Morgunblaðið - 03.05.1968, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. MAÍ 1968
10
ERLENT YFIRLIT
Keppni Humphreys og Kennedys hnfin
Deilnn um fundnrstnð í sjólfheldu
Stefno Tékku vekur ugg í A-Evrópu
Andúð gegn þeldökku fólki í Bretlnndi
Humphrey tilkynnir framboð sitt og gefur sigurmerki.
Hvetur til
r þjóðareiningar
[ HUBERT Humphrey varafor-
seti hefur gefið kost á sér sem
forsetaefni demókrata eirts og
■almennt hefur verið búizt við, og
telja verður ekki óhugsandi að
hann hljóti tilnefningu flokks-
ins á landsfundinum í ágúst. í
ræðu þeirri, sem hann hélt þegar
hann gaf kost á sér, lagði hann á
það áherzlu, að hann mundi
beita sér fyrir einingu, bæði inn
an flokksins og meðal þjóðar-
innar allrar, og er ekki að efa
að það falli í góðan jarðveg hjá
kjósendum vegna kynþáttamáls-
ins og ágreiningsins um Vietnam
stríðið. í>á mun vega þungt á
metunum, að almennt er talið
að Johnson forseti leggi blessun
sína yfir framboð Humphreys,
og eins og málin standa nú, nýt-
ur Humphrey stuðnings fleiri
landsfundarfulltrúa en keppi-
nautar hans tveir, öldungadeild-
armennirnir Robert Kennedy og
Eugene McCarthy.
:! Helzti veikleiki Humphreys er
sá, að hann hefur stutt Johnson
forseta af alefli í Vietnam-mál-
inu og þannig glatað trausti
frjálslyndra manna í Demókrata
flokknum, ekki sízt þeirra, sem
eru félagar í ADA (Americans
for Democratic Action), en
I Humphrey var einn af stofnend-
um þeirra samtaka. Ef Vietnam-
ználið hverfur að einhverju leyti
I í skuggann í kosningabaráttuni,
' er hins vegar ekki víst að það
komi svo mjög að sök. Hump-
; hrey heldur því fram, að John-
son hafi verið rangtúlkaður og
| látið líta svo út, að stefna hans
hafi verið herskárri en hún sé
í raun og veru. Einnig bendir
hann á, að forsetiryi hafi fengið
Vietnammálið í arf frá fyrir-
£ rennara sínum, John F. Kennedy.
't í kosningabaráttu sinni mun
| Humphrey leggja mikla áherzlu
í á árangursrík störf Johnson-
ií stjórnarinnar og Kennedy-
? stjórnarinnar á undanförnum
1 átta árum, einkum lög þau, sem
| samþykkt hafa verið um um-
| bætur í innanríkismálum, svo
I sem á sviðum mannréttinda og
I tryggingamála. Með þessu vonar
> Humphrey, að hann geti aftur
. unnið hylli frjálslyndra manna
Powell.
án þess að faela burtu kaup-
sýslumenn, sem taka hann fram
yfir Kennedy, en hann bakaði
sér töluverða óvild kaupsýslu-
stéttarinnar og verkalýðsleið-
toga, þegar hann gegndi em-
bætti dómsmálaráðherra í
stjórn bróður síns.
Löngum hefur verið grunnt á
því góða með Kennedy og
Humphrey. Árið 1960 keppti
Humphrey að því að hljóta til-
nefningu Demókrataflokksins
sem forsetaefni og átti þá í höggi
við John F. Kennedy, en naut
stuðnings Adlai Stevensons og
Lyndon Johnsons. Robert
Kennedy stjórnaði kosningabar-
áttu bróður síns. Humphrey beið
ósigur fyrir Kennedy í forkosn-
ingum í Vestur-Virginíuríki, og
þar með varð draumur hans um
að hljóta tilnefningu að engu.
Þótt sagt sé, að Humphrey beri
engan kala til Bobby Kennedys,
eiga þó margir bágt með að trúa
því, að gróið sé um heilt eftir
þessa kosnjngabaráttu, sem var
mjög hörð.
Sýnt er, að í baráttu sinni nú
mun Humphrey halda því mjög
á lofti, að þegar Robert Kenne-
dy var ráðherra í stjórn bróður
síns, hafi hann átt þátt í mörg-
um umdeildum ákvörðunum,
sem hann gagnrýnir nú harð-
lega, meðal annars varðandi
íhlutun Bandaríkjanna í Viet-
nam.
Humphrey varaforseti hefur
skýrt mótaða og frjálslynda af-
stöðu í flestum málum. Á árum
sínum í öldungadeildinni (1948-
63) beitti hann sér fyrir mörg-
um framfarámálum, svo sem
réttindarmálum blökkumanna,
hagsmunamálum verkamanna og
félagsmálafrumvörpum, og var
hann þá handgenginn Johnson.
Hann fór í fræga heimsókn til
Moskvu, sem ef til vill stuðlaði
að einhverju leyti að samkomu-
laginu um bann við útbreiðslu
kjarnavopna. Persónulega er
hann mjög vel látinn, en þykir
helzt til málgefinn. Hann er 57
ára gamall og heilsuhraustur og
hvorki of gamall né of ungur til
að vera forseti.
Því hefur oft verið spáð, að
Kennedy og McCarthy muni að
lokum gera út um ágreinings-
mál sín og sameinast gegn
Humphrey, og er það ekki ólík-
legt vegna sameiginlegrar af-
stöðu þeirra í Vietnammálinu.
En athyglisvert er, að Hump-
hrey og McCarthy bera meiri
kala til Robert Kennedy en hvor
til annars. McCarthy var til dæm
is stuðningsmaður Stevensons á
sínum tíma og stakk upp á hon-
um sem forsetaefni 1960. Þá leiða
skoðanakannanir í ljós, að meiri-
hluti stuðningsmanna McCarthy
tekur Humphrey fram yfir
Kennedy, og kemur þetta mjög
á óvart. Stuðningsmenn Kenne-
dys óttast nú, þótt undarlegt
megi virðast, að McCarthy og
Humphrey sameinist, en margt
undarlegt getur gerzt í banda-
riskum stjórnmálum.
Martröð Enoch Powells
Ótti við
tilslakanir
FULLTRÚAR Bandaríkjanna og
Norður-Vietnam hafa hitzt að
minnsta kosti átta sinnum á
undanförnum fjórum vikum í
Vientiane, höfuðborg Laos og
skipzt á orðsendingum. Johnson
forseti hefur komizt svo að
orði, að fulltrúar hans standi í
daglegu sambandi við Hanoi-
stjórnina. En stjórnin í Hanoi
neitar því harðlega, að nokkrar
viðræður eigi sér stað, þar sem
aðeins sé um að ræða skipti á
orðsendingum.
Norður-Vietnamstjórn neitar
því, að hér sé um viðræður að
ræða, þar sem hún hefur haldið
því fram mánuðum saman, að
ekki komi til mála að ræða við
Bandaríkjamenn fyrr en þeir
hætti öllum loftárásum sínum á
Norður-Vietnam. Og ef samkomu
lag næst um fundarstað, segir
Hanoi-stjórnin að aðeins eitt mál
verði á dagskrá: krafan um að
Bandaríkjamenn hætti loftárás-
um og öllum öðrum styrjaldar-
aðgerðum gegn Norður-Vietnam.
Þá fyrst segir Hanoi-stjórnin að
friðarviðræður geti hafizt, og
hugsarilegt er að í framhaldi af
því verði efnt tii alþjóðlegrar
ráðstefnu, er staðfesti síðan
samkomulag um frið í Vietnam.
í Washington er hald margra,
að Hanoi-stjórnin reyni að þreyta
Bandaríkjamenn og geri sér von
ir um, að almenningsálitið neyði
Johnson til að hætta þjarkinu
um fundarstað og geri þær til-
slakanir, sem nauðsynlegar séu
til þess að viðræður geti hafizt.
Bandaríska stjórnin vill hins
vegar ekki sýna veikleikamerki
og óttast að tilslakanir á þessu
stigi leiði til enn meiri tilslak-
ana síðar meir.
Þannig er deilan um fundar-
staðinn komin í algera sjálf-
heldu, og því er talið að hún
leysist því aðeins að einhver
þriðji aðili skerist í leikinn. U
Thant lét svo um mælt í París
í síðustu viku, að hann vonaði
að viðræður gætu hafizt þar
fljótlega, en hvorki Hanoi-stjórn
in né Bandaríkjastjórn hafa
stungið upp á Paris sem fundar-
stað. Þessi von U Thants hefur
ekki rætzt og hann bar heldur
ekki fram neina formlega tii-
lögu um, að viðræður færu fram
í París.
Rússar hafa hins vegar gefið í
skyn, að ef til vill megi komast
að samkomulagi um, að viðræð-
urnar fari fram í tveimur áföng-
um, sá fyrri í Varsjá og sá síð-
ari í París. Bandaríkjastjórn hef-
ur sent Hanoi-stjórninni orð-
sendingu þess efnis, að í stað
þess að skiptast á orðsendingum
um fundarstað skuli fulltrúar
þeirra halda fundi um málið.
Aform Rús«a
vekja andúð
FULLTRÚAR kommúnistaflokka
hafa haldið nýja ráðstefnu í
Búdapest til að undirbúa ráð-
stefnu æðstu leiðtoga kommún-
istaflokka heims, sem áformað
er að halda í Moskvu síðar á
þessu ári. Rússar eiga í miklu
meiri erfiðleikum á þessari und-
irbúningsráðstefnu en á hinni
fyrri, sem fram fór í febjúar. Þá
tókst Rússum að knýja í gegn
ýmsar samþykktir, sem síðan
hafa vakið sífellt meiri ugg og
efasemdir, ekki sízt sú ákvörð-
un, að ráðstefna kommúnista-
leiðtoganna í Moskvu skuli sam-
þykkja áætlun um sam-
eiginlega stefnu og sameigin-
legar baráttuaðferðir. Þessi
ákvörðun gengur í ber-
högg við þá afstöðu, sem meiri-
hluti kommúnistaflokkanna að-
hyllist: að engin afskipti megi
hafa af innri málefnum annarra
flokka, að ekki skuli taka upp
sameiginlega og bindandi stefnu
skrá og ekki skuli taka afstöðu
lil Kínverja.
Miklar breytingar hafa einnig
átt sér stað í Austur-Evrópu síð-
an í febráar og torvelda þær
fyrirætlanir um ráðstefnu æðstu
leiðtoga kommúnista. Umrótið í
Tékkóslóvakíu og hinar miklu
umbætur, sem nýju valdhafarn-
ir hafa boðað, hafa vakið mikinn
ugg í Austur-Evrópu, ekki sízt
í Sovétríkjunum. Þar hafa verið
haldnir margir fundir í flestum
flokksdeildum, og brýnt hefur
verið fyrir flokksmönnum, að
ástandið sé alvarlegt. Leiðtogi
flokksdeildarinnar í Moskvu,
Viktor Grishin, varaði meðal
annars við umbótunum í Austur-
Evrópu, borgaralegum áhrifum,
frelsisslagorðum og þjóðernis-
hyggju, boðaði harðnandi stétta-
baráttu heima og erlendis, en
sérstaklega varaði hann við rit-
höfundum, listamönnum og vis-
indamönnum, sem létu blekkjast
af nýjum straumum, sem hann
kallaði hættulega.
Síðustu atburðir sýna, að vax-
andi uggs gætir í Sovétríkjun-
um, Póllandi og Austur-Þýzka-
landi vegna þróunarinnar í
Tékkóslóvakíu. Rúmenar gengu
af febrúarfundinum í Búdapest
og sendu ekki fulltrúa á fundinn,
sem nú er nýlokið. Tékkóslóvak-
ar sendu fulltrúa á fundinn gegn
því skilyrði, að ekki yrði rætt
um innri máiefni tékkóslóvak-
ískra kommúhista og stefnu
þeirra og að minnihlutinn yrði
ekki neyddur til að samþykkja
ákvarðanir meirihlutans. í
Prag er sagt, að viðurkenna
verði stefnu Rúmena og Júgó-
slava jafnréttháa stefnu annarra
flokka. Ennfremur hefur Prag-
stjórnin lofað að leggja fram
lagafrumvarp, þar sem mann-
réttindi verði tryggð, kveðið á
um eftirlit með vaidníðsiu,
kveðið á um að refsað verði fyr-
ir gerræði og vaidníðslu fyrri
ára, og tryggt verði prentírelsi,
trúfreJsi, fundafrelsi og ferða-
frelsi. Þjóðarminnihlutar eigi að
fá jafnrétti, frjálsari stefna
verði tekin upp í efnahagsmál-
Framh. á bls. 18