Morgunblaðið - 26.10.1968, Side 13

MORG-UNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 1968
13
frumvarpið tfl meðferðar. Reymt
hefur verið að bæta starfsað-
stöðu nefndarinnar á þann hátt,
að um allmargra ára bil hefur
formaður fjárveitinganefndar
jafnan unnið með fjármálaráðu-
neytinu að undirbúningi fjár-
lagafrumvarpsins og síðan hefur
með tilkomu Fjárlaga- og hag-
sýshistofnunar fj ármálaráðuneyt
isins skapazt ný og bætt aðstaða
til að bæta áætlanagerð við und
irbúning fjárlaga og vinna að
hagræðingu og bættri skipan í
einstökum þáttum ríkisreksturs-
ins. Hygg ég að allir, sem til
þekkja, muni vera sammála um,
að þessi nýskipan má'la horfi til
mikilla bóta og hafi þegar skil-
að verulegum áramgri. Þótt á-
greiningur hljóti að sjálfsögðu
alftaf að vera á milli stjórnmála-
flokka um meginstefnu í efna-
hagsmálum og fjármálum, þá tel
ég brýna mauðsyn bera til þess,
að þeir aði'lar, sem á hverjum
tíma eiga að hafa yfirumsjón með
fjárgæzlu ríkisins og reyna að
tryggja sem skynsamlegasta og
hagnýtasta notkun ríkisfjár, fjár
málaráðuneytið og fjárveitinga-
nefnd Alþingis, geti haft nána
samvinnu án allra flokkadrátta
um þaðyviðfangsefni. Reynslan
hefur ávallt sýnt, að mikillar
tregðu gætir jafnan í sambandi
við skipulagsbreytingar og fag-
ráðuneytin- hafa jafnan tilhneig-
ingu til að standa með sínum
stofnunum. Það er því mjög hætt
við því, að jákvæðar og raun-
hæfar hagsýsluaðgerðir strandi
oft á þessu tregðuskeri, ef ekki
er traust samstaða mflli fjármála
ráðuneytisins og fjárveitinga-
nefndar. Ég tel ákveðið, að slík
samstaða sé forsenda flestra rót-
tækra breytinga á ríkiskerfinu,
en slíkar athuganir og breyting
ar tel ég hina brýnustu nauðsyn
að kanna til hlítar, ekki sízt mið
að við núverandi fjárhagsástand
þjóðarinnar, og ég tel að hægt
sé að hatda siíku samstarfi utan
við alla flokkadrætti. Á síðasta
Alþingi kom fram þingsályktun-
artillaga um skipun sérstakrar
nefndar til þess að ranmsaka rík
isbúskapinn og gera tillögu til
spamaðar í samvinnu við hag
sýslustjóra. Ég lýsti þá þeirri
skoðun minni. að mun æskilegra
væri að efna til nánara sam-
bands milii fjárveitinganefndar
Alþingis og fjármálaráðuneytis-
ins á þann hátt, að fjárveitinga-
nefnd kysi sérstaka undirnefnd,
sem starfaði allt árið í samráði
og samvinnú við hagsýslustjóra
að athugunum á hinum ýmsu
þáttum ríkiskerfisins og kæmi
síðan ti'llögum sínum og aðfinmsl
um á framfæri við fjármálaráðu
neytið eða eftir atvikum Alþingi
í sambandi við afgreiðslu fjár-
laga. Með þessu móti ætti að
vera lagður nægilegur grund-
völíur til þess að fjárveitinga-
nefnd gæti með fullnægjandi rök
stuðningi gert breytingatillögur,
þar sem hún teidi vera um óeðli
iega eyðslu fjár að ræða. Fljót-
lega eftir að þingi lauk sl. vor
var þeim tilmælum beint til aflra
þingflokkanna, að þeir tilnefndu
hver um sig einn fulltrúa
úr fjárveitinganefnd til þess að
mynda undirnefnd, er gera
skyldi í sumar athuganir á þeim
þáttum ríkiskerfisins, er nefnd-
armönnum þætti sérstök ástæða
til að gefa gaum að, með sparn-
að fyrir augum og bætt vinnu-
brögð, og jafnframt var undir-
nefndinni gefinn kostur á að
kynna sér eftir vi'ld fjárlagatil-
lögur einstakra stofnana og ráðu
neyta Undirnefnd þessi hefur
haldið marga fundi í sumar und-
ir forustu formanne fjárveitinga-
nefndar og hefur verið hin á-
gætasta samvinna milK undir-
nefndarinnar og fjárlaga- og
hagsýslustofnunarinnar, og vil
ég nota þetta tækifæri til að
þakka öllum undirnefndarmönn-
um fyrir störf þeirra til þessa
og ágæta samvinnu, því að ljóst
var, að allir vildu leggja sig
fram um að ‘iáta gott af sér leiða,
skoða viðfangsefnin af raunsæi
og fulfri alvöru. Tel ég reynsl-
una af þessu samstarfi ráðuneyt
isins og fjárveitinganefndar svo
góða, að ég lýsi hiklaust þeirri
skoðun miinni að stefna eigi að
framhaldi slíks samstarfs og
mun ræða við alla þingflokkana
um það með hverjum hætti því
verði bezt fram haldið. Hefur
fullt tiilit verið tekið til ábend-
inga undirnefndarinnar um ým-
is atriði í sambandi við fjárlaga
frumvarpið og önnur atriði, sem
tekur lengri tíma að gera sér
grein fyrir, en eru í athugun hjá
Fjártaga- og hagsýslustofnum
inni.
Starf Fjárlaga- og
hagsýslustofnunar
Ég tel rétt í stórum dráttum
að víkja að þeim viðfangsefnum
sem unnið hefur verið að á veg-
um Fjárlaga- og hagsýslustofn-
unarinnar í því skyni að stuðla
að aukinni hagkvæmni í opin-
berum rekstri og stuðla að sparn
aði og hagkvæmari notkun ríkis
fjár. Um tveggja ára bil hefur
verið unnið að heildarathugun á
bifreiðamálum ríkisins, lauk
þeirri athugun á sfl. vetri og í
tilefni fyrirspurnar gaf ég Al-
þingi yfirlit um bifreiðaeign rík-
isins og bifreiðastyrki. Ríkið á
og 530 bifreiðar og af þeim eru
79 bifreiðar til afnota fyrir ein-
staka embættismenn ríkisins,
auk þess hafa yfir 400 starfs-
menn bílastyrki, sem nema sam-
tals 13-14 millj. kr. á ári. Er því
hér um mjög mikið fjárhagsatriði
að ræða, en málið er mjög vanda
samt úrlausnar og því ekki að
undra, þótt nokkurn tíma taki
að leggja grundvöll að tillögum
til frambúðarlausnar enda hafa
þær tilraunir oft strandað áður.
Auðvitað verður ekki komizt hjá
því, að riki og ríkisstofnanir hafi
allverulega bílaútgerð en því er
ekki að neita, að bifreiðaumráð
og bifreiðastyrkir hafa þróast of
tilviljunakennt á síðustu áratug
um og mikilvægt er að setja um
þetta efni fastar reglur. Það eru
mikil hlunnindi fyrir embættis-
mann að hafa ríkisbifreið til af
nota, sem ríkið greiðir al'lan
reksturskostnað af, og því eðli-
legt að óánægju gæti, þegar ó-
samræmi er milli einstakra em-
bætta,_ varðandi svo mikil hlunn
indi. Ymsir embættismenn þurfa
nauðsyníega á bifreið að halda
vegna starfs síns, en í öðrum
tilfellum er ijóst, að hér er fyrst
og fremst um launauppbót að
ræða. Ég skal fúslega játa, að
mjög torvellt er að finna reglur,
sem ekki myndu valda verulegri
óánægju hjá mörgum, en hér er
um svo mikilvægt kostnaðarmál
að ræða fyrir ríkið, auk þess
sem alltaf er nauðsynlegt að upp
ræta misrétti, að ekki má gefast
upp fyrir . viðfangsefninu. Nú
stendur yfir endurmat á öllum
bílastyrkjum og drög hafa verið
samin að föstum reglum um rétt
embættismanna til afnota af rík
isbifreið. Hefur undirnefnd fjár
veitinganefndar reglur þessar
nú til umsagnar og er þess að
vænta að auðið verði að ganga
frá málinu, innan ekki langs
tíma.
Ríki og ríkisstofnanir leigja
víðs vegar um land húsnæði fyr
ir miklar fjárhæðir. Nauðsynlegt
er í senn að gaeta þess, að rík-
isstofnanir taki ekki á leigu
stærra húsnæði en brýnasta
þörf krefur og jafnframt þarf að
gæta þess, að samræmi sé í leigu
málum. Hefur því rikisstjórnin
ákveðið, að allir leigumálar rík
isstofnana, skuli vera háðir sam
þykki hagsýslustjóra. Ríkið og
stofnanir þess eiga nú 12 skip,
sem gerð eru út undir
yfirstjórn ýmissa aðila. Hag-
sýslustjóra var, ásamt fulltrúum
þeirra ráðuneyta, sem útgerð
þessarra skipa heyrir undir, fal
ið að gera á því athugun, hvort
ekki murvdi hagkvæmast og til
sparnaðarauka að sameina út-
gerðarstjórn allra þessarra
skipa á eina hendi. Athugunin
leiddi í íjós, að svo mundi tvi-
mælalaust vera, og hefur ríkis-
stjórnin nú Skveðið að gera nauð
synlegar skipulagsbreytingar á
Skipaútgerð ríkisins, til þess að
hægt sé að fela henni að ann-
ast rekstrarstjórn allra ríkis-
skipa. Vitanlega verða sérstofn-
anir þær, sem skipin eiga að
þjóna, ekki sviptar umráðum yf
ir skipunum, heldur yrði hin al-
menna rekstrarstjórn skipanna í
höndum Skipaútgerðar ríkisins,
þar eð ýmsar þessar stofnanir
hafa hvorki aðstöðu né sérþekk
ingu til þess að sjá um skipaút-
gerð.
Þá hefur um nokkurt skeið ver
ið umnið að rækilegri athugun á
framtíðarskipan verkstæðisrekst
urs á vegum ríkis og ríkisstofn-
ana. Hefur sérstakri nefnd verið
falið að móta hugmyndir um það
efni, og benda á æskilegustu teið
ir til að koma málinu í fram-
kvæmd. Kemur í senn til greina
rekstur Landssmiðjunnar, sem
hefur átt við vaxandi örðugleika
að stríða og þau sérstöku verk-
stæði, sem rekin eru á vegum
flestra eða allra hinna stærri
framkvæmdastofnana ríkisins.
Virðist full ástæða til að halda,
að sameining þessarar verkstæð
isþjónustu, að öllu eða ein-
hverju teyti, ætti að geta leitt
til betri nýtingar starfskrafta og
véla og þar af leiðandi til auk-
ins sparnaðar. Nefndin hefir fyr
ir skömmu skilað bráðabirgðaá-
liti, sem nú er til athugunar.
Verulegs misræmis ‘hefur oft
gætt varðandi ákvörðun þóknun
ar til hinna ýmsu nefnda, sem á
hverjum tíma starfa að ýmiss
konar viðfangsefnum á vegum
ríkisins. Var því ákveðið, að við
skipun allra nefnda, skýldi það
tekið fram, að þóknun til nefnd
arinnar væri háð endanlegu
mati sérstakra trúnaðarmanna,
og hefur hagsýslustjóna og deild
arsrtjóra taunamáladeildar fjár-
málaráðuneytisins verið falið að
annást þetta mál.
Rækileg athugun hefir verið
gerð á möguleikum til hagkvæm
ari reksturs flugþjónustu og flug
valla. Dregið hefir verið nokkuð
úr rekstri verkstæða og viðræð
ur standa yfir við Reykjavíkur-
borg um hvort eigi sé hagkvæmt
fyrir báða aðila að sameina
slökkvilið Reykjavíkurflugvallar
og Reykjavíkurborgar. Loks er
tatið auðið að loka alveg Reykja
víkurflugvelli að nóttu, en á þeim
tima er aðeins 1.5% umferðar-
innar um vötlinn, aðallega einka
flugvélar. Myndi þessi ráðstöf-
un leiða til mikils sparnaðar og
gera kleift að fækka um 13
starfsmenn. Er í frv. lagt til að
þessi skipulagsbreyting verði
gerð. Vegna núverandi atvinnu-
örðugteika er erfitt að segja
mönnum upp starfi og verður
því að leita eftir því að koma
starfsmönnum þessum að í öðr-
um greinum ríkiskerfisins, þar
sem störf losna.
Hagsýslustofnunin hefur á ár-
inu, í samráði við viðkomandi
ráðuneyti, unnið að margvísleg-
um athugunum á reksitri ýmissa
ríkisstofnana og ríkisembætta.
Hafa þessar athuganir sums stað
ar leitt í 'ljós ýmsar misfellur og
annmarka, sem lögð hefur verið
áherzla á að ráða bót á. Þá hef-
ur stofnunin, ásamt viðkomandi
ráðuneytum, unnið að því að
tryggja framkvæmd þeirra
sparnaðar ákvarðana, sem tekn-
ar hafa verið á þessu ári. Loks
hafa margvíslegar athuganir ver
ið gerðar og upplýsingum safnað
fyrir undirnefnd fjárveitinga-
nefndar. Þá hefur stofnunin hlut
azt til um, að menn væru send-
ir utan til þjálfunar í hagræð-
ingu í opimberum rekstri á
vegum hagræðingastofnunar
norska ríkisins, sem veitt hefur
mjög mikitsverða og þakk-
arverða aðstoð.
Hér er auðvitað ekki um neina
tæmandi upptalningu að ræða á
þeim viðfangsefnum, sem Fjár-
laga- og hagsýslustofnunin hef-
ur fengizt við auk undirbúnings
fjárlagafrumvarpsins, sem að
sjálfsögðu hefur verið meginvið-
fangsefni stofnunarinnar, heldur
er hér aðeins drepið á nokkur
atriði ti’l dæmis um viðfangs
efnin og til að vekja athygli á
því, hvernig leitazt er við að
stuðla að aukinni hagkvæmni (
ríkisrekstrinum: Gott samstarf
hefir verið við önnur ráðuneyti
um þessi viðfangsefni og yfir-
menn stofnana hafa yfirleitt
sýnt áhuga og skilning á nauð-
syn hagkvæmustu vinnubragða.
Þá skal þess getið, að ríkis-
stjórnin setti í ársbyrjun ýmsar
hömlur á utanferðir á kostnað
ríkisins.
Skipulag opinberra
framkvœmda
í lok næst síðasta þings tagði
ríkisstjórnin fram frumvarp um
skipulag opinberra fram-
kvæmda. Var þar í mörgum efn-
um um algjörlega nýja starfs-
hætti að ræða á þessu sviði, en
frumvarpið vag þó í rökréttu
framhaldi af þeim skipulags-
breytingum, sem gerðar hafa ver
ið varðandi framlög ti'l hafnar-
gerða og skólabygginga, sem
beinast að því að undirbúa sem
bezt viðkomandi framkvæmd og
tryggja síðan fjármagn til henn-
ar með þeim hætti að ekki verði
um óeðlilegan seinagang í bygg
ingu að ræða og þannig komið
í veg fyrir margvislegt tjón, sem
af slikum seinagangi oftlega hef
ur leitt. Frumvarpið var þá sýnt
tit að kynna hugmyndirnar, sem
lágu því til grundvallar, en aug-
ljóst var, að málið þarfnaðist
nánari athugunar ti'l að hægt
væri að lögfesta það. Hefur frum
varpið síðan verið í mjög ræki-
legri og ítarlegri endurskoðun,
leitað um það m.a. álits aðalsér-
fræðings Alþjóðabankans um
gerð framkvæmdaáætlana, og í
sumar hefur málið enn verið
kannað frá ötlum hliðum undir
forustu hagsýslustjóra í samráði
við fullttrúa frá Sambandi ísl.
sveitarfé'laga og Efnahagsstofn-
unina. Er þess að vænta, að
frumvarpið geti orðið lagt fyrir
þetta þing og sýnist ljóst, að ef
okkur auðnaðist að ná samkomu
lagi um málið þá mundi skipulag
opinberra framkvæmda vera
komið í betra horf hér á landi
en með flestum öðrum þjóðum.
f samræmi við samkomulag
milli fjármálaráðuneytisins og
Bandatags starfsmanna ríkis og
bæja, hefur nú að undanförnu
verið unnið að skipulögðu starfs
mati, og var i samkomulaginu á-
kveðið, að því starfsmati skyldi
'lokið fyrir næstu áramót, en
lauinabreytingar, sem kynnu að
verða samkvæmt starfsmatinu,
skyldu taka gildi frá ársbyrjun
1968. Er hér tvímælalaust um
mjög mikilvægt viðfangsefni að
ræða, sem vonandi er að takist
ð leysa með samkomulagi og forð
ast þannig stöðugt stríð um það,
hvar eðlilegt sé að skipa opin-
berum starfsmönnum í launa-
ftokka. Lokið er endurskoðun
kjarasamningalaganna, en það
frumvarp hefur þó ekki verið
lagt fram vegna sívaxandi á-
greinings um samingsaðild, þar
eð stórir hópar opinberra starfs-
manna hafa neitað því, að
B.S.R.B. færi með samningsaðild
þeirra vegna, og er hér fyrst og
fremst um ýmsa hópa háskóla-
menntaðra manna að ræða.
Þarfnast málið því nánari athug
umar, áður en hægt er að leggja
það fyrir AlþingL Þá stendur yf
ir endurskoðun á lögunum um
réttindi og skyldur starfsmanna
ríkisins.
Skattamál
Á sviði skattamála hefur ým-
islegt veigamikið verið að ger-
ast. Hefir nefnd sú, sem Alþingi
kaus til framhaldsathugunar á
staðgreiðslukerfinu stöðugt unn
ið að sínu umfangsmikta verk-
efni, og hefur mikill tími farið
í að leita álits ýmissa aði'la, svo
sem fyrir var mælt í ályktun Al-
þingis. Líkur eru til að nefndin
geti lokið störfum í byrjun
næsta árs. Verði það ofan á, að
innleiða beri staðgreiðslukerfið,
sýnist augljóst að gera þurfi all
viðtækar breytingar á skattalög
unum, ekki hvað sizt tekjustofna
tögum sveitafélaga til þess að
draga úr þeim frávikum, sem
þ«r eru heimi'luð frá lögunum.
Koma þar mörg atriði til greina,
sem ekki eru tök á að gera hér
að umtalsefni, en hinn mikli á-
greiningur, sem kom hér fram á
síðasta þingi um ýms atriði í
tekjustofnalögum sveitafélaga,
leiddi glöggt í ljós, að nauðsyn-
legt er að taka þau lög til all-
rækilegrar endurskoðunar. Tet
ég þó ekki tímabært að gera það
fyrr en séð verður, hvaða áhrif
staðgreiðslukerfið sjálft óhjá-
kvæmilega hlýtur að hafa á
þessa löggjöf. Reynslan hefir þó
þegar sýnt, að aðstöðugjaldið er
í mörgum tilfellum varasöm
skattalagning og gera þarf aukn -
ar ráðstafanir til að bæta hag
vanmegnugra sveitarfélaga, ann-
að hvort með sameiningu eða
jöfnunarframtögum. Þá er brýnt
viðfangsefni að endurskoða regl
ur um vaxtafrádrátt. Er þar um
erfitt má'i að ræða, en hömlu-
laus vaxtafrádráttur hefir tví-
mælalaust stuðlað að spákaup-
mennsku og veiðbólgufjárfest-
ingu. Hér er aðeins drepið á fá
atriði, en kynni mín af skatta-
málum, tollamáium og ríkisfjár-
málum almennt hafa sannfært
mig um það, að mjög æskilegt
væri og nauðsynlegt að taka
skattkerfi okkar í heitd til gagn-
gerðrar athugunar jafnhliða
tekjuskiptingu ríkis- og sveitafé
laga og með hliðsjón af þróun
þjóðarbúskaparins, til þess ann- ’
ars vegar að gera sér grein fyrir
því hverjir gallar kunni að vera
á núverandi skipulagi skatt-
æimtunnar, bæði að efni og formi
og einnig til að gera sér grein
fyrir því, hvort óeðlilega stór
hluti þjóðartekna væri tekinn til
opinberra þarfa. Athuganir hafa
raunar leitt í ljós, að ísland er
alts ekki í hópi þeirra þjóða,
sem stærstan hlut taka til hinna
sameigin'legu þjóðfélagsþarfa,
en það kann þá- engu að síður
að vera rétt að gera sér grein
fyrir þvi, hvort við e.t.v. getum
leyft okkur að ganga lengra l
þessu efni, og þá hvort byrðun-
um er eðlilega skipt niður, þá
ekki hvað sízt hvort skattheimt
an kunni að verka á einhvern
hátt lamandi á nauðsynlegar
framfarir og atvinnuþróun í þjóð
félaginu. Þetta stóra viðfangs-
efni hefur verið til umræðu að
undanfömu í samráði við alla
okkar helztu sérfræðinga í þess
um efnum, og var það samdóma
átit þeirra, að slíkrar heildar-
rannsóknar væri þörf. Viðbótar
röksemd í málinu var og sú, að
ef kemur til aði'ldar okkar að
EFTA, sem væntanlega verður
tekin ákvörðun um á þessu þingi
er óumflýjanlegt að minnka hlut
tolltekna í heildartekjum ríkis-
sjóðs, og að rannsaka skatt-
greiðslur félaga og fyrirtækja
hér á landi til samanburðar við
hliðstæða aðila í öðrum EFTA-
töndum. Þótt við höfum ýmsum
ágætum sérfræðingum á að skipa
sem eru vel hæfir til þess að
framkvæma slíka rannsókn, þá
eru þeir sérfræðingar störfum
hlaðnir við önnur viðfangsefni,
en þetta vandamál hins vegar
svo umfangsmikið, að ekki voru
tök á að sinna því í hjáverk-
um nema á óeðlilega löngum
tíma, og að auki gat verið mjög
fróðleet og nytsamlegt að fá mat
utanaðkomandi hlutlauss aðila.
Varð því niðurstaðan sú, að leit-
að var eftir aðstoð Alþjóðagjald
eyrissjóðsins, sem hefur á að
skipa ýmsum mjög færum sér-
fræðingum á þessu sviði og hef-
ir forstjóri Atþjóðagjaldeyris-
sjóðsins góðfúslega fallizt á, að
sérfræðingar sjóðsins tækju
þetta viðfangsefni að sér i sam-
ráði við íslenzka sérfræðinga.
Hefir sérfræðingur frá sjóðnum
verið hér í nokkrar vikur og er
álitsgerðar að vænta frá honum
í byrjun næsta ars. Hvað sem
líður viðbrögðum við hinu end-
anlega áliti. þegar það liggur
fyrir, þá er ég ekki í vafa um,
að slík athugun hlutlausrar al-
þjóðastofnunar. getur verið okk
ur mjög gagnleg til mats á því,
bvar við erum á vegi staddir I
þessum þýðingarmik'lu mátum,
sem vissulega eru á meðal hinna
áhrifamestu þátta efnahags- og
fiái-málakerfisins.
Frambald á bls. 17