Morgunblaðið - 09.06.1968, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. JUNT 198«
- ÖSKJUHLÍÐ
Framh. af bls. 19
Bendir það til þess, að við
þurfum tveggja stiga hærri
meðalhita en nú til að fá sama
jskóg?
— Þéssi Iækkun lofthitans
táknar það að minni uppgufun
verður og mýrarnar blotna. En
ef við þurrkum mýrarnar, þá
getur skógurinn breiðst yfir ailt.
Þannig getum við unnið á móti
loftslaginu í skógrækt a.m.k.,
svarar Þorleifur.
— Og þá erum við komin
fram að landnámstíma. Landið
var sem sagt fagurt og frítt og
skógi vaxið.
— Já, fyrst fer verulega að
halla undan fæti þegar maður-
inn kemur til sögunnar. Og skóg
urinn eyðist í flestum héruðum
snemma á öldum. Ýmislegt
kemur þarna til greina, sem
veldur þessu. Landnámsmenn
voru að vísu vanir skógi frá
Vestur-Noregi, en þó þeir
ryddu skóginn þar, fengu þeir
engin ræktunarlönd, enda er
barrskógajarðvegur lélegur til
ræktunar. Á íslandi breyttist
skóglendið í graslendi undir
eins og skóginum var eytt. Þá
var hægt að nytja landið. Um
sviðningsræktun vitna lög af
viðarkolum víða í landinu. Þá
þurftu landnámsmenn mikinn
eldivið og mjög mikið af viði
til kolagerðar, en þau voru not-
uð við rauðablástur. Nær allt
járn, sem notað var á fslandi
fram til 1500 var alíslenzkt. Svo
var það vetrarbeitin. Lítið var
heyjað og aðalhlunnindi jarðar
var skógur. Og svo má ekki
gleyma því að veður fór kóln-
andi.
Og Þorleifur dregur upp
línurit, sem hann hefur gert, er
sýnir hvernig gróðurinn breytt
ist. Styðst hann þar við frjó-
greiningu í jarðlögunum. — Við
þessa frjógreiningu sjáum við
að birkið hverfur skyndilega
upp úr landnámi og í staðinn
kemur gífurleg aukning á frjói
af grösum. Víðir og lyng minnk
ar á sama hátt og skógurinn.
Skóglendið breytist í graslendi.
Um leið kemur arfinn, sem fylg
ir manninum hvar sem hann
fer.
— Er ekki til íslenzkur arfi?
— Jú, nokkrar þeirra jurta,
sem nú er kallaður arfi, voru
við sjávarsíðuna. En þær þurfa
ár hitastig ^
-r . * ^
mikla birtu og þegar skógurinn arfa inn með sér, óviljandi auð-
hvarf, breiddust þær út. Einn- vitað. Þá sér þess merki, að hér
ig fluttu landnámsmennirnir hafi m.a. verið ræktað bygg,

skeið
landnám _ _ _ _
mýraskeiðið
síðara
birkiskeiðið
síðara
myraskeiðið
f yrra
birkiskeiðið
f yrra
c
Á þessu línuriti, seni gert er eftir frjógreiningu í mýrum, sést vel breytingin, sem varð þegar
menn komu til íslauds, birkiskógurinn nærri hvarf, en í staðinn uxu grös og starir. Birkihá-
mörkin sýna hversu mikið var um birki á birkiskeiðunum. Tíminn er sýndur í árþúsundum.
mjaðarlyng í mjöð og malurt
gegn möl í fatnaði.
— Upp úr þessari gróðurfars
breytingu byrjar uppblásturinn,
því graslendi er miklu veikara
fyrir vindrofi en skóglendi.
Vatnið streymir t.d. í vorleys-
ingum af graslendinu á stutt-
um tíma og myndar í það rásir.
Út frá þessum sárum hefst síð-
an uppblástur. Það gerist ekki
í skógi. Þar sígur vatnið smám
saman niður í jarðveginn. Við
sjáum mörk eftir uppblásturinn
um allt land, og þá ekki síður
í kringum Reykjavík. Þurrlend-
isjarðvegurinn fauk m.a. út í
mýrarnar og litar móinn gulan,
og er því mjög auðvelt að sjá í
mýrum hvar mannavistar tek-
ur að gæta.
— Hvar getum við séð þetta?
— Einhver bezti staðurinn er
í Borgarmýrinni, við vegamót
Vesturlandsvegar og Suður-
landsvegar, ofan Ártúnshöfðans.
Þar er líka að sjá öskulög frá
Heklu- og Kötlugosum. Þarna
í holtinu var bær frá því um
landnám og fram um 1500. Nú
er þar ber jökulruðningur.
Þetta land er nú að gróa upp
á ný. Er við stöndum þarna,
hefur okkur verið varpað
12000 ár aftur í tíma, eða aftur
á ísöld.
— Eitt vantar okkur enn í
þessa jarðfræðilegu sögu borg-
arlandsins. Það er Elliðaár-
hraunið?
— Það rann löngu fyrir land-
nám og er um 5000 ára gamalt.
Jöklarnir eru þá farnir fyrir
löngu og sjávarmál neðar en
það er í dag. Hraunið getur því
runnið allt út undir Ártúns-
höfða. I>etta hraun kom upp í
gíg austan í Bláfjöllunum,
sunnan Ólafsskarðs. Hann er
kallaður Leitin. Úr honum kom
feikilegt magn af hrauni, senni-
lega eitt mesta hraun, sem
komið hefur upp á Suðurkjálk-
anum. Það rann niður í Elliða-
vog og í því eru t.d. Rauðhól-
arnir, myndaðir þegar hraunið
rann út í Elliðavatn hið forna.
Þetta hraun rann líka suður af,
niður í Þorlákshöfn, og í því er
Raufarhólshellir. Víða annars
staðar eru reyndar í því hellar.
Það er helluhraun og hefur
megnið af því runnið undir
storkinni skorpu, og hellar
myndast þegar hraunálar tæmd
ust.
— Hvað geturðu bent okkur
á að skoða af þessum jarðsögu-
legu minjum — jökulruðning,
lágbarið grjót, jarðlög í mýr-
um .......
— Ef ég ætlaði að sýna ein-
hverjum þetta og fara gang-
andi, þá mundi ég halda inn að
Elliðaám. Ég mundi líta á
hraunið fyrir ofan brýrnar og
skoða móinn undir því, rétt
neðan við fossinn í eystri
kvislinni. Þá mundi ég skoða
ummerki árrofsins í þurra foss-
Framih. á bls. 24