Morgunblaðið - 22.08.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. ÁGÚST 1968
19
„Tékkur munu oldrei bugust“
Tékkar á íslandi?
Hvað segja
Við náðum tal'i af nokkrum
Tékkum búsettum á íslandl
og spurðum um álit þeirra á því
sem væri að gerast í Tékkósló-
vakíu og einnig hittum við að
máli fslending, sem stundaði
nám um tíma í Prag og er nú
kvæntur tékkneskri konu.
Vera Frlðriksdóttir
Við ræddum stuttlega við
Veru Friðr'iksdóttur konu Ægis
Ólafssonar. Vera er tékknesk,
en hefur verið búsett hérlend-
is s.l. 12 ár. Vera var felmtri
slegin yfir ástandinu í Tékkósló
vakíu, en henni fótrust orð á
þessa leið, þegar við spurðum
hana um álit á því sem nú væri
að gerast í Tékkóslóvakíu:
„Mér finnst það alveg hræði-
legt það sem er að gerast þar
nú. Ég hef heyrtt á tékknesku
fólki, sem ég hef talað við að
það hefur verið mjög ánægt
með stjórn Dubceks og sama get
ég sagt eftir þeim fréttum, sem
ég hef haft.
Mér finnst þetta hörmulegt, en
af hverju fá effisj lönd að hafa
skoðanir sínar og frelsi?
fund Johnsons og tilkynnti hon
um um innrásina til þess að það
lægi ljóst að tilræðinu væri
ekki beint að NATO. Mér fannst
eins og það skini í gegn að
Rússar væru að segja: „Nú er
það okkar leikur, þið eruð í Ví-
et-Nam og hér erum við“. Ég
vona bara að tékkneska þjóðin
verði eins sterk á velli í barátt
unni og Viet-Nam þjóðin“.
„Eftir því sem við höfum
fylgzt með“, sagði Hallfreður
Örn,“ höfum við orðið vör við
að öll þjóðin hefur sameinast um
þessa nýju stefnu, sem stjórn
Dubceks vann að og það var
litið björtum augum á framtíð-
ina.“
Ogla sagði furðulegt að heyra
það sem Rússar segðu um það
hvers vegna þeir hefðu gripið
til þessara ráðstafana og þá sér
staklega það að beðið hefði ver-
ið um aðstoð frá vissum hópi
stjórnmálamanna í- Tékkóslóvak
íu, en augljóst væri að slíkt
væri aðeins fyrirsláttur“.
Marie sagði að allt bezta fólk
ið í landinu væri hlynt sósíal-
isma, með lýðræðislegum stjórn
arháttum og án kúgunar.
Hallfreður Örn sagði að það
hefði legið ljósit fyrir að sósíal-
ismi hefði áfram ráðið stjórnar-
fyrirkomulaginu í Tékkóslóvak-
íu, þar sem engar kröfur voru
uppi uni eignaskipti, heldur átti
að koma á sósíalisma með lýð-
ræðislegu fyrirkomulagi. „Þess-
ar gerðir,“ sagði Hallfreður Örn
„hafa væntánlega mjög slæm á-
hrif á stjórnmál í Evrópu í því
sambandi að koma á sameigin-
legu öryggiskerfi Evrópu."
Við ræddum við Magnús S.
Magnússon, tékkneskan mann,
sem hefur búið um árabil á ís-
landi.
„Það fyrsta sem mér datt í
hug, þegar ég heyrði fréttina
um innrásina í Tékkóslóvakíu
var atburðurinn 15. marz 1939,
þegar Þjóðverjar hertóku land-
ið. Þó er þetta öllu verra. Ég
Magnús S. Magnússon
■Tar lítill drengur 1939 og heyrði
fréttina um hertökuna í útvarp-
inu.
Þannig má segja að sagan sé
nú að endurtaka sig og á bak
við standa skaðræðisöfl úr öðru
landi.
Hins vegar tekst Rússum
aldrei að drepa þann anda, sem
nú hefur þróast í Tékkóslóvak-
íu og sérstaklega þar sem við
vitum að um 97 prs. þjóðarinn-
ar eru fylgjandi þeirri stefnu,
sem stjórn Dubceks vann að og
eru á moti öllu, sem heitir harð-
stjórn.
Tékkar munu aldrei líða slíka
kúgun og aldrei láta bugast,
þrátt fyrir það að bryndrekar
og byssustingir gíni yfir þeim.
Þetta er óhuggulegt og ég er
viðutan vegna þessa og felmtri
sleginn.
Ariin 1938 ag 1939 vomu Þjóð-
verjar, Pólverjar og Ungverjar
að tæta Tékkóslóvakíu á milli
sín og nú eru tvær þjóðirnar
byrjaðar aftur ásamt fleirum og
vaða inn í Tékkóslóvakíu að til
efnislausu gráir fyrir járnum
með Rússa í broddi fylkingar.
Ég vona bara að innrásarher-
irnir hverfi til síns heima og
láti af ofsóknunum, svo að fólk
ið í landinu fái tækifæri til. að
lifa frjálst og óáreitt í landinu."
Olga María Fransdóttir, ung
tékknesk kona, sem hefur búið
hérlendis síðan 1963 og er gift
Hallfreði Erni Eiríkssyni ræddi
stuttlega við okkur um ástand-
íð í Tékkóslóvakíu ásamt manni
sínum. í fylgd þeiflra hjóna var
tékknesk stúlka, Marie Zurkova,
sem hefur dvalizt hérlendis í eitt
ár og ræddum við einnig við
hana.
„Þetta er hræðilegt", sagði Ol
ga,“ eins og öllum finnst. Við
vissum ekkert um þetta fyrst í
morgun, en þegar við fréttum
um þetta brá okkur mjög í
brún“.
Marie sagðist aðeins þekkja
nýju þróunina frá greinum og
fréttum í blöðum, en það lætgi
Ijóst fyrir að langflestir Tékk-
ar væru fylgjandi þeirri þróun,
sem stjórn Dubceks vann að.
Hallfreður Örn stundaði um
tíma nám í Tékkóslóvakíu og
hefur fylgz! vel með þróun mála
þar síðan.
„Við höfum fylgzt eins vel
með þessari nýju þróun, í Tékkó
slóvakiu og við höfum getað“,
sagði Hallfreður Örn, „og þessir
atburðir koma okkur mjög á ó-
vart eftir samkomulögin sem náð
ust á fundunum í Bratislava og
Cierna-Nad-Tisou“.
„Það voru margir, sem lögðu
ekki trúnað á það sem Rússar
sögðu í samningnum", sagði Mar
ie, „og sá efi hefur nú orðið að
óumflýjanlegri staðreynd, en
mér finnst sérstaklega ein frétt
eftirtektarverð, sem ég heyrði
um Rússa. Það var fréttin um
það þegar Dobrynin sendiherra
Rússa í Bandaríkjunum gekk á
Lýðveldið Tékkóslóvakia stofnað
STOFNUN lýðveMisi'ns Tékikó
slóvalka viair lýst yfiir 28. ofetó—
ber 1918 eftiir uippgjöf Auet-
uirríkis og Ungverjaliands í
heimisstyrjöiMinini fyirxi. Þá
tóibu við æðstu emibætitiufm
þeiir meon, sem áriuim samnan
höfðu bairizt fyór sjálfstæði
og saimieimingíu Tékka og
'Slóvaka. Támias Masairyik,
Slóvaki, er lemgi haifði búilð
meðal Tékka, vairð forseiti,
Kaxiel Kramer, Tékflci , varð
f orsæ t isnáðher ra, Edvard
Benes varð utainríkisráðhenra
og Mila Stefáiniiik vajrð her-
málaráðheinra.
Landifriaeð'iilieg lega ríkisimis
skapaði firá upphafi ó'tal vanda
mál. í Bæheimi ag Maravíu,
sem áðuir höfðu lotið yfirráð-
um Aiuetiuinríkiis, voru átök
milli Tékka, er töMu 6,5
miiljánir og Þjóðverjai, er
voru rúmiair þrjáir mifliljóniir og
neituðu frá upp'hafi að viður-
kenna stofnuin hins nýja rJkis.
Og í Slóvakíu og Riutthemíu,
sem áður höfiðu lotið yfirtráð-
um Ungverja, neitaöi uing-
verski minnilhi/uitinm að viðuir-
kenma ríki.sstO'fnunma. Fóc
svo, að miestur hluti þeiirira
fluttiist brott, en afitr urðu
iranan landamæra Tékkósló-
vafeíu uim 760.000 Unigverjair.
Þar við bættist, að aðaiþjóð-
imar tvær, Slóvakax og Tékk-
ar, voriu á harflia óflíikiu firam-
Benes forseti
fara- og miemin'tunarstigi; Sfló-
vakar að mestu ómenntaðiir
bændux, er um alda raðir
höfðu 'búið við frumstæð sfciil-
yrði, en Tékkar mum liengira
komnir. Slóvakar voru strang-
brúaðiir kajþólilktoar en Tékk-
air Mtt trúaðir.
Brýnustu verkefni stjórmiar-
irnnar voru að leysa þessi mál,
jafnframt því að kama efima-
hag 'lanidisiins á rétfcan kjöl eftir
önigþveifi fyrri heimssityrjalM-
arinmar.
Laindinu var sett stmangfllýð-
mæðisletg stjórnarskrá, þar sem
.gert var ráð fyirilr þingi í
tvekniux deiMum, er kjósa
skyldi almienmium kosningum.
í fulltrúadieiM átbu sæti 300
þingmenn 30 ára og eflidri,
kjörmilr af borgunum 21 árs
og eldri til sex ára í rmesta
lagi. En í öMumg'adeiMimmi
voru 150 þi'ngimenm 45 ára og
éMri, sem kjörmir sfcyldu af
borgunum, er vom 26 ára oig
él'dri. Stjórn laindsins skyldi
ábyrg gagmvarit fiuiLtrúadeiM-
inni, seim (hafði vaM tifl. að
ógilda ákvarðamir öMumgai-
dieildarinnar. Hinisvegtar höfðu
% hliubar öMungadeiflldiarþimg-
manna vaflld tiil að ógitMa sam-
þytoktir, sem mimma en %
hlutar þiinigimannia fiuiMitirúa-
deiMarinnar höfðu igert. For-
seti vax vailimm af þimiginu tifl.
sjö ára.
Þá voru sett ýmiis ákvæði til
að tryggja réttindi mimmiihluta
þjóðfloktoanina. Þó tétatonestoa
væri aðálmáíl 'ríkiisims skyMi
þjóðflakikum, sem næðu 20%
af þjóðinni aliri, heimiflt að
nota sína eigin tuingiu, m.a. við
réttarhöM og hafa sérstoóla.
Masaryk var forseti lamds-
ins tifl ársiins 1935, en þá tók
Benies við emibættinu. Fr,aim
að þeim tíma hafði hann
óslitið gegnit embæf'ti utan-
ríkisráðherra og var óvenju-
leg staðfesta í utanríkiisstefniu
Téktoó.slóvakiu miðað við það,
sem þá gerðist. Ríkið var
hlymmt Vesturlöndum, sér-
stakiega Firökkum og Benies
var ákafiur tailsmaðiuir þess að
efla Þjóðaibamdalagið. Heflzfu
andstæðingar hiins nýja ríkis
vorlu Umgverjair og sanrbúðin
við PóiLaind var heMux stirð.
Hins vegar vonu góð saimsíkApti
við Júgósiavíu og Rúmenáu og
einmig sæmileg við Weimiar-
lýðveMið þýzlka. Það vaæ fyrst
með -tilfcoimiu nazismans, sem
snerilst á ógæfiulhHðin'a. Benes
baifði gert ým'islagt til að
vimma bug á þrjózku Súdeta-
Þj óðverj anina og vaxð notokuið
ágegnt, en itoreppan hafði
fleikið iðnaðaxhénuðin þar að
möngu ileyti venr en önrniur
ilanidsvæði Tékkósflióvakíiu og
nazismiinn festi fljótiega næt-
ur imeðaíl Súdeta-Þjóðverjia.
Á öðnuim stað enu matotir þeir
atburðiir, er gerðust á valda-
ánum naziista. En það átti
eftir að hafa mikilvæg áhxiiff
á þróun miália í Téklkóslóvakíu
eftir styrjöldina að Vestur-
veldin, þ. e. Bretar og Fraflkk-
air, skyldu fórna landimi svo
orðalaus með Múnehenarsaim-
korruulaginu og það án þess
að hafa n'oklkunt samlband við
stjóm Hiamdsiins. Það gátu
Téktoar ekki fyrirgefið.