Morgunblaðið - 17.09.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLA.ÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTBMÐER 106«
17
Athugar landnám plantna á skerjum,
sem koma undan jökli eða úr sjó
Viðtal við Eyþór Einarsson, grasafræðing
í sumar höfum við öðru hverju
ætlað að hafa tal af EyþóriEin-
arssyni, igrasafræðingi, esn það
er ekki heiglum hent að ná í
hann á sumrin. Þau notar hann
vel til rannsóknarferða um fjöll
og firnindi. Fyrst var okkur
tjáð, að hann væri á alþjóðleg-
um grasafræðingafundi í Frakk-
landi, þá að hann væri austur í
Öræfasveit, síðan að nú væri
hann líklega að ganga á Snæfell
og loks að hann hefði farið út á
Langanes. Og nú er Eyþór kom
inn í bæinn, hafði skroppið í
Surtsey eftir fjallaferðirnar. Þá
hafði hann verið í burtu við
rannsóknir í 6 vikur samfleytt.
En erindi okkar við hann var
einmitt að spyrja hann um þess
ar rannsóknarferðir og athug-
anir hans' á grösum í sumar.
— Ég hiefi í nokkur ár, eða
síðan 1963, farið um landið og
athugað plöntur í fjöllum, í þeim
tilgangi að gera samanburð á því
sem vex á þessum svæðum, sagði
Eyþór til skýringar í upphafi
samtalsins. Ég fékk upphaflega
til þess vísindastyrk frá Nato,
sem ég hefi notað upp. En þó
peningarnir séu búnir, hefi ég
ekki lokið við öll svæði á land-
inu, sem ég ætlaði að taka fyrir.
Og reyndar hefur síðan fjölgað
þeim svæðum, sem ég hefi á'huga
á að taka mfeð.
— Inn í þetta gekk svo at-
hugun á íslausum svæðum, sem
hafa verið að koma undan Vatna
jökli. En ég ætla að taka fyrir
athugun á landnámi plantna á
landsvæðum, sem koma undan
jökli, til samanburðar við land-
nám plantna á ónumdiu svæði
í Surtsey. Þá tek ég aðallaga
svæðin, sem koma upp úr jökl-
inum og eru umkringd ís, því
þar sem jökullinn hörfar við
röndina, fylgir plöntulífið á
staðnum strax á eftir.
— Hvaða auðu svæði eru
þetta inni á Vatnajökli?
— f Breiðamerkurjökli eru
tvö auð svæði að koma upp.
Kárasker hiefur í 30 ár verið
að koma undan jökli, samkvæmt
upplýsingum frá Kvískerjabræðr
um. Það er kennt við Kára Söl-
mundarson, sem missti bæinn
undir Breiðamerkurnjökul í fram
hlaupi fyrir 250 árum.
Og svo er þar annað svæði,
sem ég kalla Bræðrasker og
kennt við bræðurna á Kvískerj-
um. Það eru 7 ár síðan það fór
að koma upp. Þannig stóð á, að
Iþað var að byrja að stinga upp
kollinum í fyrsta sinn tsem ég
fór í Esjufjöll. Það var þá bara
leðja sem maður sökk í. Bæði
þessi sker, leins og þeir þarna
fyrir austan kalla slík svæði,
eru um 13 km. inni á jökli. Ég
skrifaði einmitt í vetur í danska
vísindatímaritið Naturens Verd-
en, grein um þessi sker og til
samanburðar plöntulíf í Esju
hvernig gróður er til fjalla, þar
isem menn og kindur hafa ekki
verið. Þau eru 18 km. eftir beinni
línu frá jökulröndinni og 5—6
km. frá Káraskeri. Plöntur þær,
sem mest bar á Káraskeri, eru
ekki leins áberandi í Esjufjöllum
þó þær finnist þar. Það bendir
til þess að þetta séu landnáms-
plöntur, sem berast fljótt á stað-
inn, en sem aðrar plöntur bera
síðar ofurliði. Tveimur árum eft
ir að Bræðrasker kom upp úr
jöklinum, sáust þar fyrstu plönt-
ur, grastegundir og mosar. Gras-
tegundirnar eru einnig mest á-
berandi í Káraskeri, og sú teg-
und, sem mest ber á, er Fjalla-
sveifgras. Það er einnig í Bsju-
Surtsey?
— Á báðum stöðum er um einan
grað svæði að ræða. En að ýmsu
leyti eru þau ekki sambærileg.
Auðu skerin í Vatnajökli eru
há, í 600—700 m hæð yfir sjávar
máli,_ en Surbsey nær niður að
sjó. Á öðrum staðnum eru svæð-
in umkringd ís, á hinum sjó.
Þetta veldur því, að það eru
aðrar tegundir, sem nema land.
Til Surtseyjar berast plöntur á
annan hátt, þ.e. flestar í sjó, og
kannski einhverjar með mönnum.
Einnig er möguleiki á að þær
berist með fuglum. Þegar fer
að festa rætur í Surtsey gróður,
sem lifir meira en eitt sumar,
þá verður fyrst hægt að gera
samanburð. Það ætti að fara að
koma. í sumar var svolítill gróð-
ur í hraununum og mosar lengra
uppi á landi. Þetta ætti að lifa
af veturinn. Ekki er eins hætta
á að sjórinn nái að skola því
út.
— Er ekki óvenjuleg aðstaða
að geta fylgzt svona með alveg

í Káraskeri, Máfabyggðir efst til hægri.
fjöllum, sem hafa staðið upp úr
jöklinum í áraþúsundir.
— Og hvernig lítur út á þess-
um stöðum með tilliti til gróðurs?
— Esjufjöll eru töluvert gróin
oig alveg ósnortin. Þar getur mað
ur fengið góða hugmynd um
Breiðamerkurjökull. Á kortinu sjást auðu fjöllin og skerin,
sem standa upp úr jöklinum, Bræðrasker Kárasker, Esjufjöll
og Máfabyggðir.
fjöllum, en ekki nærri eins á-
berandi.
— Og Esjufjöllin, hvernig er
gróður þar?
— Þau eru ótrúleiga mikið gró
in, þar sem skjól er og sólar
nýtur vtel. Fjallaranarnir eru 4
sá lengsti um 9 km. langur.
Skálabjörg eru mest gróin, en
Esjubjörg minnst. Hinir ranarnir
nefnast Vesturbjörg og Auistur-
björg. Þarna gróa um 100 teg-
undir af blómplöntum. Til saman
burðar má geta þess að á öllu
landinu eru 440—450 blómplönt-
ur. Að auki eru svo mosar og
fléttur í Esjufjöllum.
— Funduð þið eitthvað af nýj-
um plöntum þarna í sumar? Og
hvernig berast þessar plöntur
þangað?
— Þegar dvalið er í nokkra
úaga á svona stóru svæði, þá
sést manni óhjákvæmilega alltaf
yfir leitthvað. Nú fundum við
þrjár tegundir, sem við höfum
ekki séð áður. Þarna fundum við
grastegund eina, sem til er norð-
anlands og austan, en hefur ekki
fundizt á Suðurlandi fyrr. Þetta
var pínulítið Snænarfagras.
Plönturnar í skerjunum tveim
ur hafa boriist úr fjöllunum í
kring, sennilega með vindi. Slíkt
feykist miklu betur eftir hjarni
og ís en á auðri jörð. Kannski
hefur líba eitthvað af fræjum
borizt með fugli. í Bræðraskeri,
sem er yngst, eru plöntutegund-
irnar, sem finnast mjög dreifðar
og virðist tilviljun ráða hvar þær
hafa borizt að. En í Káraskeri
er greiniiega að koma í ljós,
að gróður er þroGkamiestur í gilj
um og lautum, þar sem raki er.
Á þessum 30 árum hafa plönt-
arnar semsagt tekið sér þann-
ig bólfestu, að ekki er tilviljun
hvar þær vaxa.
— Hvernig er samanburður á
landnámi plantna þarna og í
nýjum og ósnortnum svæðum,
sem koma upp úr jökli og úr
isjó?
— Jú, það er óhætt að segja
það. Svo höfum við hér á fs-
landi annað, sem ætti að gefa
ameiri gaum. Það eru misgömul
hraun, sem menn vita nákvæm-
lega um aldurinn á og þá má
bera' saman gróðurinn í þeim.
T.d. má taka Hekluhraunin. Nýj
asta 'hraunið frá 1947 hefur ver-
ið svolítið athugað. Bergþór Jó-
hannsson hefur skoðað þar mosa
og Hörður Kristinsison skófir, en
Eyþór Einarsson grasafræðing
ur.
Fjallið er bratt og minna gróið
en ég bjóst við. Þar vaxa blóm
plöntur upp í 1620 m hæð að
sunnan. Og mosa og fléttur sá-
um við Hörður Kristinsson upp
í 1750 m hæð. En það voru ósköp
litlar agnir.
— Hefur Iþú ekki fundið plönt
ur hærra á íslandi?
— Jú, í Kverkfjöllum fundum
við blómplöntur í 1640 m hæð.
Það voru tvær sbeinbrjótstegund
ir, fjallasveifgras og Dvergasól-
ey. Eini möguleikinn á að blóm-
plöntur finnist hærra hér á
landi, er sá að þær séu á hrygg,
sem gengur upp með Hvannadal
og nær langleiðina upp á Hvanna
dalshnjúk. Þangað liggur leiðin
bak við Svínafell. í fyrra vor-
um við komnir upp í 1500 m
hæð á þessum hrygg. Þar var
19 tegundir að finna og virtist
ekkert vera farið að draga úr
þeim. Svo það er möguleiki á að
þær vaxi miklu lengra upp eft-
ir. Snjór hindraði það að við
gætum haldið áfram í fyrra og
rigning nú í sumar.
— Ertu þá búinn að fara á
flest af erfiðustu fjöllunum, sem
þú ætlaðir þér?
— Já, en þetta tekur tíma,
því sumarið er svo stutt. Ekki
þýðir að fara snemma þetta hátt
upp í fjöll til að athuga grös,
því þar vorar svo seint. Égbyrja
eftir miðjan júlí og hefi svo
IVí-2 mánuði. Og jafnvel þá get
ur snjóað hvenær sem er í fjöll
in. Ég hefi t.d. lent í þreifandi
byl 20. júlí.
— Svo kom annað verkefni
inn í hjá mér í sumar, sagði
Eyþór ennfremur. Undanfarin 2-
3 ár hefi ég verið að vinna að
útbreiðslukorti yfir íslenzkar
blómplöntur. Það er þannig til
komið, að verið er að gefa út
mikið verk, Flóru Evrópu, sem
unnið er af samstarfsnefnd og
stjórnað frá Englandi. f fram-
'haldi af því hefur verið ákveð-
ið að gefa út útbreiðslukort allra
plantna í Evrópu. Er löndunum
skipt í rei.ti eftir sérstökum regl
um. Fyrst á að gefa út kort yfir
ég held að ekki séu þar blóm-
plöntur enn. Ég hefi sjálfur kom
ið í Lambafitjahraun frá 1913
og Nýjahraun frá 1878 og í þeim
er þó nokkuð af blómplöntum.
— Hvað ertu búinn að skoða
mörg fjallasvæði með tilliti til
gróðurs?
— Þau eru um 30. Ætlunin var
að taka fjallasvæði sem víðast um
landið. Eg hafði gert áætlun um
hvað ég ætlaði að skoða, en er
alltaf að bæta við listann. Ég
er búinn með Austur- og Suð-
austurland, Norðauisturland að
nokkru og Miðhálendið líka að
nokkru. En á Norður-, Suður-
og Miðvesturlandi á ég mikið eft
ir. Ég byrjaði sumarið 1963. Sum
fjöllin hefi ég orðið að gera marg
ar tilraunir við. T.d. reyndi ég
þrisvar við Kverkfjöll, áður en
ég komst þangað að gagni. Ég
hafði áður þurft að hverfa frá
Snæfelli vegna hríðarveðurs, en
í sumar komst ég á fjallið að
sunnanverðu í mjög góðu veðri.
byrkninga og berfrævinga í Ev-
rópu. f fyrraisumar og vetur fór
ég í gegnum öll plöntusöfn sem
ég hefi aðgang að og einnig öll
þau rit, sem tiltæk voru, vegna
gerðar þessara útbreiðslukorta.
Og í sumar fór ég að fylla upp
í götin, atlhuga það sem vant-
aði. Þessvegna fór ég á Langa-
nes, því ég sá að þar var alveg
dauður blettur. Þetta varð til
þess að þrír leiðangrar fóru þang
að í sumar. Frá Akureyri fóru
þeir Hörður Kristinsson og Helgi
Hallgrímsson, Hjörleifur Gutt-
ormsson kom frá Neskaupstað og
svo var ég þarna, en við vorum
lekki saman. Útkoman varð sú,
að Langanesinu voru í sumar
gerð svolítil skil á þessu sviði,
en það hafði orðið mjög útundan
áður. Sjálfur lenti ég þarna í
þokum og leiðindaveðri, og það
var óttalega hráslagalegt þar.
Plöntur, sem vaxa aðallega uppi
á fjöllum, eru þarna víða alveg
niður við sjó.
Framhald á bls. 19