Morgunblaðið - 03.05.1968, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 3. MAÍ 1968
Leiöir stjdrnmálaþrúunin þar til nýrra
stjórnarhátta í landinu ?
Vart hafa nokkrir atburðir í Austur-Evrópu vakið
jafn mikla athygli og þeir, sem verið hafa að gerast
undanfarna mánuði í Tékkóslóvakíu. Svo virðist, sem
gagnger breyting eigi sér nú stað á stjórnarháttum
landsins. Um gagnbyltingu er ekki að ræða. Kommún-
istaflokkurinn á eftir sem áður að fara með forystu í
stjórnmálum landsins. Breytingarnar eru fyrst og fremst
fólgnar í því, að nú á að gera raunhæfa tilraun til þess,
að því er virðist, að koma á almennum mannréttindum
í landinu svo sem persónufrelsi, prentfrelsi og skoðana-
frelsi, fundafrelsi og ferðafrelsi o. s. frv.
Við fyrstu sýn mætti halda, að hér væri ekki um
annað að ræða en margítrekuð loforð valdhafanna líkt
og í öðrum löndum Austur-Evrópu um framkvæmd al-
mennrá mannréttinda, sem síðan hafi reynzt orðin tóm,
enda þótt farið sé fögrum orðum um þau í stjórnar-
skrám þeirra. Það, sem hinsvégar mesta athygli vekur
nú, er, að í stefnuskrá tékkóslóvska kommúnistaflokks-
ins um nýskipan mála í landinu, sem birt var 10. apríl sl.,
er viðurkennt afdráttarlaust, að allt frá valdatöku
kommúnista þar fyrir 20 árum hafi helgustu mannrétt-
indi verið fótum troðin og að úr þessu verði að bæta af-
dráttarlaust. Ekki hefur verið látið sitja við orðin tóm
og ýmsar endurbætur eru þegar komnar til fram-
kvæmda. Frá því um mánaðamótin febrúar—marz hefur
ritskoðun verið afnumin að langmestu leyti og frjáls
gagnrýni hefur fengið að koma fram í blöðum þar án
afskipta stjórnvaldanna. Slíkt er einsdæmi í kommúnis-
tísku Iandi og skipar Tékkóslóvakíu á allt annan bekk
en öðrum kommúnistaríkjum. Þá er ljóst, að eftirleiðis
ætla Tékkóslóvakar að fylgja miklu óháðari og sjálf-
stæðari stefnu í utanríkismálum en áður.
1 grein þeirri, sem hér fer á eftir, verður engu spáð
um framþróun þessara mála í Tékkóslóvakíu. Svo kann
að fara, að þróunin að undanförnu í frelsisátt verði bæld
niður á nýjan leik, sökum þess að hið kommúnistiska
þjóðfélag þoli hana ekki. Slíkt hefur gerzt áður í komm-
únistisku landi, t.d. eftir valdatöku Gomulka í Póllandi
1956. í þess stað verður reynt að varpa ljósi á þróun at-
burða í Tékkóslóvakíu að undanfömu. Fyrst fer úrdrátt-
ur úr stefnuskrá tékkóslóvska kommúnistaflokksins frá
5. apríl sl. og er hann þýddur úr tékknesku. Síðan verður
fjallað um sjálfa stjórnmálaþróunina þar að undanförnu
og þá menn, sem þar hefur helzt borið á góma. í næstu
grein, verður rætt um þær breytingar, sem þegar hafa
orðið í opinberu lífi í Tékkóslóvakíu og afstöðu valdhaf-
anna í öðrum löndum Austur-Evrópu til atburðanna þar
og birtist sú grein eftir nokkra daga. Við samningu
þessara greina hefur verið stuðzt m.a. við stefnuskrá
kommúnistaflokks Tékkóslóvakíu frá 5. apríl, svissneska
blaðið „Neue Ziircher Zeitung“, bandaríska fréttatíma-
ritið „Time“ og vesturþýzka fréttatímaritið „Der
Spiegel“.
legar, en kommúnistaflokkur
inn eigi eftir sem áður að hafa
forystu í landinu.
Eftirleiðis skuli öllum heim
ilt að gagnrýna frjálslega
stjórnarvöld landsns án þess
að eiga á hættu ofsóknir fyr-
ir. Málfrelsi, ferðafrelsi til
útlanda, og persónufrelsi skal
framvegis tryggt með lögum
og skaðabætur greiddar til
þeirra aðila, sem urðu að
sæta eignaupptöku' og fjár-
Antoni Novotny fyrrverandi
forseti Tékkóslóvakíu og leið
togi kommúnistaflokksins. Það
var kaldhæðni örlaganna, að
hann, sannfærður stalinistinn
skyldi ná öllum völdum í
Tékkóslóvakií árið 1953, sama
ár og Stalin lézt.
það hefur orðið að sæta frels-
issviptingu eða öðru órétt-
læti. Flokkurinn muni nú
beita sér fyrir því, að órétt-
lætinu gagnvart einstakling
unum, sem um leið hafi náð
til heilla fjölskyldna svo og
frændfólks þeirra verði nú
aflétt, þannig að þessir aðilar
geti nú fengið starf eftir hæfi
leikum sínum og þeim gert
unnt að taka að nýju þótt í
stjórnmálum.
Frjáls gagnrýni leyfð.
Hvað snertir blöð, sjón-
varp og hljóðvarp, þá hafi
þessi útbreiðslutæki ekki
veitt sanna mynd af stjórn
málalegu og efnahagslegu á-
standi í landinu. Á þessu eigi
nú að verða breyting og á
að fyrirbyggja fölsun og ófull
nægjandi upplýsingar, sem
tíðkazt hafi. Ennfremur verð-
ur heimilaður innflutningur er
lendra blaða og tímarita. Þá
verði frjáls gagnrýni leyfð
framvegis í blöðufti, hljóð-
varpi og sjónvarpi og yfir-
menn þessara stofnanna taki
við meiri ábyrgð en áður og
fái frjálsari hendur.
Hvað varðar stöðu Slóvaka
þá eiga þeir að fá yfirstjórn
efnahagsmála og dómsmála
sín á meðal í eigin hendur,
en áður var þessum málum
stjórnað frá Prag. Þá eiga
Slovakar enn fremur að fá
fulltrúa í yfirstjórn utanrík-
ismála, utanríkisviðskipta og
hermála. Er viðurkennt, að
þeir hafi ekki verið
Alexander Dubcek, hinn nýi
leiðtogi tékkóslóvskra komm-
únista og sá, sem á mestan
þátt í þeim breytingum, sem
nú eiga sér stað í Tékkósló-
vakíu.
misbeitingu á framkvæmd
laga í landinu af hálfu lög-
reglunnar, sem áður hafi tíðk
azt.
Komið skuli í veg fyrir,
að hagnaðurinn af fyrirtækj
um, sem vel eru rekin, verði
notaður til þess að greiða tap
þeirra fyrirtækja, sem verr
eru rekin. Hagnaður af fyrir
tækjum á að renna til starfs
manna þeirra sjálfra. Það er
viðurkennt, að arðurinn af
vel reknum fyrirtækjum hafi
verið notaður að verulegu
leyti til þess að mæta tapi
illa rekinna fyrirtækja, sem
gefið höfðu rangar upplýs-

Tckkóslóvíikía á ve« i|aiiiotiini
fyrri
Nýja stefnuskráin
Stefnuskráin „Akcni pro-
gram Komunistické strany
Ceskoslovenska“, hefst með
afsökun stjórnar kommúnista
flokksins á þeim mistökum,
sem orðið hafa frá valdatöku
kommúnista 1948. Þar er við-
urkennt, að lögum í landinu
hafi verið misbeitt og að
flokkurinn hafi brotið lýð-
ræðislegar grundvallarreglur
sem heitið hafi verið í upp-
hafi, og hafi þetta bitpað
jafnt á kómmúnistum sem öðr
um þegnum í landinu. og leitt
til persónudýrkunar og bein-
línis til einræðis.
Þá er einnig minnzt á efna-
hagsþróunina í landinu og
sagt, að þar hafi orðið- mikil
mistök, sem hafi valdið því,
að laun manna og lífskjör
hafi ekki batnað og er þar
farið hörðum orðum um efna-
hagsþróunina í landinu síð-
ustu tuttugu ár.
Fyrsta atriðið, sem tekið er
fyrir í stefnuskránni sérstak
lega um breytingar á skipun
þjóðfélagsins í lýðræðisátt,
er um almennar kosningar,
skipulag stjórnmálaflokka og
vald ríkisins. Þar er viður-
kennt, að kosningar í land-
inu hafi ekki verið leynilegar
til þessa og ólýðræðislegar. Á
verði nú
kosningar
breyting
leyni-
hagslegu óréttlæti
stjórnvalda.
Enn hafi ekki farið fram
endurskoðun á dómum fyrir
pólitísk afbrot sem önnur af-
brot og nú sé verið að rann-
saka, hvers vegna samþykkt
flokksins í þessa átt, sem áð-
ur hafi verið gerð, hafi ekki
verið framkvæmd. Vikja
þurfi þeim mönnum úr starfi
sem staðið hafi í vegi fyrir
framkvæmd þessarar sam-
þykktar. Flokkurinn gerir sér
það ljóst, að fólki, sem hefur
verið ofsótt eða ólöglega
dæmt, er ekki unnt að bæta
hin glötuðu æfiár þeirra, sem
Fyrsta grein
jafn réttháir Tékkum,
en framvegis skuli jafnrétti
þeirra verða viðurkennt al-
mennt. Þá skuli fólki af
þýzku, ungversku, pólsku og
ukranisku þjóðerni í landinu
veittur réttur til þess að halda
við tungu sinni og menningu.
Þá tekur flokkurinn skýrt
fram, að framvegis skuli lög-
reglunni í landinu ekki heim
ilað að hafa afskipti af stjórn
málum og gagnrými almenn-
ings á stjórnvöldum landsins.
Komið skuli í veg fyrir alla
Á svölum Hradschinhallar-
innar í Prag. Svoboda, hinn
nýi forseti Tékkóslóvakíu,
ávarpar mannfjöldann að for-
setakjöri loknu. Við hlið
hans stendur Dubcek, leiðtogi
tékkneska kommúnistaflokks
ins.
ingar um hag sinn eða nauð-
syn þess, að þeim yrði látið
fé í té. Af þessum sökum hafi
neytendur orðið að greiða
hærra vöruVerð, og meiri
skatta en nauðsyn hefði ver-
ið á annars. Til þess að ná
þessu markmiði verði fyrir-
tækjunum veitt mun meiri
sjálfstjórn en áður og fram-
leiðsla þeirra skuli miðuð við
eftirspurn á markaðinum Sam
keppni verið komið á milli
fyrirtækjanna, þannig að þau
keppi sín á milli innanlands
en einnig við erlend fyrir-
tæki á heimsmarkaðinum. f
þessu skyni verði af aínema
þá yfirstjórn flokksins yfir
fyrirtækjunum, sem áður hafi
tíðkazt. Segir, að sósíalismi
geti ekki þróazt án frjáls
framtaks, þar sem framleiðsl
an miðist við kröfur neyt-
enda. Þá skuli ijllum frjálst
að velja sér starf eftir hæfi-
leikum, en frjálst starfsval
tíðkaðist ekki áður. Stefnt
skuli að því, að í árslok 1968
verði komið á fimm daga
vinnuviku.
Verkamannaráðin í fyrir-
tækjum eiga nú að fá þá hlut
deild í stjórn fyrirtækjanna,
sem þau höfðu áunnið sér á
árunum 1945-1948, en misstu
síðar. Sú breyting skal nú
verða á stjórn verkalýðsfél-
aganna, að þar verði hags-
munir viðkomandi verka-
manna sjálfra látnir sitja í
fyrirrúmi, en ekki eingöngu
farið eftir fyrirskipunum að
ofan.
Þá er lýst yfir stuðningi
við þá sjálfseignarbændur,
sem enn eru til í landinu sem
og samvinnubændur og sagt,
að þeim skuli veittur stuðn-
ingur við framleiðslu þeirra.
Áður var það þannig, að rík-
isbúin höfðu öll forréttindi í
sambandi við fyrirgreiðslu og
vélvæðingu.
L