitti sér fyrir nán-
ari samskiptum við Sovétrík-
in. Hann varð síðan forseta-
frambjóðandi flokks, sem kall
aði sig Framfaraflokkinn, en
hlaut lítið fylgi.
Fyrir þessar kosningar til-
nefndu einnig Suðurríkja-
imenn, sem voru óánægðir
jneð stefnu Trumans forseta
kynþáttamálum, Strom Thur
mond, ríkisstjóra í Suður-Kar
olínuríki, fiorsetaframíbjóð-
anda sinn .Öllum á óvart sigr
aði Truman í kosningunum,
því að Dewey ríkisstjóra, for
setaefná repúblikana, hafði
verið spáð sigri, en munurinn
ó fylgi þeirra var lítiM, og þetta
vour einhverjar tvísýnustu
kosningar í sögu Bandaríkj-
anna.
Baráttan fyrir forsetakosn
ingarnar fjórum árum síðar,
var á margan hátt liík áistand-
inu nú. Þá eins og nú
háðu Bandaríkjamenn styrj-
öld í fjarlægu landi, Kóreu,
og þá eins og nú leitaði forseti
ekki endurkjörs. Dwight D.
Eisenhower var tilnefndur
frambjóðandi repúblikana í
forsetakosningunum, og hann
hét því að koma á friði í
Kóreu. Varaforsetaefni hans
var Ridhard M. Nixon, sem
keppir að því að verða til-
nefndur forsetaefni repúblik
ana í haust. Adlai Stevenson
var í framlboði fyriir dem-
ókrata, en Eisenhower vann
glæsilegan sigur, sigraði í 39
ríkjum en Stevenson í aðeins
9 ríkjum Eisenhower tókst
að efna loforð sitt um að
koma á friði í Kóreu, en
áhrif kommúnista efldust í
Austur-Asíu, ekki sízt eftir
ósigur Frakka í Indó-Kína-
styrjöLd'inni. Þá hófst stuðn-
ingur Bandaríkjamanna við
stjórnina í Suður-Vietnam og
mótuð var sú stefna sem John
son forseti hefur fylgt í Viet-
nammálinu.
- IÞROTTIR
Framh. af bls. 30
skömu síðar komst Ólafur Jóns-
son frir inn á Mnu, en skot hans
lenti í stönginni. Upp úr því
áðu svo Danir að skora síðasta
mark lerksins 12:10.
Erlendar fréttastofur ljúka
miklu lofsorði á leik þennan og
segja hann hafa verið bezta leik
mótsins. í honum hafi verið mik
i'll hraði og leikmennirnir hafi
haft góða boltameðferð. Bezti
maður vallarins var ViKhjólmur
Sigurgeirsson, sem skoraði jafn-
framt fimm mörk. Aðrir íslend-
ingar sem skoruðu voru Geir
Elíasson, Jón H. Karlsson, Ágúst
Svavarsson. Ólafur Jónsson og
Árni Indriðaaon eitt hvor.
Lokastaðan
Lokastaðan í keppninni varð
þessi:
Svrþjóð 4 3 1 0 74:46 7
Danmörk 4 3 1 0 22:40 7
ísland 4 2 0 2 48:47 4
Noregur 4 1 0 3 20:68 2
Finnland 4 0 0 4 42:64 0
Flest mörik skoraði Svíinn Olle
Jakobsson 17, en í 3.—4. saeti
var Vilhj'álmur Sigurgeirsson
sem skoraði 14 mörk, og í 5—9
sæti vair Jón H. Karlsson er
skoraði 13 mörk.