Morgunblaðið - 12.07.1968, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 12.07.1968, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. JÚLÍ 196« 17 Guðm. G. Hagalín skrifar um BÓKMENNTIR Svipast um á sviði hins liðna Guðmundur L. Friðfinnsson: Undir Ijóskerinu. fsafoldar- prentsmiðja. Reykjavík 1967. Hálffimmtugur bóndi, Guð muindur L. Friðfimnsson á Egilsá í Skagafirði gaf út tvær drengj a bækur árið 1950. Þær heita Bjössi á Tréstöðum og Jónsi karl inn í Koti og kerlingarnar þrjár Árið 1954 og 1957 kornu frá hendi sama höfundar tvær skáld söguir og var einsýnt af þieim og drengjabókunum, að Guðmund- ur væri gæddur góðri frásagnar og athyglisgáfu, hefði ríkt ímyndunarafl og hæfileika til mainnlýsiinga. Og árið 1958 kom svo f rá Guðmundi skáldsagan Hinum megin við heiminn, sem vakti mikla athygli og e:r að mínum dómi ein af bezt gerðu og athyglisverðuistu skáldsögun um í bókmenntum okkar frá síð ari áratugum. Þrem árum síðar gaf Guðmundur út Sögu bónd- ans á Hrauni, ævisögu, sem er vel rituð og sérstætt formuð, og árið eftir kom út eftir Guðmund smásagnasafn, sem heitur Bak- svipur mannsins. Sögurnar í því enu að ýmsu óvenjulegar að efni og formi og hafa fyrir þær sak ir vakið minmi athygli en vert hefði verið, því að ekki eru þær á þann hátt sérstæðar, að þar sé vaðið sorp og saur. Strandar- kirkja endurvígð BISKUP íslands, hr. Sigiurbjörn Einarsson, endurvígir Strandar- kinkju, sunnudaginn 14. júlí og hefst athöfnin kl. 5 síðdegis. Vígsluvottar verða sóknarprest- urinn sr. Sigurður K. G. Sigurðs- son, sr. Ingóilfur Ástmarsson, sr. Erlendur Sigmundsison, biskups- riitari og Rafn Bjarnason, for- maður sóknarnefndar. Guðmundur L. Friðfinnsson. Nú liðu fjögur ár, án þess að út kæmi bók eftir Guðmund, og ýmsir spurðu. Hvað dvelur skáld ið á Egilsá? Og vissulega hafði nú Guðmundur snúið sér að öðru verkefni en ritsitörfum. Hann hefur með ærnum kostn- aði og trúlega enn tilfinman- legri umsvifum og fyrirhöfn kom ið upp á býli sínu og rekið af einstæðum myndartskap mjög stórt og vandað sumardvalar- heimili handa börnum úr borg- um og kaupstöðum, og svo hefur þá lítið tóm gefist til að semja skáldsögur, sem •fullnægi þeim kröfum, sem Guðmundur gerir nú til sjálfs sín í þeim efnum. En í fyrna sendi hann frá sér sagnaþætti, sem hann gaf heitið Undir ljóskerinu. Bókin heflst á Forspjalli. Þar og í næsta kafla gerir Guðmund ur grein fyrir h-eimildarmanni sínum, Brynjólfi Eiríkssýni frá Skatastöðum, ætt han-s og upp- eldi, og því sem honurn og sögu- ritaranum fór á milli. Þar er og lýst sögusviðinu, sem er Aust urdalur í Skagafirði, en eftir honum fellur Jökulsá eystri, mik ið og straumþungt vatnsfall, sem mörgum manninum hefuir orðið að bana, og má til sanms vegar færa, að hún sé aðalpersónan í þessari bók, þó að allmargt manna komi þar við sögu. Lengsti þátturinn í bókinni er Þáttur Gísla sterka á Skata- 'stöðum, en han-n var ömmubróð- ir Brynjólfs Eiríkssomar. Þar er auðsjáanlega fylgt allnákvæm lega frásögn sögumannsins, en skáldið heldur sér þar mjög í skefjum. Gísli hefur verið mað- ur sérkennilegur að háttum og sérstæður að gerð, og afremnd- ur var hahn að afli og þori. En þrátt fyrir þetta verður persónu leiki ha-ns ekki rismikill í þætt- inum — og ekki eins eftirmimni- legur og mér virðist að í raun- inni hafi efni staðið til. Brynjólf ur mun hafa verið minnugur, greindur og mjög samvizkusam- ur sögumaður, og Guðmundur gæddur miklum hæfileikum til að stílfæra sögulega frásögn og sérstæða mannlýsingu, en það er eins og einhver brotalöm hafi á orðið samstarfi þeirra þrátt fyr- ir það gaignkvæma traust, sem þeir hafa auðsjáanlega borið hvor til annars. Þegar lýkur þætti Gíslia, er komið á blaðsíðu 47 í bókinni, sem er aðeins 98 síður — að þeim meðtöldum, sem á eru teikn ingar, en teiknimg fylgir hverj- um kafla. í síðari helming bók- arinnar eru hvorki meira né minna en sex þættir, sem allir fjalla um drukknum mannia í iforaðsvatnsfallimu Jökulsá eystri, og þegair í fyrsta þætt- 5H TTicUtÁAHS. AÐ BERA VITNI 26 luku fyrrihluta í verkfræði 26 stúdentar luku fyrrahluta- prófi í verkfræði við Háskóla íslands í júní s.l.: Aðalsteinn Hallgrímsson Axel Gísla-son Baldvin E. Baldvinsson Bárður Hafsteinsson Einar Þorvarðarison Guðmundur Þór Ásgeirsson Guðmundur Björnsson Gunmar St. Ólafsson Gunnar Axel Svérrisson Gunnar M. Sch. Thorsteinsson Jón Svavar Friðjónsson Jón Hielgason Jón Sigurjónsson Kristján Benediktsson Kristján Haraldsson Leifur Benediktsson Magnús E. Jóhamnsson Ólafur Bjarnason Óskar Finnbogi Sverrisson Pétur K. Maack Ragnar Sigbjörnsson Snæbjöm Kristjánsson Sveinn Torfi Þórólfsson Valur Kristinn Guðmundsson Þórarinn Magnússon Þorsteinn Jóhannesson MIG dreymdi ljótam draum. Dómari hallaði sér áfram í sætinu og spurði mig: „Hvar voruð þér hinn 16. ágúst árið 1965?“ Ég vissi það ekki. „Ég skal segja yður það“ hélt hann áfram. ,,Þér voruð á þjóðveginum frú París til Or- léans við hliðina á kyrrstæðri bifreið. Hvaða tegund var það?“ Ég vissi það ekki. ,,Og í hve langri fjarlægð voruð þér frá bifreiðinni? Voru það 55 sentimetrar eða 56?“ Mál- rómur hans var ógnandi. Til allrar hamingju vaknaði ég. Þetta var aðeins martröð. En fyrir mörgum Frökkum, sem hafa verið ákærðir eða grunaðir, oft sakausir, hefur þessi martröð orðið að veru- leika. í Frakklandi er vænzt meira af vitnisburði en hægt er að veita af hreinskilni. Ef ég væri dómari, eða meðlim- ur kviðdóms, mundi ég vera tortrygginm gagvart ólíklegri nákvæmni. Ég veit fullvel af reynslunni, hve okkúr hættir tií að vera of fljótir á okkur að staðfesta það að eitthvað sé rétt — eða rangt. Minni mamna er glopótt, jafnvel hinna beztu. Um dagimn sagði konan mín, sem er fræg fyrir stál- minni sitt, við mig: „Þú skil- aðir ekki aftur Plutarch, sem þú tókst úr bókaskápmum í miíhú herbergi". Ég var næst- um sannfærður um að ég hefði komið með bókima aft- ur sama dag, en hún stóð á því fastar en fótunum að hún hefði ekki séð hama síðan, Þar sem ég hafði þó óendan- lega mikla trú á minni henn- ar en mímu eigin, þá hóf ég umfangsmikla leit í bókahill- um mínum. Ég fann ekki neitt. Tveimur dögum síðar baðst hún afsökunar: „Þessi Plutarch, þú veizt, þú skilað- ir honum víst. Ég hafði bara ekki látið hann á sinn venju- lega stað ... Það er undar- legt, ég hefði getað svarið að þú værir með hann“. Ég hefði getað svarið.... Hve oft höfum við tekið svona til orða um ævima? Ég hefði getað svarið að ég þekkti þennan mann ekki, en mú sannar hann að ég hef hitt hann og meira að segja skrif- að homum bréf. Getum við verið , sannfærð um, þegar vitni í sakamáli sver að segja „sannleikann, allan sannleik- ann og ekkert nema sanmleik- ann“, að sannleikur vitnisins sé hinn eini rétti sanmleikur? Hér er ég ekki að tala um ljúgvitni, sem segja vísvitandi ósatt. Ég er að tala um heið- arlegt, eimlægt fólk, sem held ut að allar myndir í huga þess séu áreiðanlegar minn- ingar, og sem hefur gleymt mikilvægum þáttum atburðar, er það var engu að síður vitni að. Frægur prófessor gerði eitt' simn eftirfarandi tilraun, til að brýna fyrir nemendum sím- um að vera ætíð á varðbergi. Án þess að undirbúa þá, setti hann á svið atburði í kennslu- stofunni. í miðjum fyrirlestiri kom maður hlaupandi inm í stofuna, sló prófessorinn og flúði síðan sem fætur toguðu út um smádyr á bak við ræðu púltið. Strax og stúdentarnir voru búnir að jafna sig eftir undrunina, bað hann þá að skrifa lýsingu á árásarmann- inum. Næstum allir þeirra sögðu að maðurinn hefði ver- ið illa til fara og verið með húfu á höfðinu. En prófessor- inn hafði klætt hann vel í sniðinn jakka og látið á hann pípuhatt. Flestir stúdentarnir höfðu séð, ekki það sem bar fyrir augum þeirra, heldur það sem þeir héldu að þeir sæju. Þar sem þeir höfðu fyr- irfram ákveðna hugmynd um það hvernig misindismenn litu út, þá höfðu þeir breytt hugmynd í endurminningu. Sannleikurinn er sá, þegar við fórnarlömb slyss eða vitni að óvæntum glæp, þá skeður allt svo skyndilega að við blindumst af geðshrærignu og sjáum ekki neitt. Við vöknum upp í skurði eða í sjúkrahúsi og spyrjum sjálfa okkur hvernig við höfum komizt þangað. En þeir sem lögin eða tryggingafélögin hafa lagt á herðar þá skyldu að komast að öllum þáttum atburðarins, sætta sig ekki við það svar okkar, að við vitum ekkert. Þeir sitja fastir við sinn keip að toga út úr okkur yfirlýs- ingu, sem getur verið mjög þýðingarmikil fyrir þá. Með því að yfirheyra okkur, stinga þeir upp á svörum við okkur. Smám saman renna þessar uppástungur saman við minni okkar. Án þess að gera okkur grein fyrir því, verðum við að ljúgvitnum. Auk þess er það svo að af fimm vitnum að sama atburði, tekur hver eftir mismunandi atriðum. Hestamaður tekur kannski eftir göllum á hrossi sem hann hefur aðeins séð bregða fyrir í svip. í annars augum er hver hestur öðrum líkur. Bílstjóri veit án nokk- urrar umhugsunar af hvaða tegund bifreiðin, sem hann lenti í árekstri við, var, — en ég, sem ekkert veit um slíka hluti, lýsi því yfir í fyllstu einlægni að ég hafi enga hug- mynd um það. Konur geta eftir á lýst kjólum, loðfeldum eða skartgripum, sem aðrar konur bera, þótt karlmenn taki ekki einu sinni eftir þeím. Það þarf því talsverða skarpskyggni til að meta gildi vitnisburðar. En réttar- höld ganga hratt fyrir sig, og meðlimir kviðdóms eru varla vanir því að skilgreina til- finningar. Meira að segja játningar eru vafasamar. Ef þær eiga að hafa nokkurt gildi, mega þær ekki hafa verið dregnar út úr mönnum vegna hótana, loforða, þjáninga eða þreytu. Nýafstaðin málaferli vöktu hjá mér áhyggjur, sem af- staða okkar til hins seka valda mér. Það er ekki dóm- Urunum að kenna. Þeir eru aðeins lítil hjól í stórri vél, sem þeir smíðuðu ekki sjálfir og sem snýr þeim með gangi . sínum. Þeir eru arftakar dóm- ara fyrri alda og líta á hinn ákærða sem sekan unz honum inum af þessum sex stingur mjög í stúf um frásagnarhátt og líf- ræna meitlun efnisins. Guðmundur segir svo í For- spjalli: „Það, sism sagt er um Brynj- ólf sjálfan, ákatastaðaheimilið á hanis tíð og Gísla sterka, er eflnislega rakið nákvæmlega á þann hátt, er Brynjólfur sagði mér. Öðru máli er að gegna um slysfarasögurnar. Grindin er þar að vísu hin sama og kom frá hendi Brynjólfs, og auk heldur trúlega fylgt. En þessu til við- bótar hef ég tekið upp hinm gamla, íslenzka hátt áhlýðand ans að láta huganm reika, reyna að sjá atburðiraa í innra ljósi gefa henni aukið líf án þess þó að ganga mjög langt í þessu efni. . . “ Það er þessi háttur Guðmund- ar, sem gæðir hina sex þætti lit og lífi. Skáldleg iransýn hains gefur sér nærri um hug þeirra, sem við sögu koma, og innlifun hans í aðstæður og auga hams fyrir svip og sérkennum sögu- sviðsins njóta sín rækilega til mótunar frásögninni, veita henni fylliragu og blása í hana raun- hæfu lífi. Þeissir þættiir verða því áhrifaríkir og eftirminnileg- ir, — yfir þeim dulkennd ógn og harmrænn ömurleiki. Frágangur bókarininar er all- ur vandaður og prófarkalestur sérlega góður, en próíarkir laa Iragvar mennltaskólakennari, son ur sögumannsins, Brynjólfs frá Skatastöðum. Guðmundur Gíslason Hagalin. tekst að sanna sakleysi sitt. Það er hættuleg afstaða. Engilsaxneskir dómarar eru að siðferðilegu mati engú betri en framskir dómarar, en sú hefð sem skapar starfs- reglurnar er hins vegar þann- ig að litið er á hinn ákærða sem saklausan. Þessvegna er það hlutverk sækjandans að sanna sekt hans. Þá er ekki uim það að ræða að knýja fram játningu. Hvernig geta menn hamrað á því við sak- lausan mann? Það er um það að ræða að safna bunka af sönnunum. Ameríska og enska lögreglan er ekki yfir það hafin að grípa til vafa- samra aðferða, engilsaxneskt réttarfar veguir ekki alltaf og metur vitnisburð á hlutlausan hátt. En það er ósjálfráð til- hneiging engilsaxneskra dóm ara að krefjast ekki meira áf vitnum en hægt er að ætlast til af þeirn með sanngirni. Við höfum öll séð amerísk réttarhöld í kvikmyndum. — Dómarinn virðist vera gjörð- armaður, sem sér um að ekki sé barið fyrir neðan beltis- stað. Hann stöðvar spurning- ar, sem fara út fyrir efnið. Sækjandinn eða verjandinn spyrja vitnin spjörunum úr. Ándstæðingurinn hefur rétt til þess, eftir hverja spurn- ingu, áður en svarað er, að segja: „Mótmæli“ Ef dómar- irai bætir við: „Mótmælin tek- in til greina“, þá er spurning- 'in strikuð út og svar ekki leyft. Fáein dæmi um margar aðrar hömlur: Það er ékki leyfilegt að leggja fyrir spurn ingu, sem felur í sér ábend- ingu um svar eða sem virðist ganga út frá ósönnuðum flull- yrðingum sem sönnuðum eða sem ekki koma við máli því, sem rétturinn fjallar um. Þessar reglur eru í sjálfu sér ófullkomnar, eins Qg allt það sem gert er af manna höndum. Við höflum séð að þær koma ekki í veg fyrir að ranglátir dómar séu kveðnir upp, en þær veita hinum á- kærða réttindi, og í hvaða landi sem er verður að vernda hann. Það er betra að láta sekan mann sleppa við hegningu, vegna skorts á sönn unum, en að sakfella saklaus- an mann, án fullkominna sannana.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.