Morgunblaðið - 26.10.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. OKTÓBER 1968
15
Kórvillur
— eftir Matthias Johannessen
Fastafulltrúar NATO ræða inurásina í Tékkóslóvakín.
ÞEGAR ég hitti Janicke,
varaframkvæmdastjóra NATO
og yfirmann stjórnmáladeiMar
þess, í Brússel fyrir skömmu,
sagði hann, að menn skyldu
ekki halda að Tékkóslóvakía
væri lokaþátturinn í útþenslu-
stefnu rússnesku kommúnist-
anna í Austur Evrópu nú, held
ur væri hér um að ræða upp-
haf nýrra aðgerða. Að öllum
líkindum kæmi röðin að Rú-
meníu — og hvað um Júgósla-
víu? Djilas, sem veit lengra
nefi sínu, fullyrðir að innrás í
Júgósíavíu sé nánast óumflýj-
anleg. Og sömu ályktanir mætti
draga af ummælum Titos í þess
ari viku, svo að ekki virðast
orð Janieke út í hött.
í samtali okkar Jan-
ickes (hann kom hingað á ráð-
herrafund NATOS í sumar)
lagði hann áherzlu á að menn
gerðu sér grein fyrir að hlut-
verki Atlantshafsbandalagsins
er síður en svo lokið, og ættu
atburðir síðustu mánaða að
taka af allan vafa um áfram-
haldandi nauðsyn þess. En ó-
neitanlega ríkti óvissa um fram-
tíð þess, nú þegar bandalags-
ríkin gætu sagt upp aðild sinni
hvenær sem væri, með tiltöhi-
lega litlum fyrirvara. Virt-
ist hann hafa af þessu tölu-
verðar áhyggjur, en þar vó á
móti vitneskjan um örlagarík
áhrif innrásarinnar í Tékkósló-
vakíu. Hún hefði opnað augu
margra, sem flotið hefðu sof-
andi að feigðarósi.
I aðalstöðvum Atlantshafs-
bandalagsins beindist athyglin
auðvitað einkum að innrás So-
vétríkjanna og leppríkja þeirra
í Tékkóáióvakíu. Sumir hafa
haldið því fram, að innrás þessi
hafi komið Atlantshafsbanda-
laginu í opna skjöMu. En svo
er ekki, ef marka má fullyrð-
ingar manna í höfuðstöðvunum.
Flestir gerðu sér grein fyrir
því strax í sumar, að slík inn-
rás gæti verið yfirvofandi. Aft-
ur á móti kom það á óvart,
hve kommúnistaleiðtogununi
tókst að leyna áformum sínum,
en þó ber þess að gæta að
sennilega hefur ákvörðunin
um innrásina verið tekin að-
eins fáum klukkustundum fyr-
ir hana. En mundi sú stað-
reynd ekki gefa nokkra hug-
mynd um, hversu nauðsynlegt
er að vera við öllu búinn, ekki
sízt hér á norðurs’lóðum, þar
sem rússneskum herskipum hef
ur fjölgað stórlega upp á síð-
kastið, og þau iðka nú stórveMa
tilburði uppi í landsteinum.
Atlantshafsbandaíagið hafði
fylgzt rækilega með herflutn-
ingum og öðru sem benti til inn
rásar í Tékkóslóvakíu. En
henni var lokið á nokkrum
klukkustundum, eða um svipað
leyti og Rússar skýrðu Bretum
og Bandaríkjamönnum frá
henni „eftir diplómatískum leið
um“. Það var hið eina sem var
diplómatískt við þennan at-
burff, sem hefur vakið ótta og
kvíða öðru fremur. En þess ber
og að gæta að vegalengdirnar
á þessum slóðum eru smávægi-
'legar, t.d. ekki lengra frá A-
Þýzkalandi tit Prag en sem svar
ar bæjarleið.
í höfuðstöðvum Atlantshafs-
bandalagsins kveður við, að
innrásin í Tékkóslóvakíu hafi
sýnt svart á hvítu, að málstað-
ur bandalagsins sé réttur. Frið-
arviðleitni Sovétríkjanna, eins
og sumir voru jafnval farnir
að kalla utanríkisstefnu þeirra,
var farin að bera árangur,
slævði a.m.k. árvekni lýðræðis
þjóðanma. Enginn vafi er á því
að Rússum hefur tekizt á und-
anförnum árum að grafa undan
Atlantshafsbandalaginu með
þessu móti, veikja samheMni
bandatagsríkjanna og draga úr
a.m.k. pólitískum styrk þess,
þótt hernaðarmáttur og virðing
hafi eflzt fremur en hitt. Ján-
icke lagði áherzlu á að alröng
væri sú staðhæfing, sem stund-
um hefði heyrzt, að bandalag-
ið hefði vaknað af þyrnirósar-
svefni við innrásina í Tékkó-
slóvakíu. Kiesinger kanslari
Vestur Þýzkalands hefði m.a.
látið að því liggja, en í höfuð-
stöðvunum þarf ekki lengi að
hlera mál manna til að heyra
þá skoðun, að hann hafi sagt
svo margt vitlaust um störf
NATOS, að enginn ætti að
kippa sér upp við ummæS nans.
Jánicke fullyrti að hvorki
framkvæmdastjóri bandalags-
ins né herforingjar þess hefðu
sofið á verðinum. Aftur á móti
hefðu stjórnmálamenn í sumum
aðildarríkjanna haft tilhneig-
ingu til að draga úr árvekni
sinni, og þá ekki sízt vegna
pólitísks þrýstings innan frá.
Vitað er að í staðinn fyrir að
vara við útþenslustefnu Rússa
og efla árvekni þjóða sinna,
hafa hentistefnupólitíkusar í
lýðræðisríkjum tekið undir
söng ýmissa manna á undanförn
um árum um friðarviðleiti Sov
étríkjanna og gjörbreytt „and-
rúmsloft“ á alþjóðavettvangi.
Nú hafa þessir menn hrokkið
upp við vondan draum og sjá
hæfctuna, sem stafar úr austri.
En verið getur, að þeir vakni
of seint, næst þegar þeir fá
sér tílund.
Þó að mér og fteiri hafi fund
izt, að Ungverjaland hefði átt
að nægja sem áminning öllu
sæmilega hugsandi fólki, a.m.k.
meðan engar stórvægilegar
breytingar voru sýnilegar á
þjóðernisstefnu rússnesku
kommúnistaleiðtoganna, (og
hver aðvörunin rak aðra: Kúba,
Sinjavskí og Daníel, Tars-
is o. s. frv.), virðast afcburð-
irnir í Tékkóslóvakíu hafa
verið ýmsum nauðsynleg
lexía. Er hörmulegt til þess að
vita að ekki dugi minni fórn
til að menn haldi vöku sinni.
Margir voru að villast af
'leið, voru jafnvel farnir að
halda að ekki þyrfti að óbtast
ofbeldi úr austri. Og hvað ætli
Tékkar sjálfir hafi hugsað?
Höfðu það ekki verið Þjóðverj-
ar, sem reynzt höfðu Tékkó-
slóvökum skeinuhættastir?
„Drang nach Osten“ hljómaði
enn í eyrum, en ekki öfugt.
Hafði ekki jafnvel Jan Masar-
yk sagt í New York (í des-
ember 1944), að án Rússa væri
aldrei hægt að stöðva austur-
sókn Þjóðverja. En nú allt í
einu var lýðum ljóst að illu
andarnir í Evrópu gátu ekki síð-
ur komið úr austri.
Hitt er aftur á móti athygl-
isvert að „Drang nach Osten“
kom ekki, í reynd, frá heims-
vaMasininum — he'ldur hinum
kommúnísku „bræðrum“ í Aust
ur-Þýzkalandi. Þeir höfðu tekið
við, þar sem Hitler sleppti: Það
hefur verið beizkur sopi mörg-
um sæmilega hugsandi kommún
istum. Kannski sá sopinn sem
var nauðsynlegur til að menn
gætu áttað sig á — að það er
eitur í bikarnum. A.m.k. hefur
mörgum svelgzt rækilega á.
Líklega télst það til eins
dæma í sögunni að hernumið
land eins og Austur Þýzka-
land (þar eru 20 rússnesk her-
fylki) eigi aðild að innrás í
banda'lagsríki.
Ein af ástæðunum fyrir inn-
rás Rússa og fytgiríkja þeirra í
Tékkóslóvakíu heyrði ég í höf-
uðstöðvum Atlantshafsbanda-
lagsins að væri sú, að ferða-
mannastraumurinn milli Vestur
Þýzkalands og Tékkóslóvakíu
hefði gerbreytt viðhorfum
Tékkóslóvaka og sýnt þeim
svart á hvítu, að ekki væri allt
satt sem þeim hafði verið sagt
um vesturveldin. Tékkóslóvakar
heyrðu sannleikann um Vestur
Þýzkaland, þeir sáu þar sjálfir
lýðræði í sköpun. A'ltt tal
Rússa um heimsveldasinna og
nasizta á Vesturlöndum koðn-
aði niður við nánari samskipti
Tékka og Vestur Þjóðverja. Af
þessu hafi Rússum þótt sér
mest hætta búin. Eins og allir
vita þolir kommúnisminn sízt af
öllu sannleika. Hvað gæti ekki
gerzt, ef hann færi eins og eld-
ur í sinu um allt ríki kommún-
ismans? Við skulum setja okk-
ur í spor Bréznevs og Kosygins,
áður en við svörum. Þá skýr-
ist málið.
En auðvitað síast sannleik-
urinn smám saman inn fyrir
járntjatdið. Kannski lifum við
þá stund að veldi kommúnism-
ans hrynji, kannski ekki. Þús-
und ára ríki Hitlers var enn á
fyrsta tugnum, þegar það var
lagt að velli. Kommúnisminn er
lífseigari, þótt hrörnunarmerki
blasi alls staðar við. Dubcek
var áreiðanlega eini maðurinn
í heiminum sem gat bjargað
honum, með því að sannfæra
okkur um að lýðræðislegur sósí-
alismi (kommúnismi?) væri ekki
í andstöðu við lýðræði og
mannréttindi. Rússar og Ui-
bricht þóttust vita betur. Þeir
sögðu: Það er að kvikna í hús
inu, við verðum að senda
álökkvilið á vettvang. En það
var ekki slökkvilið sem kom,
heldur brunalið. Max Frisch
hafði rétt fyrir sér í „Bieder-
mann og brennuvörgunum“,
enda er verk hans byggt á þeim
atburðum, er Banes forseti tók
kommúnista inn í ríkisstjórn
sína.
Biedermann vonast til að
hægt sé að halda aftur af
brennuvörgunum með gæs og
rauðkáli. Benes reyndi einnig
að halda þeim í skefjum, en
það fór eins og í leikritinu.
Skáldin háfa stundum rétt fyr-
ir sér. Biedermann vaknaði í
helvíti.
Einræðisherrar gera, að því
er virðist óumflýjanlegar kór-
villur fyrr eða síðar. Auðvit-
að með misjöfnum afleiðingum.
í aðalstöðvum Atlantshafs-
bandalagsins virðast menn sam
máía um, að þeiir sem nú ráða
ríkjum í Kreml, séu harðsvír-
aðir kaldhyggjumenn og gall-
harðir þjóðernissinnar, sem
svífast einskis. Ætli það sé ný
bóla — eða kemur það ein-
hverjum á óvart?
Harla athyglisvert er að
ferðast um Evrópu um þessar
mundir. Ég átti þess meðal ann-
ars kost að koma að markalín-
unni milli Vestur og Austur-
Þýzkalands, skammt austan við
Lubeck. Þar er ástandið líkast
skotgrafahernaði: Varðturnar,
jarðvígi, steyptar gryfjur, jarð
sprengjur, og næst markalín-
unni óplægður akur tií að vitna
um spor væntanlegra fórnar-
dýra. Tiltölulega fáir flýja nú
frá Austur Þýzkalandi til vest-
urhlutans, enda óðs manns æði
eins og nú háttar. Svo vel bún-
ir vopnum eru austur-þýzkir
landamæraverðir, svo miklar
hindranir eru á vegi flótta-
manns. Ég sá austur-þýzku her
mennina (þeir eru alltaf þrír
saman af skiljantegum ástæð-
um) koma út úr runnum og
skóglendi, þeir beindu að okkur
kíkjum, þeir voru að vonum
ve'l vopnaðir. Frá því ég var í
Berlín 1953, hafði sem sagt ekk-
ert gerzt. Hvað á þessi ísöld
eiginlega að standa lengi, spyr
maður sjálfan sig, ósjálfrátt.
Sumir Austur-Þjóðverjar eru
hreyknir af sínu kerfi og vilja
vernda það, sagði Vestur-Þjóð-
verji við mig. Þeir þekkja ekki
annað. Við eigum að afskrifa
þá. Við tölum að vísu sömu
tungu, samt skiljum við ekki
hvorir aðra. Það erum við sem,
að þeirra dómi, erum arftakar
Hitlers. Þannig reyna þeir að
kaupa samvizku sinni frið.
En þó eru flestir þeirrar skoð
unar, að mikill meirihtuti A-
Þjóðverja séu óánægðir og
þreyttir á ógnarstjórn kommún
ista. Harðstjórar þeirra hafi
safnað glóðum elds að höfði sér.
Við sjáum þess oft dæmi að
frelsisþráin frá 1953 er síður en
svo kulnuð. Jafnvel í A-Þýzka-
landi voru mótmælaaðgerðir
vegna innrásarinnar í Tékkósló-
vakíu. Mundi það ekki segja
sína sögu.
Við skulum gera okkur grein
fyrir að Þýzkalandsmálið er
flókið og vandmeðfarið. Það
verður ekki leyst á augabragði.
Vesturveldin hafa ekki hatdið
mjög fast við kröfuna um sam-
einingu Þýzkalands, sumir virð
ast jafnvel beinlínis hugsa með
hryl'lingi tíl slíkrar sameining-
ar, minnugir þeirra spora sem
Þjóðverjar hafa skilið eftir sig
í sögu þessarar aldar. Fulltrúi
flokks kristilegra demókrata,
sem ég átti viðræður við í
Bonn, Merkatze fyrrum ráð-
herra, gat þess líka að ein af
ástæðunum fyrir því að flokk-
ur Von Thaddens hefði náð
nokkrum árangri, væri sú, að
bandamenn Þjóðverja hefðu
ekki staðið með þeim eins og
skytdi, og mörgum hefði því
þótt þeir slakir í kröfunni um
sameindngu Þýzkalands. Sú
krafa hefði alltaf verið einn af
meginþáttunum í stefnu Kristi-
lega demókrataflokksina, enda
sprottin af djúpri þrá í
brjósti þjóðarinnar. Auðvit-
að er tómt mál að tala um
sameiningu Þýzkalands, meðan
stefna Sovétríkjanna er sú, sem
raun ber vitni. Engum dettur í
alvöru í hug að ástæða sé til
að leggja hálfan eða allanheim
inn í rúst vegna sameiningar
Þýzkalands. Þjóðverjar eiga
ekki þá ávísun, hvorki á einn
né annan. Samt hljótum við að
viðurkenna að eðlilegt sé að
þróunin stefni í þá átt. Að öðr-
um kosti verður Evrópa æ
hættulegri púðurtunna.
En hvað sem öllu þessu líð-
ur er eitt víst, að ef nokkur
þjóð er þess fullviss að hún á
líf sitt undir styrk Atlantshafs-
bandalagsins og vernd Banda-
ríkjanna, þá eru það Vestur-
Þjóðverjar. Og þeir, sem áður
voru á báðum áttum, hafa nú
sannfærzt um, að án NATO
væri stöðug hætta á innráa
kommúnista í landið, að án
NATO hefðu Rússar ekki stöðv
að innrásarher sinn við tékk-
nesk-þýzku landamærin. Það
sýndi ekki sízt yfirlýsing þeirra
um rétt Bandamanna til í’hlutun
ar í innanríkismál óvinaríkis,
ef þeim þætti ástæða til — og í
því sambandi vísað í stofnskrá
S.Þ. Auðvitað tóku Þjóðverjar
þessar ögranir til sín. Þær
verða ekki til að minnka spenn-
una í Evrópu. En það, sem yfir-
menn Atlantshafsbandalagsins
hafa nú mestar áhyggjur af, er
sá möguleiki, að Rússar láti tfl
skarar skríða og taki Vestur-
Berlín. Hvernig ætti — eða
öllu heldur mundu — Vestur-
veldin og Atlantshafsbandatag-
ið bregðast við? Brosio hefur
af þessu hvað þyngstar áhyggj
ur um þessar mundir.
En hverjum dettur í hug að
taka Berlínar hefði annað í för
með sér en hernaðarátök — og
þá sennilega heimsstyrjöld.
„Ich bin ein Berliner“, sagði
Kennedy forseti. Við erum öll,
sem trúum á lýðræði og mann-
réttindi — „ein Berliner".
Það ættu Rússar að vita.