Morgunblaðið - 26.10.1968, Qupperneq 12

12
MORG-UNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 1968
M
Nauösynlegt að taka skatta-
kerfiö í heild til athugunar
— Víðtækar aðgerðir til jbess að draga úr útgjöldum rikisins
— Siðari hluti fjárlagaræðu Magnúsar Jónssonar á Alþingi
í síðara hluta fjárlagaræðu
sinnar, sem hér fer á eftir,
ræddi Magnús Jónsson, fjár-
málaráðherra, um tekjuáætl-
un ársins 1969, framkvæmdir
á því ári og fjármögnun
þeirra. Ennfremur ræddi ráð-
herrann starfsaðstöðu fjár-
veitinganefndar Alþingis,
hina nýju Fjárlaga- og hag-
sýslustofnun, skattamál og
tollamál og fjölmargt fleira,
sem snertir fjármál ríkisins.
Hér fer á eftir síðari hluti
ræðu ráðherrans:
Tekjur ríkissjóðs
1969
Heildartekjur á rekstrarreikn-
ingi fjárlagafrumvarpsins, eru
áætlaðar 6.592.1 millj. kr., sem er
350.6 millj. kr. hækkun frá fjár-
lögunum 1968. Af þessari fjár-
hæð nema fyrirfram ráðstafaðir
(tekju8tofnar 1.469.4 millj. kr.,
sem er 240,9 mil.j. kr. hækkun
frá fjárlögum 1968, eða 19,6%
Er bróðurpartur þeirrar hækk-
unar vegna nýrrar fjáröflunar-
til Vegasjóðs. Gert er því ráð
fyrir, að ríkistekjur, að frátöld-
um þessum ráðstöfuðu tekju-
Stofnum, hækki um 109.7 millj.
kr. eða aðeins 2.2%. Rekstrar-
afgangur verður þá 119.7 millj.
kr., en þar sem halli á lána-
hreyfingum nemur 68.2 millj. kr.,
verður greiðsluafgangur í heild
51.5 millj. kr.
Tekjuáætlun þessi er byggð á
mjög ótraustum grundvelli, því
að í ágústmánuði 3korti ótal for-
sendur til þess að gera sér raun-
hæfa grein fyrir tekjuhorfum
ríkissjóðs á næsta ári. í megin-
atriðum má segja, að tekjuáætl-
unin sé byggð á því, að innflutn-
ingur, atvinnustig og viðskipta-
velta verði í heild ekki lakari á
næsta ári en í ár. Er þó ekki
reiknað með þeirri aukningu,
sem eðlileg er á venjulegum tím
um, vegna fólksfjölgunar. Verð-
ur auðvitað að endurskoða
tekjuáætlunina frá grunni, eftir
að ákvarðanir hafa verið tekn-
ar um meginstefnuna í efnahags
málum og til hvoira ráða verð-
ur gripið til þess að rétta við
hag útflutningsframleiðslunnar.
Ég tel því á þessu stigi ekki
éstæðu til að ræða nánar ein-
staka tekjustofna ríkissjóðs, en
samkvæmt frumvurpinu er gert
ráð fyrir að núverandi tekju
stofnar, miðað við þær forsend-
ur, sem ég hér hefi nefnt muni
nægja á næsta ári til þess að
standa straum af kostnaði við
ríkisreksturinn, ef því stranga
aðhaldi er beitt, sem fjárlaga-
frumvarpið gerir ráð fyrir, varð
andi útgjöld ríkissjóðs. Sérhverj
um nýjum kröfum á ríkissjóð,
verður hins vegar að mæta með
nýrri tekjuöflun og það er meg-
in viðfangsefnið, sem Alþingi
þarf nú að leysa.
Framkvœmda-
áœtlun fyrir 1969
Á undanförnum árum, hefur
framkvæmdaáætlun ríkisins, fyr
ir ár hvert, ekki komið til kasta
Alþingis á annan veg en þann,
að leitað hefur verið heimildar
þingsins fyrir lántökum til ým-
issa framkvæmda í framkvæmda
áætluninni og Alþingi jafnframt
verið gerð grein fyrir áætlun-
inni í einstökum atriðum, jafn-
hliða því, sem flutt hefur verið
skýrsla um heildarþróun fram-
kvæmda og fjárfestingar í land-
inu og horfur á því tiltekna ári.
Hefur framkvæmdaáætlunin náð
bæði til einstakra þátta ríkis-
framkvæmda, þar sem gerð hef-
ur verið grein fyrir nauðsynlegri
fjáröflun umfram fjárveitingar
fjárlaga hverju sinni og leiðum
til fjáröflunar, og einnig til fjár-
festingarlánasjóða atvinnuveg-
anna, bæði fjárþarfar þeirra og
fjáröflunarúrræða. Með löggjöf-
inni um Framkvæmdasjóð ríkis-
ins, var þeim sjóði fengið það
viðfangsefni að afla fjár til
stofnsjóða atvinnuveganna og er
því sá þáttur frainkvæmdaáætl-
unarinnar I rauninni ekki leng-
ur nema óbeint verkefni ríkis-
stjórnarinnar. Eftir er þá aðeins
að gera sér grem fyrir stefn-
unni varðandi ríkisframkvæmd-
irnar sjálfar og fjáröflun til
þeirra. í sambandi við afgreiðslu
Alþingis á lántökuheimildum
vegna framkvæmdaáætlunar árs
ins 1968, sem voru nokkuð seint
á ferðinni, vegna hinnar miklu
óvissu í efnahags- og fjármál-
um, lýsti ég því yfir, að ég mundi
stefna að því að drög að fram-
kvæmda- og fjáröflunaráætlun
gætu fylgt fjárlagafrumvarpinu
fyrir árið 1969. Jafnhliða undir
búningi fjárlaga/rumvarpsins í
júlí- og ágústmánuði, var því
unnið að dröguin að fram-
kvæmdaáætlun fyrir árið 1969,
varðandi ríkisframkvæmdir, sem
kemur þá ásamt fjárlagafrum-
varpinu til athugunar í fjár-
veitinganefnd og síðan endan-
legrar ákvörðunar Alþingis á
sama hátt og fjárlög. Er hér vit-
anlega aðeins um drög að fram
kvæmdaáætlun að ræða, til þess
ætluð að draga upp mynd af
annars vegar ríkisframkvæmd-
um, sem óhjákvæmilegt er talið
að vinna að umfram það, sem
gert er ráð fyrir í fjárlagafrum-
varpinu, og jafnframt hugsan-
legri fjáröflun til þeirra fram-
kvæmda. Mun ég nú í stuttu máli
gera grein fyrir þessári fram-
kvæmdaáætlun.
Vegna 2. milljón sterlingspunda
lántöku á þessu ári, reyndist auð
ið að leysa fjárhagsvandamál
stofnsjóða atvinnuveganna og
afla nauðsynlegs lánsfjár vegna
framkvæmdaáætlunar ríkisins.
Slík stórlántaka erlendis til þess
að leysa almenn framkvæmda-
vandamál í landinu, er óhugsandi
aftur á næsta ári, og vegna
stöðugt aukinna erfiðleika á pen
ingamarkaði innanlands, verður
ekki auðið að afla samsvarandi
fjárhæðar á innlendum markaði,
nema með því að þrengja óhæfi-
lega lánsfjáraðstöðu atvinnuveg
anna, eða tefla greiðslustöðunni
út á við í stórfellda hættu. Er
því óhugsandi að ætla banka-
kerfinu sjálfu stærri hluta en
leggja fram hluta af sparifjár-
aukningu til stofnlánasjóða at-
vinnuveganna, eins og gert hef-
ur verið undanfarin ár, og er
því ekki um aðra fjáröflun að
ræða til ríkisframkvæmda, um-
fram fjárveitingar í fjárlögum,
en annars vegar útgáfu spari-
skírteinalána og hins vegar
hugsanlega notkun PL 480 láns,
sem þó hefur ekki ennþá samizt
um við Bandaríkjastjórn. Eins
og ástatt er í peningamálum, virð
ist óraunhæft með öllu að gera
ekki ráð fyrir einhverri lækkun
spariskírteinaláns á næsta ári, og
er á þessu stigi áætlað, að sala
nýrra spariskírteina og endur-
greiðslur af spariskírteinalánum,
sem ekki ganga til innlausnar á
bréfum, geti numið um 120 millj.
kr. á næsta ári, og að PL 480 lán
geti numið 50 millj. kr. Gæti því
heildarfjáröflun til ríkisfram-
kvæmda orðið 170 millj. kr. í
stað 330 millj. kr. á þessu ári.
Með hliðsjón af atvinnuá-
standi, væri það að sjálfsögðu
eðlileg stefna að geta aukið veru
lega opinberar í'ramkvæmdir á
Magnús Jónsson
næsta ári á sama hátt og eðli-
legt var að takmarka þessar
framkvæmdir, meðan ofþensla
var á vinnumarkaðnum. Með
hliðsjón af þessari nauðsyn, var
einmitt enska lánið tekið á þessu
ári. Því miður er hins vegar
vandinn sá, að hinn almenni sam
dráttur í framkvæmdum einkaað
ila, stafar af stórfelldum alls-
herjarefnahagserfiðleikum þjóð-
arbúsins, sem torvelda stórlega
lánsfjáröflun til opinberra fram-
kvæmda, svo sem til annarra
framkvæmda, og torvelda jafn-
framt nýjar skattaálögur, vegna
almennrar kjaraskerðingar. Það
er líka ljóst að opinberar fram-
kvæmdir geta aldrei leyst meg-
in vanda atvinnulífsins, og þess
vegna má fjáröflun til þeirra
ekki verða til þess að auka enn
á erfiðleika atvinnuveganna. En
það sýnist hins vegar augljóst,
að vilji menn nú verulegar opin-
berar framkvæmdir, þá verður
það að gerast með nýrri skatt-
heimtu en ekki með lántökum.
Það getur auðvitað mjög ork-
að tvímælis, hvaða opinberar
framkvæmdir eigi að sitja í fyrir-
rúmi, en það er sammerkt með
öllurn þeim framkvæmdum, sem
taldar eru í drögum að fram-
kvæmdaáætlun arsins 1969, að
þær eru flestar eða allar óum-
flýjanlegar af ýmsum ástæðum,
og hefir það sjónarmið
ráðið vali framkvæmdanna.
Hugsanlegt er þó með einstak-
ar þessar framkvæmdir, að þeim
megi fresta. Gert er ráð fyrir, að
168 millj. af hugsanlegri 170
millj. kr. lánsfjáröflun, verði var
ið þannig: í fyrsta lagi 50 millj.
kr. til Búrfellsvirkjunar, sem er
25 millj. kr. lægri fjárhæð en
afla þurfti í framkvæmdaáætlun
yfirstandandi árs. Vegna aukins
kostnaðar við Búrfellsvirkjun,
er þessi fjáröflun óumflýjanleg.
I öðru lagi verði 55 millj. kr.
ráðstafað til annarra raforku-
framkvæmda, þar af 15 millj.
vegna gufuaflstöðvar í Náma-
skarði, sem ákveðið hefur verið
að Laxárvirkjun reisi og jarð-
borana í sambandi við þá stöð
og vegna Kísiliðjunnar. Þessi
fjáröflun er einnig óumflýjan-
leg. 40 millj. kr. eru áætlaðar
að þurfi til ýmiss.a framkvæmda
á vegum Rafmagnsveitna ríkis-
ins, m.a. vegna áframhalds
Smyrlabjargárvirkjunar, sem nú
þegar hefur verið samið um og
til lagningar háspennulínu, til
þess að geta lagt niður diesel-
rafstöðvar, sem eru óhagkvæmar
í rekstri. Hugsaniegt gæti verið
að fresta einhverjum þessarra
framkvæmda og er það í nánari
athugun. í ár og í fyrra þurfti
að afla mikils Jánsfjár vegna
landshafnanna til þess að ljúka
framkvæmdum, sem verksamning
ar höfðu verið gerðir um. A
næsta ári ætti að vera auðið að
draga verulega úr framkvæmd-
um við þessar hafnir, og eru því
áætlaðar 7 millj. kr. til þeirra
vegna brýnna viðbótarfram
kvæmda í stað 40 millj. kr. á yf-
irstandandi ári. Þá hafa skuld-
bindingar verið gefnar um að-
stoð til fjáröflunar vegna Hafn-
arfjarðarvegar í Kópavogi. Var
aflað 10.9 millj. kr. lánsfjár í ár
til þeirrar framkvæmdar, en láns
fjárþörfin er talin geta orðið allt
að 36 millj. kr. á næsta ári. Virð-
ist þessi lánsfjáröflun vera óum
flýjanleg. Rétt er að það komi
fram, að þessi dýra vegarfram-
kvæmd, verður að lokum borin
uppi af Kópavogskaupstað sjálf
um á þann hátt, að vegasjóðs-
framlag það, sem kaupstaðurinn
á rétt á, gengur t.il framkvæmd-
anna og er því hér aðeins um
fjáröflun að ræða. Þá er loks
hið stöðuga fjáröflunarvandamál
vegna Reykjanesbrautar, en
greiðslur vaxta og afborgana
vegna hennar eru mjög þungar
á næstu árum og miklu þyngri
en tekjur brautarinnar af veg-
gjaldi og framlagi til hennar í
vegaáætlun, eins og það nú er
ákveðið. Hér er því um fjáröfl-
un að ræða til lengingar lánum,
og er áætlað að afla þurfi 20
millj. kr. í því skyni, sem þó er
ófullnægjandi, nema aðrar ráð-
stafanir verði gerðar til fjáröfl-
unar, annað hvort með hækkun
framlags úr Vegasjóði eða hækk
un umferðargjaldsins eða hvort
tveggja. Verður það að metast í
sambandi við afgreiðslu vegaá-
ætlunar, en óumflýjanlegt er að
finna viðhlítandi iausn á greiðslu
vandamálum þessarar vegagerð-
ar, því að án aukinna óaftur-
kræfra framlaga til hennar, er
óhugsandi að losna við skulda-
baggann. Þessi fjáröflun verður
einnig að teljast óumflýjanleg.
Með þessum hætti yrði ráð-
stafað öllu hugsanlegu lánsfé til
ríkisframkvæmda á næsta ári.
Engu að síður er í ótaldar ýms-
ar framkvæmdir, sem mjög mikil
vægt verður að teljast að afla
fjár til, en sem ekki er sjáan-
legt, að hægt sé að afla fjár til,
íiema með beinum fjárveitingum í
fjárlögum. Þar sem meginstefna
fjárlagafrumvarpsins er sú, að
halda óbreýttum fjárveitingum til
opinberra framkvæmda, mið-
að við fjárlög yfirstandandi árs,
eins og frá þeim var gengið fyrir
áramótin í fyrra, hefur á þessu
stigi málsins ekki þótt rétt að
gera ákveðnar tillögur um beinar
fjárveitingar til þessarra fram-
kvæmda, heldur talið eðlilegast,
að það verði metið í samráði við
fjárveitinganefnd, að hve miklu
leyti þessar framkvæmdir verði
taldar óumflýjanlegar og þá eft-
ir að endanleg tekjuáætlun hef-
ur verið gerð, að hve miklu leyti
þær geti rúmast innan greiðslu-
getu ríkissjóðs á næsta ári.
Ríkisstjórnin hefur talið
nauðsynlegt í ár að veita
nokkra viðbótaríjárveitingu til
þess að hraða eftir föngum at-
hugunum á saltvinnslu á Reykja
nesi, sem er forsenda sjóefna-
vinnslu og vítissótaverksmiðju,
sem hugsanlegt er, að samning-
ar gætu tekizt við Sviss-Alumin
ium um að reisa hér á landi.
Reynist þessar bráðabirgðaathug
anir nægilega jákvæðar, er nauð
syn verulegs fjár til fram-
haldsrannsókna, og svo sem
ástatt er í þjóðfélaginu, er aug-
ljós nauðsyn þess að slíkarfram
haldsrannsóknir ekki stöðvist
sökum fjárskorts. Er því talið
nauðsynlegt að áætla 1Z millj.
kr. til þeirra framkvæmda og
jarðborana í því sambandi. Þá
væri og mjög mikilvægt að geta
haldið áfram byggingafram-
kvæmdum vegna Rannsókna
stofnana atvinnuveganna á
Keldnaholti, Rannsóknastofnun
landbúnaðarins er þegar flutt
þangað, en húsnæði það, sem
henni var upphaflega ætlað, er
óhóflega stórt, miðað við nú'ver-
andi aðstæður og væri aðstaða
til að koma þar einnig fyrir
Rannsóknastofnun iðnaðarins,
en til þess mundi þurfa 15 millj.
kr. fjáröflun. Vegna mikilla hús-
næðiserfiðleika Háskólans, væri
einnig brýn nauðsyn að geta los
að sem fyrst núverandi hús-
næði iðnaðardeildar í húsi At-
vinnudeildar háskólans og því
af mörgum ástæðum æskilegt, að
hægt væri þegar á næsta ári að
útbúa húsnæði fyrir iðnaðar-
deildina á Keldnaholti. Á síð-
ustu árum hefur verulegs fjár
verið aflað til framkvæmda í
flugmálum með iántökum og er
áætlað að afla þurfi á næsta ári
10 millj. kr. til viðbótar núver-
andi fjárveitingu til flugvalla
gerða. Enn á langt í land að
ljúka framkvæmdum við Landspí
talann. Er tekinn aftur í fjár-
lagafrumvarpið 37 millj. kr. fjár
veiting til þeirra framkvæmda,
sem fjármagna varð með lán-
töku á yfirstandandi ári. Gert er
ráð fyrir, að þessi fjárhæðþurfi
enn að hækka um 7 millj. og
ennfremur er talið verða að afla
7 milljóna króna vegna Lög-
regl uby ggingar inn ar í Reykja-
vík og er það sama fjárhæð og
aflað var í framkvæmdaáætlun
yfirstandandi árs. Þá er loks ó-
umflýjanlegt að afla 6 millj. kr.
umfram fjárlagafjárveitingu til
byggingar menntaskólanna.
Hefði fjárþörfin raunverulega
verið enn meiri, miðað við gerð-
ar áætlanir um þæi framkvæmd
ir, en með því að fresta sumum
framkvæmdanna á að vera auð
ið að leysa hin brýnustu við-
fangsefni á þessu sviði með slfkri
viðbótarfj áröf lun.
Mér er það vel ljóst, að marg
víslegum öðrum opinberum fram
kvæmdum væri æskilegt að
hraða eða hefjast handa um, og
eru hér aðeins nefndar þær fram
kvæmdir, sem erfiðast sýnist vera
að komast undan að sinna.
Hvort mönnum, við nánari athug
un, kann að sýnast eitthvað ann
að mikilvægara eða hvort menn
telja auðið að sinna fleiri við-
fangsefnum, skal ég ekki full-
yrða um á þessu stigi, en legg
aðeins enn og aftur ríka áherzlu
á það, að tilgangslaust er að
hugsa sér fjárhagslega lausn
slíkra mála á þann hátt að veita
ríkisstjórninni almennar lán-
tökuheimildir, því að þeir lána-
möguleikar eru ekki til staðar.
Starfsaðstaða fjár-
veitinganefndar
Á undanförnum árum hefur,
bæði af mér og öðrum, oft ver-
ið vikið að nauðsyn þess að
veita fjárveitinganefnd betri að
stöðu tií þess að kynna sér rík-
isreksturinn, þannig að nefndin
gæti gert ákveðnar tillögur um
útgjaldalækkanir eða skipulags
breytingar, sem ekki hefur verið
talið auðið að undirbúa nægi-
lega raunhæft á þeim skamma
tíma, sem nefndin hefur fjárlafia