Morgunblaðið - 22.08.1968, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1968
Rúmenía Ceausescus
- frá Stalínisma til frjálslyndari stefnu
FRÁ því að Nicolas Ceausescu komst til valda í Rúmeníu 1965 hefur stjórn landsins stöðugt orðið frjálslyndari og óháðari
öðrum kommúnískum ríkjum og þá sérstaklega Sovétríkjunum, sem höfðu þar tögl og hagldir í stjórn og stefnuákvörð-
unum um langt árabil Það er margt líkt með því sem hefur verið að gerast undanfarna mánuði í Tékkóslóvakíu og Rúmeníu
og menn hugsa um hvar járnhæll kommúnistakúgunarinnar stígi næst niður, eftir að Tékkóslóvakía hefur verið fjötruð.
Hér á eftir er í stórum dráttum rakin þróun sú sem átt hefur sér stað í Rúmeníu á síðustu árum, eða frá 1965 er Nicolas
Ceausescu kemst til æðstu valda. Ceausescu er maðurinn á bak við þær stjórnarfarsumbætur, scm átt hafa sér stað til
aukins frjálsræðis í Rúmeníu og Rúmenar biíast nú undir að verja með vopnum, ef til kemur.
Hreyft breytingum
stjómarhátta
Gheorge Gheorghiu-Dej
forseti Rúmeníu og formaður
kommúnistaflokksins þar
hafi vrið valdamesti
maður landsins 1961
og þax til hann lézt í
marz 1965. Hann hafði
með góðum árangri stefnt að
því að losa Rúmeníu undan
erlendum áhrifum, hvort sem
þau komu frá Kina eða So-
vétríkjunum. Hann barðist
gegn því að Rúmenía yrði
gerð að forðabúri hinna komm
únistaríkjanna og skap-
aði þegnum sínum betri
lífskjör, en nágrannar þeirra
áttu við að búa. Stefna
Gheorghiu Dej var: „Rúmen-
ía fyrir Rúrnena", og aú
stefna vann honum fylgi ut-
an raða kommúnista, sem
innan. Gheorghiu-Dej lagði
grundvöUinn að þeirri stefnu
sem mótað hiefur Rúmamska
stjómskipan í dag, þó að
stjómvöld Rúmeníu í dag
beri hann ýmsum ófögrum
sökum.
Áður en útför Gheorghiu-
Dej var gerð hafði Æðsta-
ráð Rúmeníu skipað nýjan
flokksleiðtoga og fyrir val-
inu varð Nicolas Ceausescu,
sem verið hafði náinn sam-
starfsmaður fyrirrennara síns
og reyndar höfðu óskir hins
látna leiðtoga verið þaer að
Ceausescu tæki við leiðtoga-
starfinu.
Ceausescu hefur verið æðsti
maður Rúmeníu siðan og hef-
ur fylgt srtefnu Gheorghiu-
Dej í utanríkismálum með því
að herða sóknina til aukins
frjálsræðis Rúmeníu.
Rúmenía fyrjr Rúmena
og hlutleysi í deilu Kínverja
og Rússa
RÚMENÍA lagði niður gamla
nafnið „alþýðulýðveldið“, ár-
ið 1965 og tók upp orðið „sós-
íalistalýðveldi“. Stjómarflakk
urinn hét ekkj lengur sínu
gamla nafni „verkamanna-
flokkur" heldur „kommún-
istaflokkur". Fljótt á litið
virtist hér um þversögn að
ræða og ósamræmi pailli til-
hneigingar þjóðarinnar til
lýðræðisstefnu, annars vegar
og endurupptöku kommún-
istastimpils og áframhaldandi
völd stjórnarflokksins.
En í rauninni voru þessar
tvær hreyfingar skyldar. Rúm
enskir 'kommúnistar voru sér
þess meðvitandí að flokkurinn
þeirra var orðinn fulltíða og
myndi geta stjórnað öruggur
um að ráða yfir lífi þjóðarinn
ar í landinu á öllum sviðum.
Hann þutrfti ekki lengur að
fegra baráttuna með því að
kenna hann við verkam.flokk-
flokkinn, stjórnin var sam-
keppnislaus. Atburðir tveggja
síðustu ára höfðu einnig rennt
stoðum undir áhrif þeirra og
völd og stjómin lýsti því þá
yfir að hún væri „sjálfstæð"
og „jafnrétthá", og hvaða
kommúnistaríki sem væri —
Sovétríkin ekki undanskilin.
Það er einmitt þama, sem
hin raunverulega þýðing hinn
ar nýju stjómarstefnu, frá ný-
afstöðnu flokksþingi, kemur
til sögunnar. Hún strikar út
allan sleikjuskap við Rúss-
land og t. d. er ekki minnst
á að Sovétherinn hafi „frels-
að“ landið, miðað við stjórnar
skxána frá 1952, sem var af-
numin þetta ár, en þar stóð:
„Rúmenska alþýðulýðveldið
varð til sem afleiðing af hin-
um sögulega sigri Sovétríkj-
anna yfir Þýzkalandi og fas-
isma þess, og frelsun Rúmen-
íu fyrir tilverknað hins glæsi-
lega sovéthers".
Rúmeníustjóm tók þar með
eigin stefnu, sem miðaði þó
að því að brúa „bil beggja“
og eiga vingott við allar þjóð-
ir, austræmar og vestrænar,
sem landið hafði þá þegar átt
hagkvæm verzlunarviðskipti
við. Þessi fullyrðing um „sjálf
stæði“, eða „hugmyndafræði-
legt hlutleysi", kom fyrst
fram opinberlega í miðstjórn-
aryfirlýsingunni, sem gefin
var þegar Rússar tóku að
heimta, að allar kommúnista-
stjómir skyldu lýsa sig and-
vigar Kína vorið 1965.
Með þessu mótmæltu Rúm-
enar hugmyndinni um „föður
flökk“ (þ. e. Sovétrikin og
Kína) og „sonarflokk" (þ. e.
þeirra eigin ríki eða hvert ann
að austur-evrópskt smáríki).
Þeir héldu því fram að all-
ir flokkar væru jafn réttháir
og hver þeima hefði fullan
rétt á að „ganga sína braut
til sósialismans", allt eftir eig-
in þörfum og skilyrðum. Strax
1965 voru Rúmenar famir að
láta þessa skoðun í ljós með
orðiun og gjörðUm, sem gáfu
fullkomlega til kynna fjar-
lægð þeirra frá öllu nema þá
allra almennustu skuldbind-
ingum innan Sovétríkjasam-
bandsins. Á sömu afstöðu er
lögð áherzla í hinum nýju
reglum, sem teknar voru upp
samhiliða nýju stjómar-
skránni og það er áberandi
hvað þær reglur eru ólikar
annarra austur-evrópuflokka.
Þar er að vísu r.aldið áfram
að viðúrkenna „reynslu" og
„forystúhlutverk" Sovétflokks
ins en nýju reglumar strika
út allt kjaftæði um: .veginn,
sem öllu mannkyni er opinn
fyrir tilverknað hinnar
miklu sósíalista-októberbylt-
ingar“, eins og sagði í gömlu
reglunum á skáldlegan hátt.
í nýju reglunum var lögð
áherzla á að rúmenski komrn
únistafolkkurinn, meginaflið
í rúmenskum þjóðmálum,
þjóni dyggilega merkustu
áhugamálum og þrám þjóðar-
innar. Nýju reglumar minin-
ast ekki einu orði á að flokk-
urinn sé hluti heimskommún-
ismans. Þær rétt aðeins nefna
MaTX-Leninisma á nafn. „Sós
íalísk föðurlandsást“ og „ætt-
jarðarást hafa útrýmt „öreiga-
eða sósíalískri alþjóðastefnu".
Rúmanski flokkurinn er
með berum orðum staðfestur
sem aðalstjómmálaaflið í land
inu, sem hafi það hlutverk
að stjóma allri starfsemi í
landinu. Að vísu var gerð
gangskör að þvi að opna
flokkinn almenningi og gera
hann þannig raunverulega að
flokki allrar þjóðarinnar og
þetta markmið hefur styrkt
flokkinn inn á við og út á við
og með þessari þróun hefur
Rúmenía náð styrkari stöðu í
félagslegri og efnahagslegri
uppbyggingu.
Stjórnarskráin áskilur frelsi
fyrir blöðin, frelsi til fundar-
halda og kröfugangna —
nema þeim til hainda ,sem
eru andvígir „sósialistakerf-
inu eða sem er fasisks eða and
lýðræðislegs eðliis. Slíkar und
antekningar skulu ákveðnar
af flokknum. Með þessum
ráðagerðum gáfu Rúmenar í
skyn að þeir væru fyrst og
fremst Rúmanar og síðan sós-
íalistar og með þeim borgara-
legu réttindum sem smátt og
smátt hafa komist inn í stjórn
arkerfið, þá er þetta ekkert
Nicolas Ceausescu
smáræði. „Frelsisaukning“ —
Rúmeníu eims og víða annars
staðar í blokkinni er komin af
stað og verður vart stöðvuð
til frambúðar. Þjóðimar geta
ekki etið sig sjálfar, nema að
vissu marki.
Sívaxandi þjóðemisstefna
Leiðtogafundur Yarsjár-
bandalagsins, sem haldinn
var í Búkarest vorið 1966
markaði enn betur þá steifnu,
sem Rúmenía hafði tekið í ut
anríkismálum. Svo sem títt er
um viðræður kommúniskra
leiðtoga, hvíldi mikil leynd
yfir bandalagsfundinum, en
Varsjárbandalagið var stofn-
að 14. maí 1955 og aðildar-
lönd voru Sovétríkin, PÓl-
land, TékkósJóvakia, Ung-
verjaland, Rúmenía, Búlgar-
ía og Albanía, en Albanir
hafa ekki tekið þátt í fund-
arhöldum bandalagsins síðan
upp úr slitnaði milli Rússa og
Kínverja á fundi í Kreml
1965 og Albanir tóku afstöðu
með Kínverjum. Albönum var
að sjálfsögðu boðið til fund-
arins, þá eins og áður, en
þeir sinntu því engu. Þessa
firndar var beðið með mikilli
eftirvæntingu, þvi að staða
Rúmieníu meðal kommúnista-
ríkjanna hafði að undanförnu
orðið æ forvitnilegri. Nokk-
uð má marka mikilvægi þess
fundar á því að frá Sovét-
ríkjunum komu þrír valda-
mestu mennirnir: Kosygin,
Brezhnev og Malinovsky mar
skálkur.
Þeir hlutu hjartanlegar
móttökur á flugvellinum í
Búkarest, faðmlög og kossa á
kommúniska vísu, en þegar
að samningaborðinu var kom-
ið reyndust gestgiafarnir hiin
ir ákveðnustu. A fundinum
komu fram algjörlega andstæð
ar skoðanir sovézkra og rúm
anskra leiðtoga á því, hvem-
ig haga skildi skipan Var-
sjárbandalagsins. Sovét-
stjórnin hafði þá að undan-
förnu barist fyrir því að
bandalagið yrði öflugra og
víðtækra — ekki aðeins hern-
aðarbandalag í framtíðinni,
heldur einskonar stjórnmála-
bandalag. Vildu Rússar að
yfinstjórn bandalagsins yrði
jafnfrarwt pólitísk yfirstjórn
kommúnistaríkjanna og mál-
svari þeirra sameiginlega í
ýmsum málum, svo sem þeim
er vörðuðu Þýzkaland og ör-
yggi Evrópu, Vietnamdeiluna
og þá yíirleitt afstöðuna til
Bndaríkjanna. Þessu voru
Rúmenar algerlega andvígir
og eru þeir sagðir hafa talið
þessar tillogur Rúsisa dulbún-
ar tilraunir til að herða bet-
ur greiparnar um Austur-Ev-
rópu. Lögðu Rúmenar alla á-
herzlu á að aðildarríki Var-
sjárbandalagsins flengju
meira sjálfstæði innan þess
og aukna hlutdeild í yfir-
stjórninni. Jafnframt lögðu
Þeir til að hvatt yrði jafn-
framt til þess að Varsjár
bandalagið og Atlambshafs
bandalagið yrðu lögð niður
smám saman og viðskipti og
stjórnmálaleg samskipti aðild
arríkja þessara tveggja hem
aðarbandalaga aukin.
Nicole Ceauseslu hinn ungi
leiðtogi rúmenskra kommún-
ista hefur frá því að hann
komst til valda fylgt greini
legri og sívaxandi þjóðernis-
stefnu.
Rúmenar sáu sér leik á
borði, þegar deilurnar milli
sovézkra og kínverksra komm
únista urðu háværar, að haþía
þar algjöru hlutleysi, gera
sig líklegan til þess að miðla
málum milli þessara aðila, en
nota jafnframt tækifærið til
þess að sýna aukið sjálfstæði.
Þá var fyrsta skrefið aukið
frjá-lsræði í efnahagsmálum
og stöðugt hafa Rúmenar
styrkt sess sinm sem
styrkara og friálslyndara ríki.
Rúmenar breyta skipulag-
inu enn 1967.
Ákvarðanir þær sem tekn-
ar voru á flokksþingi rúm-
enska kommúnistaflokksins
haustið 1967 gerðu ráð fyrir
róttækum breytingum á upp-
byggingu flokksræðis og rík-
isvalds í Rúmeníu á fjölmörg
um sviðum. Breytingar þær,
sem gerðar voru á embættis-
mannastjórninni og stjórn iðn
aðarins og atvinnulífsins eiga
að gera skipulagið sem hag-
kvæmast og tryggja að sem
mestum árangri verði náð á
öllum sviðum. Aðaláherzla verð
ur lögð á að það að koma í
veg fyrir að ríkisstofnanir og
flokksráð, sem fjalla um slík
mál, vinni sama verkið tvisv-
ar. Binda enda á allan „tví-
verknað“, jafnt hjá þeim sem
eru tiltölulega lágt settir í
stjórnum fyrirtækja og þeim
sem hærra eru settir. Þessar
umbætur miða ekki hvað sízt
að því að tryggja að flokkur-
inn geti haft eftirlit með öll-
um mikilvægustu störfum, en
hingað til hefur flokkurinn
haft slíkt eftirlit á hendi á-
samt ríkisstjórninni, en ekki
einn.
Þessi sameinings flókksræð
is og ríkisvalds kemur gleggst
fram í þeirri ákvörðun flokks
þingsins að Ceauisescu, skuli
jafnframt gegna embætti for-
seta. Sameining þessara tveggj
embætta á að stuðla að því,
að umbótaáætlun þeirri, sem
Ceausescu hefur sjálfur beitt
sér fyrir, verði hrundið í fram
kvæmd á sem skjótastan og
tryggastan hátt.
Ceausescu hefur verið helzti
forvígismaður hinnar sjálf-
stæðu stefnu Rúmena í utan-
ríkismálum. Þó hann sé fylgj-
andi því að Rúmenar hafi
nána samvinnu við Sovétrík-
in og önnur kommúnistaríki
á sviðum stjórnmála og efna-
hagsmála, vill hann ekki vera
bundinn við pólitízkar kenni-
setningar, sem samræmast ekki
hagsmunum Rúmeníu. Hann
vill þvert á móti samlaga
stefnu landsins gagnvart Aust
ur og Vestur-Evrópu, brýn-
ustu þörfum og hagsmunum
landsins. Rúaruenía var fyrsta
Austur-Evrópuríkið, sem tók
upp stjómmálajsamband við
Vestur-þýzku stjómina, enda
þótt sú ráðstöfum sætti harðri
gagnrýní anmars staðar í Aust
ur-Evrópu.
Ceausescu vill samstarf við
öll ríki, ef slík samvinna kem
ur báðum aðilum að gagni og
er ekki bundin skilyrðum, sem
að hans dómi eru skerðing á
fullveldi Rúmeníu. Þess vegna
hefur hann gagnrýnt Rússa
harðlega fyrir að beita Rúm-
ena efnabagsleguim þvingun-
isum til að halda sjálfstæðis-
viðleitni þeirra í skefjum og
fyrir að standa ekki við gerða
samninga um aðstoð við rúm-
enskan iðnað af sömu ástæðu.
Hann hefur einnig frestað
undirritun nýs vináttu og við-
skiptasamnings við Rússa. í
texta samningsins er talað um
„hugsanlega þýzka árás“.
Hann vill að þessi setning
verði þurrkuð út, því að hann
telur þetta orðalag vera úr-
elt og heyra fortíðinni til.
Fram á árið 1967 átti Ceau-
sescu ekki sæti í ríkisstjórn-
inni, en nú getur hann farið
til allra landa, sem hann hef-
ur áhuga á samvinnu við, sem
þjóðhöfðingi og filokksleiðtogi.
Hann keppir síður en svo
að því að slíta suindur öll
tengsl við Rússa, eða alþjóða
hreyfingu kommúnista, en tel-
ur sitt hlutverk vera fólgið
í því að halda fram sjálfstæði
Rúmeníu. Hann er fremsti leið
togi hins þjóðlega kommún-
isma og það er svipuð þró-
un sem hefur átt sér stað í
Tékkóslóvakíu á mun skemmri
tíma og Rússar ásamt hinum
innrásarþjóðunum hafa nú
spennt helgreipar sínar yfir.
Tíminn mun leiða í ljós hvort
að stefna Ceausescu, sem vík
ur ekki frá sósíalísrískum mark
miðuim í mieginmáli, geri rúm-
ensku þjóðiruni lífið bærilegra.
Þá hafa ekki verið gerðar ná-
lægt því eins miklar breyt-
imgar á innanlamdsstjómkerfi
Rúmena einis og stjórn Du-
bceks var búin að gera í
Tékkóslóvakíiu.
Hreinsanir á s.l. ári.
í apríllok s.l. veik rúm-
Framhald á bls. 31