Morgunblaðið - 30.07.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚLÍ 1968
Cuimundur H. Cardarsson, viÖskiptafrœðingur:
Orsakir markaðserfiðleika hraðfrystiiðnaðarins
Hraðfrysting og útflutning-
ur frystra sjávarafurða
Núverandi orsaka örðugleika
hraðfrystiiðnaðarins er fyrst og
fremst að leita til ytri aðstæðna.
Fiskafli heimsins hefur aukizt
stórlega og mögulegir markað'
ir fyrir helztu afurðir þrengzt.
Hraðfrysting sjávarafurða hef
ur aukizt jafnt og þétt og á enn
eftir að aukast, vegna þess að
fólk vill fá sem mest af fullunn-
um vörum, en í þeim efnum býð-
ur hraðfrystingin upp á mikinn
fjölbreytileik.
En gallinn er sá, að fram-
leiðsluafköstin hafa aukizt mun
hraðar, en neyzlu- og sölumögu-
leikar.
ií Erfitt er að fá upplýsingar um
heildarframleiðslu hraðfrystra
sjávarafurða í heiminum, en sam
kvæmt upplýsingum FAO (Mat-
væla og landhúnaðarstofnunar
SÞ) var hún og alþjóðaviðskipti
með hraðfryst fiskflök sem hér
segir 1958—1966 (í 1000 smól):
SH og SIS, en árið 1966 var um
8% heildarframleiðslu lands-
manna í frystihúsum utan þes3-
ara samtaka.
Eigi þarf að tíunda ástæður
framleiðslusamdráttarins hérlend
is s.l. 10 ár. Uppgripaafli og
miklar tekjur af síldveiðum lað-
aði til sín fjármagn og vinnuafl
og dró úr áhuga fyrir þorskfisk-
veiðum. Vegna smæðar þjóðar-
innar varð ekki jöfnum höndum
unnt að byggja upp og reka öfl-
ugan og afkastamikinn síldar- og
hraðfrystiiðnað. Aflabrestur og
erfitt veðurfar áttu einnig sinn
þátt í samdrættinum.
Tímabundið hátt verðlag á
hraðfrystum sjávarafurðum forð
uðu þó hraðfrystiiðnaðinum í
heild frá neikvæðum áhrifum
framleiðslusamdráttarins.
Útflutningur frystra fiskflaka
hefur á 10 árum dregizt saman
TAFLA 2.
Framleiðsla og alþjóðaviðskipti með hraðfryst fiskflök.
Samkvæmt skýrslum frá 21 landi.
1958 1962 1963 1964 1965 1966
288 333 373 407 463 473
174 202 224 251 286 274
í % af framl. .. 60 91 60 62 62 58
Útflutningur
( Vegna skorts á upplýsingum^
frá ýmsúm þjóðum, er aðeins
unnt að líta á þessa töflu, sem
óbendingu um þróun þessara
j mála. Athygli vekur, að á 8 ár-
I um eykst framleiðslan um 64.2%
| á sama tíma sem útflutningur um
ræddra þjóða eykst um 57,4%.
Einnig er athyglisvert, að út-
flutningurinn stendur svo til í
stað frá árinu 1964. Bendir það
til þess, að umræddar þjóðir
leggja áherzlu á að fullnægja
sjálfar í æ ríkara mæli eigin
þörf fyrir hraðfryst fiskflök. Er
; það mjög óheillavænleg þróun
i fyrir fiskveiðiþjóð, eins og ís-
! lendinga, sem á jafn mikið und-
í ir útflutningi og sölu hrað-
\ frystra sjávarafurða og raunber
vitni .
Er þá komið að því að rekja
þróunina í framlei'ðslu og út-
flutningi helztu framleiðsluþjóða
hraðfrystra sjávarafurða á
grundvelli þeirra takmörkuðu
upplýsinga, sem fyrir hendi eru:
f
ÍSLAND.
Þótt íslendingar hafi verið
með forustuþjóðum í þessum efn
* um fyrir 1960, er því víðs fjarri
að svo sé í dag. Framleiðsla og
útflutningur hafa stöðugt dreg-
izt saman, eins og sjá má af
töflu 3 yfir framleiðsluna tíma-
bilið 1958-1967 og töflu 4 yfir
útflutninginn. Nokkrum árum á
tímabilinu er sleppt til stytting-
ar, enda breytir það ekki heild-
armyndinni, en er í samræmi við
upplýsingar um sama efni frá
öðrum löndum:
TAFLA 3.
Framleiðsla frystra fiskflaka
á íslandi:
Ár Smál.:
1968 74.900
1962 45.900
1963 47.500
1964 50.100
1965 49.100
1966 41.900
1967 48.100
Ath.: Heilfrystur fiskur annar
en flatfiskur er meðtalinn. Tölur
1966 og 1967 eru yfir framleiðslu
um 24.000 smálestir, eða um %
hluta, eins og sjá má í töflu 4:
TAFLA 4.
Útflutt fryst fiskflök frá íslandi.
%-aukning +
eða samdr. -4-
Ár: Smál.: miðað v/1958:
1958: 64.700
1963: 46.600 -í-28.0
1964: 54.200 -i-16.3
1965: 49.100 -h24.2
1966: 41.800 -í-35.4
1967: 40.700 -í-37.1
Þróun þessara mála á fslandi
hefur verið í gagnstæða átt við
það sem átt hefur sér stað hjá
öðrum fiskveiðiþjóðum. Orsaka
offramleiðslunnar er því ekki að
leita hér á landi.
NOREGUR:
Norðmenn hafa löngum verið
meðal helztu keppinauta fslend-
inga í sölu sjávarafurða. Á það
bæði við um skreið, saltfisk og
síðan um og eftir 1950 hrað-
frystan fisk. Þeir hafa þó jafn-
an haft meiri markaði fyrir af-
urðir sínar í Evrópu, m.a. í Sví-
þjóð, Englandi og V-Þýzkalandi,
en íslendingar frekar lagt á-
herzlu á Bandaríkin og A-Ev-
rópu. Fyrstu árin eftir heims-
styrjöldina var frysting Norð-
manna mjög lítil. Eins og sjá má
af töflu 5 yfir framleiðslu þeirra
á frystum fiskflökum 1958-1965
var hún ekki nema um % af
heildarfrystingu fslendinga 1958.
Hins vegar hefur framleiðsla
Norðmanna þrefaldazt á aðeins
7 árum.
TAFLA 5.
Framleiðsla frystra fiskflaka
í Noregi:
%-aukning
Ár Smál.: miðað v/1958:
1958 23.600
1962 46.700 97.8
1963 52.000 120.3
1964 59.100 150.4
1965 71.300 202.1
2. grein
Þótt ekki séu fyrir hendi á-
reiðanlegar upplýsingar um fisk
flakafrystingu 1966 og 1967 er
vitað, að árleg frysting var um
og yfir 70.000 smálestir umrædd
ár.
Þessi gífurlega breyting kom
að sjálfsögðu fram í auknum út-
flutningi á frystum fiskflökum,
sem hefur breytzt sem hér segir:
TAFLA 6.
Útflutningur frystra fiskflaka
frá Noregi:
%-aukning
Tímabilið 1958-1967 eykst út-
flutningur Norðmanna um 49.677
smáiestir, þ.e. 285,5% á saima
tíma, sem útflutningur íslands
dregst saman um 24.000 smálest-
ir, eða 38.1%. Árið 1967 flytja
Norðmenn út 26.377 smálestum
meira en íslendingar eða 64,8%
meira. Á aðeins 10 árum hefur
útflutningsstaða þessara tveggja
þjdða snúizt við hvað útflutnings
magn snertir. Samanburður sem
þessi er ekki einhlítur. Fram á
síðustu ár hafa ufsaflök, sem eru
verðminni en þorskflök, myndað
stóran hluta útflutningsmagns
Norðmanna á frystum fiskflök-
um. Þorsk-, ýsu og karfaflök,
sem eru verðmeiri, hafa hins veg
ar verið aðalafurðategundir ís-
lendinga.
í framtíðinni má búast við auk
inni fiskflakaframleiðslu í Nor-
egi, vegna aukinnar veiði og
framleiðslugetu. Árið 1956 voru
starfrækt þar um 40 hraðfrysti-
hús með 45.000 smál. árlegri fram
leiðslugetu. Árið 1967 voru hrað
frystihúsin orðin 120-130 talsins
með margfalda framleiðslugetu
borið saman við árið 1956.
Þróunin í hraðfrystingunni, að
al þorskveiðitímabilið, 1. jan. —
15. júní ár hvert, s.l. 5 ár, sýnir
hvílík breyting hefur hér á orð-
ið, eða sem hér segir:
J
FRIONOR 65—70%
A/S FINDUS 15—20%
AÐRIR 10%.
Frionor hefur, þar tiá nýverið
haft einkarétt á útflutningnum
til Bandaríkjanna, en nýlega var
fyrirtækinu Nordic AS, sem
myndað er af um 10 hraðfrysti-
húsum, veitt leyfi til að selja
þar. Gagnvart sölum til Austur-
Evrópu hefuir Frionor forustxma.
Danmörk — Grænland.
Hérlendis hefur sjaldan verið
litið á Dani sem mikla fiskveiði-
þjóð. Er það mikill misskilning-
ur, því árleg heildarveiði þeirra
hefur verið um 800-900 þús. smál.
undanfarin ár. Fiskneyzla er
mikil í Danmörku, en jafnframt
selja Danir mikið af ferskum og
frystum fiski inn á meginland
Evrópu og til Bretlands.
Tímabilið 1958-1966 var fram-
leiðsla Danmerkur og Græn-
lands á frystum fiskflökum sem
hér segir:
hafa tollfrjálsan kvóta fyrir
24.000 smál. af frystum fiskflök
um samkvæmt EFTA-samningum
hefur aukið innflutning frá þess
um löndum. Verðlag á brezka
markaðnum hefur því verið lágt,
og ekki sambærilegt við ým3a
aðra markaði.
Sala hraðfrysts fisks innan
Bretlands hefur aukizt um 47,5%
s.l. 5 ár, eða sem hér segir:
TAFLA 10.
Sala hraðfrysts fisks innanlands
í Bretlandi.
1963—1967.
Aukning í %
Ár; Smál: miðað v/1963:
1963: 73.900
1964: 80.100 8.3
1965: 82.800 12.0
1966: 106.200 43.7
1967: 109.003 47.5
Hér er um mikla söluaukn-
ingu að ræða, sem hefur fyrst og
fremst verið mætt með aukinni
eigin framdeiðsLu, eins og töfLur
TAFLA 8.
Framleiðsla frystra fiskflaka í Danmörku og á Grænlandi
Ár: Smál.: miðað v/1958: 1958—1966.
1958: 17.400 Danmörk. Grænland. Samtals. %-aukning
1963: 47.400 172.4 Ár: Smál. Smál. Smál. miðað v/195
1964: 48.100 176.4 1958 15.300 1.200 16.500
1965: 67.700 289.0 1962 22.600 2.400 25.000 51.5
1966: 68.868 295.7 1963 26.400 3.400 29.800 80.6
1967: 67.077 285.5 1964 30.100 3.100 33.200 101.2
Einnig síldarflök. 1965 32.800 5.800 38.600 133.9
Árið 1966 4500 smál. 1966 30.500
Árið 1967 2000 smál. Áreiðanlegar upplýsingar 3
skortir fyrir 1967, en framleiðsl
an mun hafa verið svipuð og
næstu ár á undan. Hvað semþví
líður, hefur framleiðsla þessara
tveggja landa aukizt um 134% á
aðeins 7 árum. Svo til öll fram-
leiðsla Grænlands er flutt út, og
fer mestur hluti hennar til
Bandaríkjanna. Framboð frystra
fiskflaka þaðan Hefur því marg-
faldazt á síðustu árum, eins og
fram kemur í innflutningsskýrsl
um Bandaríkjanna.
Útflutningur frystra fiskflaka
frá Danmörku hefur verið sem
hér segir:
TAFLA 9.
Útflutningur frystra fiskflaka
frá Danmörku 1958—1966.
%-aukning
Ár: Smál.: miðað v/1958:
1958: 19.100
1963: 24.600 28.7
1964: 27.500 43.9
1965: 28.800 50.7
1966: 27.700 45.0
í Danmörku eru margir út-
flytjendur á frystum fiski. Hafa
þeir oft reynst erfiðir keppinaut
ar, þar sem hinir mörgu og smáu
útflytjendur hafa haft tilhneig-

Þorskafli Norðmanna
TAFLA 7.
(1/1—15/6).
í frystingu.
1964—1968, og nýting
Heildarafli. Þar af í frystingu. ir s.l. 3 ár.
Aukning í % Aukning i %
Ár: Smál.: miðað v/1964: Smál: miðað v/1964:
1964: 66.901 15.466 TAFLA 12.
1965: 83.411 24.6 33.947 119.5 Innflutningur freðfisks
1966: 100.585 50.3 32.931 112.9 til Bretlands.
1967: 103.382 54.5 21.866 40.2 Ár:
1968: 115.327 72.3 38.691 150.1 Smál.:
1965: 31.222
Auk þess eiga Norðmenn 6 ►— 1966: 23.655
fullkomna frystitogara. Einn 1967: 19.816
þeirra, Gadus, landaði nýlega í
Noregi 1130 smál. af frystum
fiski (heilfrystur og bolfiskflök)
Framboð Norðmanna á frystum
fiski eykst stöðugt á öllum
helztu mörkuðum og þó sérstak-
lega í Bretlandi, Bandaríkjunum
og Sovétríkjunum, þar sem mark
aðsvonin hefur verið bezt.
Þrír aðilar hafa annazt út-
flutning frystra fiskflaka og hef-
ur hlutdeild þeirra í árlegum út-
flutningi verið sem hér segir:
ingu til undirboða, þegar mark
aðir hafa þrengzt. Eykur það ó
erfiðleika annarra seljenda, sem
vilja halda sem stöðugustu verð
lagi og forðast verðhrun.
BRETLAND.
í Bretlandi áttu íslendingar
fyrrum góða markaði fyrir fryst
fiskflök. Síðustu árin hafa þess-
ar sölur svo til alveg lagzt nið-
ur. Eigin framleiðsla Breta hef-
ur stóraukizt. Framboð frá Nor-
egi, Danmörku og Svíþjóð, sem
yfir framleiðsluna sýna. (Vegna
uimbrots birtist tafla 11 yfir freð-
fiskframleiðslu Breta í frami-
haldi á bls. 21).
Á aðeins 10 árum hefur freð-
fiskframleiðslan aukizt um
40.336 smál. eða um 94.4%. Fram
leiðsluaukningin er svipuð ár-
legri heildarframleiðslu fstend-
inga, en af því er nokkuð hægt
að gera sér í hugarlund hvílík
bylting hefur átt sér stað hjá
Bretum í þessum efnum. Þó ber
að hafa í huga, að meginhluti
framleiðslunnar er heilfrystur
togarafiskur.
Frystitogarafiskurinn hefur
valdið straumhvörfum á brezka
markaðnum. Á aðeins þrem árum
eykst hann úr 16.200 smáL i
51.100 smál. eða um 34.900 smáL
Er það 215% aukning. Nú eiga
Bretar um 30 frystitogara (1-
2 þús smál. að stærð), sem landa
jafnt og þétt í Bretlandi. Má bú-
ast við enn meira framboði af
þeirra hálfu á þessu ári, því tog-
ararnir hafa smátt og smátt ver-
ið að bætast í flotann á síðustu
árum.
Áhrif þessarar þróunar hafa
fljótlega sagt til sín og má
segja að eftir því sem framboð
frystitogarafisksins jókst, minnk-
aði innflutningur freðfisks að
sama skapi, eins og sjá má á eft-
irfarandi innflutningstölum fyr
Árlegur útflutningur Breta sL
10 ár hefur verið 10-12 þús. smál.
Bretar leggja aukna áherzlu á
freðfisksölur í Austur-Evrópu
og Bandaríkjunum. Helztu fram-
leiðendur hafa stofnað útflutn-
ingssamtökin BRITFISH til að
annast sölur á erlendum mörk-
uðum. Ennfremur hafa verið
stofnuð sölufyrirtæki í Banda-
ríkjunum.
\
Framhald á bls. 21