Morgunblaðið - 16.05.1968, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. MAÍ 1968.
Halldór Jónsson, verkfrœðingur:
Um landbætur
Úr Guttormslundi á Hallormsstaff.
EITT AF þeim málum, sem hvað
mestum deilum hefur valdið
manna í millum hin seinni ár
er það, hvort hér raegi rækta
skóg. Ýmsir hafa orðið til þess,
að láta álit sitt í ljósi og hefur
það að vonum orðið misgáfulegt.
Einstaka spakmæli, sem fallið
hafa í umræðunum, eru líkleg
til þess að lifa léngi, svo sem
ummæli sauðspekingsins, um á-
burðarmagn sprænunnar úr sauð
kindinni og staðhæfing Halldórs
búnaðarmálastjóra um það, að
kindaklaufin sé hvað heppílegust
til þess að troða og festa rý-
græðing. Út af fyrir sig, þá er
það ekki svo alvarlegur hlutur,
þó einstaka menn haldi f ram
slíkum kenningum, dómgreindin
hlýtur þó að verða yfirsterkari
að lokum. En hitt er sýnu al-
varlegra, þegar farið er að fella
stóran hluta efnahagskerfisins að
slíkum þversögnum.
Ofbelt og uppbætur.
Nýlega birtist í Morgunblað-
inu grein eftir Jón Pálsson dýra-
lækni sem hét „Landníðsla —
Landgræðsla". Þar kemur fram.
að sú trú, sem boðuð var, að
íslenzkt dilkakjöt væri hið besfa
í heimi og hlyti því að verffa
óþrjótandi gróðalind, kostar ckk
ur um 100 miljónir króna á ári
í útflutningsuppbætur. Iíversu
mikið það á svo eftir að kosta
afkomendur okkar í auknum
landspjöllum verður ekki reynt
að ráða í hér. Hinsvegar er það
óhagganleg staðreynd, að al-
vöruvísindamenn hafa sýnt fram
á, að stórfelld gróðureyðing og
uppblástur eigi sér stað á is-
landi og ennfremur, að gegnd-
arlaus sauðfjárbeit sé einn aðc.1-
hvati þessarrar eyðingar. Samt
er enn tekið meira mark á ,al-
vísum“ búforkólfum, sem f skjóli
rangrar kjördæmaskipunar t> óll
ríða stjórnmálamönnum þannig,
að haldið er áfram út í hörm-
ungar gróðureyðingarinnar, með
því að magna sífellt uppbóta-
drauginn.
Nú hafa þessir spekingar ekki
getað komist hjá því n.3 hósta
upp moldryki og snýta svörtu,
þegar þeir eru á ferð um beiti-
löndin í roki og þurrki. Jú, víst
er einhver uppblástur á ferð-
inni, sem sauðkindin hefur ekki
náð að hefta. Svo eru dilkarn-
ir að léttast ár frá ári sums-
staðar. Hvað skal til bragðs
taka? Létt er úr máli að rkera
Páll Sveinsson í Gunnarsholti
fer bara með flugvél og lætur
puðra áburði á allt hálendið. Og
sjá, það mun allt verða iðjagræn
tún á augabragði. Og ekki stend
ur á blessuðum löggjafanum. Pen
ingum er hrúgað í framkvæmd-
ina, án frekari umhugsunar.
IJppblástur á Haukadalsheiffi.
Ég hef nokkur undanfarin ár
lagt leið mína upp á Haukadals-
heiði, þar sem hin ógurlegasta
landeyðing, sem ég þekki, hefur
átt sér stað og er enn ékki lok-
ið. Þarna hefur sandgræðslan
verið á ferðinni, borið á, sáð
grasi, reist ýmiskonar planka-
verk og breitt út gamlar síldar-
nætur. Mér sýnist hinsvegar að
lítill sé árangurinn. Grastottarn
ir grænka að vísu eftir hverja
áburðargjöf, en heljarafl veðr-
anna þarna uppfrá hefur orðið
yfirsterkara. Ekki veit ég hvað
þessar framkvæmdir hafa kist-
að þjóðina, en vízt er það að
ekki verða margir sauðir feitir
á því grasi, sem þar sprettur.
Og moldrokið verður stundum
svo dökkt í Haukadal í þurrk-
um, að myrkur er um miðjan
dag. Þessi eyðAng er fljótvirkari
en við höfldum í fyrstu. Það er
staðreynd að á síðustu 250 ár-
um, hafa meiira en 6000 hektarar
lands orðið örfoka á Haukadals-
heiði. Börðin, sem eftir standa,
vitna um það, að þarna hefur
víða verið yfir 5 metra jarðvegs
lag. Þarna höfum við eyðilagt
árþúsunda vinnu móður náttúru
á einum 250 árum. Kannski að
kindaklaufin geti fest nýgræð-
ing á holtunum þarna uppfrá?
Reyndar ætti hún að vera búin
að því, hefði hún getað það.
Neðar í Haukadal, hefur kinda
klaufin verið útlæg um 30 ára
skeið. Þar hefur mannshöndin
fest ýmsan nýgræðing í mold,
sem orðið hefur sumum þyrnir
í augum. Þar vaxa barrtré jafn
vel og í hinum erlendu heim-
kynnum sínum. Það er skemmti-
legt að ganga þarna um hlíð-
arnar og sjá hversu öflugur gróð
urinn er orðinn. Þar getur mað-
ur skilið hagkvæmni þess, sem
Karl Dúason bendir á í ágætri
grein í Morgunblaðinu 3. des.s
sl. „Tún og akrar framtíðarinn-
ar verði rjóður í skógi og í
skjóli skóga“.
Ég hef fyrir satt, að óvíða á
íslandi megi finna annan eins
tegundafjölda plantna eins og er
í Haukadal. Samt hefur rógtung
an ekki verið iðjulaus um þenn-
an stað fremur venju. Það hef-
ur verið talað um sóun verð-
mæta, kalkvisti og yfirleitt allt
verið reynt til að gera jtarfið
tortryggilegt. Það er sagt, að
skógrækt verði alltaf þurfaling-
ur í landinu. Þeir menn, sem
þannig tala, hafa ekki nthugað
hvað vex í skjóli skóganna. Þar
vex meira gras en annirstaðar,
sem fleiri sauðir gætu orðið feit-
ir af. Þar verður veðurfar betra
og hlýrra. Þá stöðvast landeyð-
ing. Þá vaxa upp betri menn.
Hagnaffur af skógrækt.
Það er ekki úr vegi að at-
huga hver raunveruleg fjárhags-
afkoma skógræktar getur veiið.
Fyrir 30 árum síðan var groður-
settur á Hallormsstað lundur af
síbirísku lerki. Þar hefur verið
mældur árlegur viðarvöxtur,
viðarmagn grisjana og fleiri mæl
ingar. Tölur þær, sem ég ætla
að setja hér fram eru raunveru-
legar reynzlutölur hvað snertir
fyrstu 24 árin, en seinni tíma
tölur eru varlega áætlaðar eftir
reynslu af samskonair trjám, þar
sem þau vaxa við svipuð vaxtar-
skilyrði og hér. Ég tek það fr'am,
að lundurinn er við beztu heilsu
enn, en mér er ókunnugt um
hvort nýjar mælingar hafi verið
gerðar síðustu 6 árin.
Við skulum því líta á eftirfar-
andi tölur.
Sem sagt, við eigum skóginn
frían eftir 24 ár og meira að
segja 8.500 kr. í afgang. Og það
sem meira er, við eigum skóg,
að meðaltali 9 metra háan. Og
hann vex nú að viðarmagni um
14% á ári. Ég er hræddur um
að Áburðarverksmiðjan okkar til
dæmis geti ekki státað af slík-
um vöxtum af verðmæti sínu á
24 ára afmæli sínu. Eða Sements
verksmiðjan, Bæjarútgerðirnar
og þar fram eftir götunum.
Þetta kalla úrtölumenn að
kasta fjármunum á glæ. Þetta
er hinsvegar ekki neinn heila-
spuni heldur útreikningur byggð
ur á mældum gildum og reynzlu-
tölum ,sem fengist hafa á okkar
eigin landi. Og þessi lerkilund-
ur, sem þetta er byggt á, vex.
austur á Hallormsstað og þang-
að geta allir farið og skoðað
hann með eigin augum.
Svo værl gaman að sjá, hversu
mikið aukin sauðf járrækt á flug
vélagrasi getur kostað þjóðina á
ókomnum árum. Tölurnar á borð
ið sauðspekingar!
Síðan má reikna dæmið áfram
eftir þeim líkum, sem ég gat um
áðan. Þannig má sjá, að þegar
80 ár eru liðin frá gróðursetn-
ingu þessarra smáu lerkiplanrna
verður hægt að státa af meira
en 900.000 króna tekjum til við-
bótar af skóginum á aðeins ein-
um hektara lands. Og er þá
eins og áður sagði fremur van-
reiknað en ofreiknað.
Hversu mikið landið sjálft
fékk við þessa ræktun, eða hvort
betra var að lifa í nágrenni
þessa skógar eða við hina alls-
beru fegurð landsins skal ég
ekki meta til fjár. Slíkt verður
ekki gert. En eftirkomendur okk
ar munu dæma um það, Tivort
festi betur nýgræðing í nágrenni
sínu, hin íslenzka kindarklauf
eða hið „útlenda" tré.
Kröftunum dreift.
Illu heilli hafa landgræðslu-
málin verið klofin í tvennt. Ann
arsvegar í Skógrækt Ríkásins oig
'hins vegar í Landgræðslu Rík-
isins. Enn einu sinni hefur sú
tilhneiging íslendinga, að of-
hlaða stjórnkerfi hinna ýmsu
mála, orðið yfirsterkari skynsem
inni. Þessi mál eru svo náskyld,
að mikill skaði er, að þau skuli
ekki unnin í skipulegu samstarfi
Veldur hér um nokkru, að skóg-
ræktarmenn hafa ekki haldið á
lofti starfi sínu að alhliða upp-
græðslu sem skyldi. Því er al-
menningur klofinn að nokkru
leyti í málunum.
Hinu skyldi ekki gleymt, að
Skógrækt ríkisins hefur flutt inn
fleiri plöntur en viðartegundir.
Ber hér t.d. að nefna Alaska—
lúpínuna, sem er einhver hin
magnaðasta uppgræðslujurt sem
ég hef séð. Álít ég illa farið,
ef einhver afbrýðisemi í garð
Skógræktarinnar stendur í vegi
fyrir því að gerðar séu víðfækar
uppgræðslutilraunir með þeirri
jurt af Landgræðslunni.
„Náttúruverndarmenn“ á villi-
götum.
Kostuleg eru viðbrögð, ýmissa
„náttúruverndarmanna” gegn ,,er
lendum trjátegundum" í Óræf-
um, á Þingvöllum og víðar. Þeir
tala um, að ekki megi spilla
þjóðlegum svip landslagsins.
Ætli þeim finnist ekki tún bænd
anna óþjóðleg? Þúfurnar eru
horfnar og grösin er erlend,
vegna þess að þau henta okkur
betur við núverandi loftslag á
íslandi en innlendu grösin. Eða
hversu lengi töldust land-
námsmennirnir vera útlendingar
á Islandi?
Það má minna Éu að Steindór
Steindórsson hefUT komizt að
rökstuddri niðurstöðu um það, að
mikill hluti íslenzks gróðurríkis,
sem er álitið hafa verið um 340
tegundir fyrir landnámsöld, hafi
lifað síðustu ísöld. En síðan á
landnámsöld hefur maðurinn
flutt inn um 90 tegundir æðri
plantna. Þannig teljast íiú vera
á íslandi um 430 tegundir, sem
er þó um helmingi færri en finn-
ast í löndum austan hafs og vest
an, þar sem er svipað loftslag
og hér.
Þetta bendir eindregið til þess,
að einangrun landsins valdi ó-
eðlilegri tegundafátækt íslenzkr
ar náttúru. Möguleikar lil vaxt-
ar æðri plantna á íslandi eru
því illa nýttir. Einmitt þarna
kemur í ljós, að það er bein-
línis skylda okkar að hjálpa
Flóru fslands til þess að yfir-
stíga hina landfræðilegu hindrun
á vexti hennar með innflutningi
þeirra tegunda, sem líkur eru á
að vaxið geti hér til nytja. Ekki
tjóir að láta úrtölumenn villa um
fyrir almenningi og spilla mál-
inu, þeir hafa á öllum tímum
reynt að þvælast fyrir framþró-
uninni. Nægir að minna á síma-
málið, andstöðuna gegn þjórsár-
virkjunarhugmyndum Einars
Benediktssonar og sömu hug-
mynd 50 árum síðar, baráttunni
gegn stóriðjunni og erlendu fjár
magni. Það getur tekið langan
tíma, en að lokum sigrar skyn-
semin og eftir sitja úrtölumenn-
irnir með skömmina fyrir heimsk
una, ef sagan hefur þá ekki
gleymt þeim.
Samtök og samvinna.
Það er mikil nauðsyn, að allir,
Framh. á bls. 20
Kostnaffur pr. ha.
Girðing (máðað við 100 ha. girðinigu) kr. 2.000 —
Lerkiplöntur, 6000 stk á kr. 1,50 — 9.000 —
Gróðursetning kr. 1,50 pr. plöntu — 9.000 —
Eftiriit, viðhald girðingar og stjórnunarkostnaður — 10.000 —
Kostnaður við gróðursetningu og verndun 1 ha.
lerkilundar. --------------
Alls kr. 30.000 —
(Væri hlýtt ákvæðum Jónsbókar, þannig að sér-
hver bóndi gætti þess að búsmali hans veitti
ekki öðrum átroðnimg, lækkaði þessi tala um
girðingarkostnaðinn og v.ðhald hennar).
Með 7% vöxtum í 18 ár þá verður þessi upphæð
orðin að sem næst kr. 101.000 —
Þegar lundurinn var 18 ára fengust um 2500
girðingarstaurar úr honum. Þeir seljast fyrir
20 kr. stk. netto (þ.e.a.s. koistnaður við vinnslu
þeirra er greiddur) kr. 50.000 —
51.000 —
76.500 —
Þá er eftir að greiða kr.
51.000 — kr. verða á 6 árum með 7% vöxtum kr.
Eftir þessi 6 ár fást enn við nauðsynlega grisjun
lundarins um 3.400 girðingarstaurar. Þessir eru
vænni en þeir fyrri svo að reikna má með að
selja þá fyir 25 kr. stk. netto. kr. 85.000
Mismunur kr. + 8.500
frá norffurenda skógræktargirffingarinnar á Hallormsstaff. Hvoru megin skyldu kindaklaufirnar
hafa gengið? 2 D