Morgunblaðið - 05.06.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKU'DAGUR 5. JÚNÍ 1®68
1?
Hornsteinn lagður að stöðvarhúsi við Búrfell
Með beizlun vatnsorku í Þjórsá eru
íslendingar að hefja nýtt landnám
— sagði dr. Jóhannes Nordal, stjórnarformaður Landsvirkjunar
ÞAÐ birtir yfir heimilum og
lifskjörum með vaxandi virkj-
un fallvatna og viðfangsefna
fyrir þau, sagði forseti Islands,
Asgeir Asgeirsson, er hann á
annan hvítasunnudag lagði horn
stein að stöðvarhúsi virkjunar
Þjórsár við Búrfell, að viðstödd-
um ráðherrum, borgarstjóranum
í Reykjavík, borðarráði, stjóm
Landsvirkjunar, forstöðumönn-
um raforkumála og fjölda ann-
arra gesta. í hornsteininn var
látið skjal, þar sem skráð er á
skinn saga virkjunarfram-
kvæmda við Búrfell, rakinn að-
dragandi verksins og getið
þeirra aðila, sem átt hafa þátt í
undirbúningi þess og gerð á
einn eða annan hátt.
Athöfnin fór fram í stöðvar-
húsinu, sem er í byggingu við
Búrfell, og hófst með ávarpi
formanns stjórnar Landsvirkjun-
ar, dr. Jóhannesar Nordals seðla
bankastjóra, kl. 12.30 á annan
hvítasunnudag. Bauð hann gesti
velkomna og þá sérstaklega full
trúa beggja eignaáðila Lands-
virkjunar, ríkisstjórn og borgar-
ráð Reykjavíkur, og þakkaði for
seta virðingu þá er hann sýndi
Landsvirkjun. Þá ræddi dr. Jó-
hannes um verk það sem unnið
er við Búrfell og sagði m.a.:
„Það verk, sem hér er hafið,
er raunar miklu meira en smíði
þessa aflstöðvarhúss, sem vér er-
um stödd í, og nú er rétt hálfn-
að að ytri gerð, og það er jafn-
vel enn meira en gerð allra
þeirra mannvirkja, stíflugadða,
flóðgátta, veituskurða og jarð-
ganga, sem nær sjö hundruð
menn, búnir fullkomnustu tækj-
um, vinna að hér við Búrfell.
Því að með upphafi þessara
framkvæmda eru íslendingar að
hefja nýtt landnám, beizlun
þeirrar vatnsorku, sem bundin
er í Þjórsá og þverám hennar,
mesta vatnasvæði á landi voru.
Og það er trú mín og von, að
því mikla verki, sem nú er hafið
verði haldið áfram sem næst
hvíldarlaust, unz orka Þjórsár-
svæðisins hefur verfð beizluð frá
láglendi upp að jökulrótum.
Stærð þessa verkefnis má marka
af því, að á þessu vatnssvæði
mun vera helmingur allrar þeirr
ar vatnsorku, sem líklegt er, að
nokkurn tíma reynist hagkvæmt
að virkja á íslandi, eða alls um
9600 milljónir kw-stundir á ári.
Af þessari orku mun þessi fyrsta
aflstöð við Búrfell nýta um það
bil einn sjötta hluta, eða um
1700 milljónir kwstunda á ári,
þegar fullum afköstum er náð.
Til samanburðar má geta þess,
að öll raforkuframleiðsla á Is-
landi nemur nú um 700 millj.
kwstunda á ári og mun hún því
meira en þrefaldast, þegar Búr-
fellsvirkjun er öll komin í notk-
un. “
Þá minnti dr. Jóhannes á a'ð
hálf öld er síðan birt var áætl-
un Sætersmoens um sex virkj-
anir í Þjórsá og Einar Benedikts-
son reyndi að hrinda því máli í
framkvæmd. Ekki kvaðst hann
reyna að leggja dóm á það, hvort
sú langa bið hafi orðið íslend-
ingum dýr, því á móti glötuðum
tækifærum til orkuframleiðslu
og iðnvæðingar beri að meta
það, að íslendingar eru nú bet-
ur til þess búnir fjárhagslega og
tæknilega en nokkru sinni að
rá'ðast í þetta mikla verkefni.
öllum, sem til þekkja, megi
ljóst vera að Þjórsá er ekki
lambið að leika sér við.
Þá ræddi stjórnarformaður
Landsvirkjunar um frekari virkj-
anir í Þjórsá og Tungnaá, en
með þeim mundi rekstraröryggi
og hagkvæmni aukast og því
mikilvægt að hægt verði að
halda þeim áfram sem fyrst.
Ætti að vera hægt að ráðast í
næstu virkjun að þremur árum
liðnum, ef aukinn markaður
fyrir iðnaðarorku verður fyrir
hendi. Bendi rannsóknir til að
líklegast sé, að næsta virkjun
verði í Tungnaá við Sigöldu og
mundi orkuframleiðsla hennar
verða svipuð núverandi Sogs-
virkjunum samanlögðum, eða
um 500 millj. kwstundir á ári,
án sérstakrar miðlunar. Verði
skilyrði til enn stærri virkjun-
ar, er til athugunar að virkja
fossinn Dynk, ofarlega í Þjórsá,
en þar yiði orkuver á stærð við
það sem nú er verið að reisa við
Búrfell.
það þarf fleiri og stærri verk-
efni en áður var fyrir stórvirkj-
anir, sem eru sniðnar við vöxt
framtíðarinnar.“
Og ennfremur sagði hann:
„Við lifum á vélaöld, en höfum
svo að kalla sloppið við stein-
kolatímabil iðnbyltingaAnnar.
Rafmagnsöldin á betur við okk-
ar landkosti. Hún er líka hrein-
legri og bjartari, sótlaus og spill-
ir ekki hinu tæra bergvatni,
hvorki fyrir fisk né fólk. Erfið
reynsla annarra þjóða á kola og
sótöld, á einnig að kenna okkur,
sem höfum hlaupið yfir hana,
að taka skynsamlegar á mannúð-
ar- og þjóðfélagsmálum en þá
Þjórsá. Kannski verður það .til
þess að við getum haldið óslitíð
áfram að virkja þau rúmlega
milljón kílóvött, sem í þessari á
eru. Við skulum vona það. Á
íslandi er talið að virkja megi
3,5 milljónir kílóvatta. Þar af 2
milljónir með hægu móti, það er
hagstætt. En í dag eru 122 þús-
und kílóvött virkjuð. Það er lágt
hlutfall, en 210 þúsund kílóvött
koma hér til viðbótar og þá höf-
um við virkjað tæplega 10% af
því vatnsafli sem um er að ræða.
En við eigum meira, við eigum
jarðhitann. Og nokkru síðar í
ræðunni, sagði Ingólfur Jónsson:
— Þetta sýnir, að við erum rík
þjóð að vissu leyti. Við höfum
mikla möguleika. Það er þessu
sem við í dag fögnum og við
fögnum því að þessi virkjun,
sem kostar 2200 milljónir kr.,
þarf ekki að greiðast af okkur
fslendingum, þessum 200.000
mönnum, sem eigum svo mikið
I nýja stöðvarhúsinu við Búrfell. Meðal gesta voru forseti íslands (lengst til vinstri) og
ráðherrar, sem sitja með frúm sínum á fremsta bekk. Frá vinstri Magnús Jónsson og frú,
Ingólfur Jónsson og frú, Bjarni Benediktsson og frú, frú Dóra Nordal, Emil Jónsson og frú,
Gylfi Þ. Gíslason og frú og Eggert Þorsteinsson og frú.
En mikilvægasta skilyrðið fyr-
ir því að unnt hafi verið að
hefja þetta nýja landnám til nýt-
ingar á orkulindum íslands,
kvað dr. Jóhannes þó vera vilja
þjóðarinnar og skilningur henn-
ar á því hlutverki, sem iðnvæð-
ing á grundvelli ódýrrar orku
getur haft fyrir lífskjör hennar
og atvinnuöryggi.
Þá bað dr. Jóhannes Nordal
forseta að taka við skinnhand-
riti því, sem leggja skyldi í
hornstein stcJðvarhússins. Eiríkur
Briem, framkvæmdastjóri Lands
virkjunar, logsauð lokið á málm-
hylkið er vernda skyldi handrit-
ið. Forseti íslands, Ásgeir Ás-
geirsson, kom því síðan fyrir í
holu í vegg hússins og múraði
fyrir, með aðstoð Árna Snævarr,
forstjóra Alm. byggingarfélags-
Ljós og hiti í stað
myrkurs og kulda
Þá flutti forseti ávarp. Hann
minntist í upphafi þess æva-
forna siðar er rekja má aftur í
rökkur fornaldanna að leggja
hornstein og rifjaði upp orð
Jobs, er hann var kveðinn í kút-
inn: „Hver lagði hornstein jarð-
arinnar, þegar morgunstjörnurn-
ar sungu gleðisöng allar sam-
an?“ Þarna vottaði þegar fyrir
því að ,,hornsteinn“ er tákn þess
sem skal vera traust, varanlegt
og bjargfast. „Traustir skulu
hornsteinar hárra sala“, segir
Jónas um „Alþing hið nýja“,
sagði forseti.
Síðar í ávarpi sínu sagði for-
seti íslands: „Rafvirkjun hófst
hér á landi fyrst til lýsingar í
vetrarmyrkrum, og síðar til upp
hitunar í vetrarkulda. Það er
hin mesta og bezta búningsbót
í þessu landi, að ljós og hiti
komi í stað myrkurs og kulda.
Það búa óþrjótandi möguleikar
í fallvötnum og hverasvæðum
þessa lanids mótsagnanna sem
geta gengið upp í æðri eining.
íslenzkur iðnaður hefir vaxandi
þörf fyrir afl, Ijós og hita. Og
var gert, enda eru þess glögg I ógert í landinu, heldur mun ál- I
merki á síðustu áratugum." j bræðslan greiða kostnaðinn við [
i þessa virkjun, greiða þau lán,
Vid eigum mikla möguleika
Landsvirkjun bauð gestum til
hádegisverðar. Þar fluttu ávörp
Ingólfur Jónsson, ráðherra og
Eiríkur Briem, framkvæmda-
stjóri Landsvirkjunar.
Hér eru sköpuð þáttaskil, hér
eru sköpuð tímamót og íslend-
ingar vita það í dag, að þeir
búa í landi mikilla möguleika,
sagði Ingólfur Jónsson m.a.
snemma í ræðu sinni, í tilefni
þess að hornsteinn hafði ver-
ið lagður að fyrstu stórvirkjun
á íslandi. Hann minntist hinna
kröppu kjara Islendinga áður og
hvernig ræzt hefði úr frá því
um sfðustu aldamót, rakti fyrstu
rafvirkjun og áform um stærri
viðfangsefni, þar sem var virkj-
un Titanfélagsins við Búrfell. —
Við vorum á frumstigi um alda-
mótin, sagði ráðherra, þegar
þjóðin vaknaði til vitundar um
möguleikana. Kannski er það
heppilegast að við nú, 1968, leggj
um hornstein að stórvirkjun í
sem hafa verið tekin til hennar
og gera þannig mögulegt að við
getum haldið áfram og fengið
ódýrari orku til almenningsnota
en annars hefði verið. Og ef við
ætlum að halda áfram að virkja,
þá þurfum vfð að finna orku-
frekan kaupanda til að greiða
næstu virkjun og næstu virkjan-
ir. Þess vegna er nú leitað að
möguleikum í þessu skyni. Og
ráðherra ræddi um möguleikana
á margskonar efnaiðnaði. Og í
lok ræðu sinnar sagði hann: —
Og einmitt nú höfum við á und-
anförnum mánuðum orðið varir
við og minntir sérstaklega á hvar
á hnettinum okkar ástkæra land
er. Hafísinn hefur verið við
strendur landsins. Tfðarfarið hef
ur verið erfitt og minnir á fyrri
tíma. Það er orðið okkur ljós-
ara en áður hversu nauðsynlegt
það er að nýta fleiri möguleika
heldur en hingað til hafa verið
notaðir, byggja nýjar máttar-
stoðir undir okkar atvinnulíf og
skapa fjölbreytni í þjóðfélaginu
til að við og nfðjar okkar get-
um lifað við beztu lífskjör í okk-
ar landi.
Mikið starf og gott
Eiríkur Briem minntist í sínu
ávarpi þess, er oddviti Eystri-
hrepps bauð nýju landnemana
velkomna í dalinn, er fram-
kvæmdir skyldu hefjast í Þjórs-
árdal og sagði það vissu sína, að
þeir mundu vinna þar mikið
starf og gott. Nú hefðu gestir
fengið að sjá hvort það væri orð
að sönnu. Þakkáði Eiríkur ýms-
um þeim aðilum, sem að upphafi
þessarar virkjunar stóðu. Hann
sagði að nú hvíldi að sjálfsögðu
mestur þunginn á herðum Foss-
kraft, sem hóf undirbúning að
framkvæmdum fyrir réttum
tveimur árum og hefur einsett
sér að skila fullu afli frá virkj-
uninni þann 1. sept. 1969 — þrátt
fyrir ýmsar óviðráðanlegar tafir
sem orðið hafa.
Að lo'knum hádegisverði í
boði Landsvirkjunar skoðuðu
gesth- virkjunarsvæðið við Búr-
fell og hin geysimiklu mann-
virki, sem þar er unnið að, til
að veita vatni úr Þjórsá um
skurði og jar'ðgöng norður fyr-
ir Búrfell og yfir í Fossá. Norð-
austan við Búrfell er verið að
byggja 370 m langa steinsteypta
stíflu og þvert á hana liggja inn
tök veitumannvirkjanna. Efst
er sérstök ísrenna, í miðju vatns
inntak til áflstöðvarinnar, neðst
inntak fyrir botnaur. Þannig á
að losna við ís, botnaur og skol-
vatn út í Bjarnalæk og þannig
aftur í Þjórsá. En vatnið til afl-
stöðvar fer í Bjarnalón, sem er
um 1 ferm. að flatarmáli og
geymir um 6,5 millj. tenings-
metra við venjulega vatnsstöðu.
Þaðan fer vatnið um hin miklu
göng, sem verið er að sprengja
gegnum Sámsstaðamúla, um
1000 m á lengd og 10 m í þver-
mál. Skoðuðu gestir göngin, sem
greinast neðst í fóðruð þrýsti-
vatnsgöng. Þar sem vatnið kem-
ur út úr fjallinu kemur það í
vatnshverfla stöðvarinnar. Stöðv
arhúsið er 84,7 m á lengd og 18,6
á breidd og var einmitt verið
að leggja hornstein í þáð við
Jrþna hátíðlegu athöfn á annan
hvítasunnudag. Á framhlið húss-
ins eru myndir eftir Sigurjón
Ólafsson myndhöggvara, sem var
þarna viðstaddur.
Stjórn Landsvirkjunar og for-
stöðumenn voru að sjálfsögðu
viðstaddir þennan áfanga í fram
kvæmdum. Stjórnina skipa: dr.
Jóhannes Nordal, formaður,
Árni Gretar Finnsson, Baldvin
Jónsson, Birgir Isl. Gunnarsson,
Geir Hallgrímsson, Sigtryggur
Klemenzson og Sigurður Thor-
oddsen. Framkvæmdastjóri er
Eiríkur Briem, skrifstofustjóri
Halldór Jónatansson, yfirverk-
fræðingur dr. Gunnar Sigurðsson
og rekstrarstjóri Ingólfur
Ágústsson. Aðalverktakar við
orkuverið er Fosskraft, sameign-
arfyrirtæki íslenzks, dansks og
sænsks firma.
Gestir skoða virkjunarmannvirki og fengu hjálma til varnar grjóthruni í göngum o.fl. For
seti fslands, forsætisráðherrafrú og Jóhannes Nordal og frú ganga fremst yfir nýju brúna
á Þjórsá. -M