Morgunblaðið - 12.11.1968, Blaðsíða 13

MOROUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. NÓVBMBER 1968
13
Spartakistar í Þýzkalandi
Vopna-

Samherjar Þjóðverja höfðu
yfirgefið þá, herir þeirra á vest
urvígstöðvunum voru á hröðu
undanhaldi, ólga ríkti heima fyr
ir og orðasveimur var á kreiki
um yfirvofandi byltingu. Lud-
endorff missti kjarkir.n og sann
færðist um að sigur yrði ekki
unininn á vígvellinum Hann á-
kvað að leita eftir friði til að
komast hjá ósigri.
Á fundi, sem haldinn var í
aðalstöðvum yfirherstjórnarinn
ar í Spa í Belgíu 29. september,
tóku Hindenburg og Ludendroff
af öll tvímæli um að leita yrði
eftir vopnahléi. Þeir sögðu, að
þýzki herinn væri að niðurlot-
um kominn og gæti jafnvel ekki
varið ströndina í Flandri. Ótt-
azt var, að öll þýzka víglínan
léti undan og herir Bandamanna
flæddu inn í Þýzkaland. Vopna
hlé var talið nauðsynlegt til
þess að bjarga þýzka hernum,
og talið var unnt að semja um
frið með viðunandi ski'lmálum.
Ludendroff leit svo á, að vopna
hlé gæti gert Þjóðverjum kleift
að hörfa frá herteknum svæð-
um og búast rammlega til varn
ar á landamærunum.
Til þess að tryggja hagstæða
skilmála var ákveðið að færa
stjórnarskrána í „nýtízkulegra
horf“ og draga úr völdum keis
arans, sem lét það gott heita.
Gamla stjórnkerfið var dauð-
vona, og afnám þess var eitt
af stríðsmarkmiðum Banda-
manna. Utanrikisráðherrann,
Paul von Hintze aðmíráll, sagði
að bylting að ofan væri það
eina, sem komið gæti í veg fyr-
ir byltingu að neðan. Á fundin-
um lagði Ludendorff til, að
mynduð yrði ný ríkisstjórn, sem
komizt gæti að viðunandi frið-
arskilmálum á grundvelii 14-
liða friðaráætlunar Woodrow
Wilsons Bandaríkjaforseta. Skip
uð var stjórn óbreyttra borgara
undir forsæti Max prins af Bad
en, sem hafði orð fyrir að vera
frjálslyndur og var frændi keis
arans, og jafnaðarmaðurinn Phil
ip Schneidemann tók sæti í
stjórn hans. Jafnframt var rit-
frelsi endurreist, miklar stjórn
málaumræður hófust og and-
stæðingum stríðsins jókst fýlgi.
Hinn 4. október sendi stjóm
Max af Baden Wilson forseta
orðsendingu, þar sem hún fór
þess formlega á leit að lýst
yrði yfir vopnahléi og féllst á
14-liða friðaráætlunina sem
grundvöll friðarviðræðna. Þessi
orðsending var af Bandamönn-
um talin jafngilda yfirlýsingu
um, að Þýzkaland hefði tapað
stríðinu og að mótstöðukraftur
Þjóðverja hefði verið brotinn á
bak aftur, þótt Ludendorff liti
ekki svo á. í svari við orð-
sendingu Þjóðverja fjórum dög
um síðar bað Wilson um stað-
festingu á stuðningi Þjóðverja
við 14 punktana og krafðist
þess, að þeir flyttu allt herlið
sitt á brott frá herteknum svæð
um. Þjóðverjar voru sigri hrós-
andi og tölud sig hafa náð fram
hágstæðum friðarskilmálum. í
orðsendingu til Wilsons 12. okt-
óber ítrekaði Max af Baden
stuðning Þjóðverja við 14-liða
áætlunina.
— ★ —
Bretar og Frakkar voru aft-
ur á móti óttaslegnir og óttuð-
ust að þeir yrðu sviptir sigur-
laununum, enda hafði Wilson
ekkert samráð haft við þá. Wil
son bætti fljótlega úr þessu og
sendi sérstakan fulitrúa, E.M.
House ofursta, til Lundúna og
Parísar til þess að tryggja stuðn
ing ríkisStjórna Bretlands og
Frakklands við vopnahlésskil-
mála sína. Hvorki Bretar né
Frakkar höfðu markað ákveðna
stefnu um endalok styrjaldar-
innar og 14 punktarnii voru
eina stefnumiðið, sem Banda-
menn gátu stuðzt við
House ofursta reyndist tilitölu
lega auðvelt að tryggja stuðn-
ing Breta og Frakka, sem ótt-
uðust að ella yrði saminn sér-
friður, og benti þeim á að túlka
mætti vopnahlésskilmálana á
ýmsa vegu. Bretar og Frakkar
vildu ekki glata stuðningi
Bandaríkjanna og samþykktu
að stefnuatriðin 14 yrðu grund
völlur samkomulags um vopna
hlé, þar sem vopnahléstilboð
Þjóðverja benti til þess, að þeir
gætu fallizt á slíkt samkomu-
lag og töldu að 14 punktarnir
gætu leitt ti'l varanlegs friðar.
En Bretar og Frakkar settu
tvö skilyrði. Lloyd George vildi
ekki að hafnbanninu yrði af-
létt og vildi ekki fallast á á-
kvæði stefnuskrár Wilsons um
frelsi skipa á hafinu Clemen-
ceau krafðist þess, að Þjóðverj
ar yrðu látnir greiða stríðs-
skaðabætur.
í enn einni orðsendingu, sem
Wilson sendi 16. október, gætti
meiri festu en áður. Þar kann
að hafa ráðið nokkru um, að
skömmu áður höfðu Þjóðverjar
Síðari grein
þrátt fyrir sjálfyfirlýstan frið
arvilja sökkt írska gufuskipinu
„Leinster“ á hafinu mi'lli írlands
og Englands. Allir, sem í skip
inu voru, 450 karlar, konur og
börn, þar af allmargir Banda-
ríkjamenn, fórust, og vakti þessi
atburður mikla reiði í löndum
Bandamanna. Háværar raddir
voru uppi um, að engp vægð
mætti sýna Þjóðverjum, og
menn höfðu ekki gleymt
þeim hörðu skilmálum,
sem Þjóðverjar höfðu neytt
Rússa til að ganga að í
Brest Litovsk og hörku þeirra
stríðinu. f orðsendingu sinni
krafðist því Wilson þess, að
Þjóðverjar hættu tafarlaust öll
um kafbátahemaði, að herfor-
ingjar en ekki stjórnmá'lamenn
semdu um vopnahléð, þar sem
hér væri ekki um friðarsamn-
inga að ræða og að Þjóðverjar
sönnuðu svo að ekki ydði um
villzt, að þeir hefðu afnumið
„allt gerræðislegt vald . .. sem
truflað gæti friðinn í heimin-
um . ..“
— ★ —
Svar Wilsons olli miklum von
brigðum l Þýzkalandi og kom
af stað deilum milli hinnar nýju
lýðræðirlegu stjórnar og yfir-
herstjórnarinnar. Vígstaða Þjóð
verja hafði batnað og Luden-
dorff reyndi nú að koma ábyrgð
inni á ósigrinum á herðar stjóm
arinnar og vildi að styrjöld-
inni yrði haldið áfram. Eftir
harðar umræður var hugmynd-
um hans vísað á bug Kafbáta-
hernaðinum var h;ett og fall-
izt var á það skilyrði Wilsons,
að hernaðarlegir ráðunautar rík
isstjórna Bandamanna ákvæðu
vopnahlésskilmálana. Þremur
dögum síðar, 23. október, sam-
þykkti Wilson svar Þjóðverja
og fór þess á leit, að Banda-
menn ramþykktu 14 punktana
sem grundvö'll friðarviðræðna.
Það var gert þegar gengið hafði
verið að skilyrðum Breta og
Frakka. 27. október sagði Lud-
endorff af sér.
Ekki fór á milli mála hvað
Wilson forseti átti við þegar
hann krafðist afnáms alls ger-
ræðisíege valds í Þýzka-
landi, og Þjóðverjum var'ð
ljóst, að keisarinn stóð
í veg fyrir friði. Sú krafa varð
æ háværari að keisarinn yrði
að leggja niður völd. Konuings-
sinnar reyndu að fá Vilhjálm
keisara til þess að fela völd-
in í hendun ríkisstjóra til þess
að bjarga konungdæminu, og
jafnvel jafnaðarmenn voru fús-
ir að fallast á að einhver son-
arsona hans tæki við. en hót-
uðu að segja sig úr stjórninmi
ef keisarinn færi ekki frá, því
að öðrum kosti gætu þeir ekki
staðið gegn kröfum róttækari
manna I flokknum um stofmm
lýðveldis. Keisarinn vildi ekki
heyra á þessar kröfur minnzt,
og þar sem honum fannst and-
rúmsloftið í Berlín orðið óþol-
andi, hélt hann til Spa, þar sem
hann taldi sig geta treyst stuðn
ingi yfirherstjórnarinnar.
— ★ —
Á meðan þessu fór fram höfðu
örvæntingarfullar tilraunir
Karls Austurríkiskeisara til að
bjarga veldi Habsborgarættar-
innar farið út um þúfur. Aust-
urrikis stjóm bað Wilson um
vopnahlé 4. október á grund-
velli 14-liða stefnuskrárinnar,
og án þess að bíða eftir svari
gaf hann út sérstakt ávarp, þar
seim lýst var yfir því að hinn
austurríski hluti keisararíkis-
ins yrði sambandsríki og allar
þjóðir hans fengju að ráða mál-
um sínum sjálfar. Hinar undir-
okuðu þjóðir Austurríkiskeis-
ara höfðu bundið miklai vonir
við stefnuskrá Wilsons þar sem
þar var þeim heitið frelsi og
þær 'litu á ávarp Karls keis-
ara sem viðurkenningu um ó-
sigur. í svari sínu sagði Wilson
að hinar undirokuðu þjóðir
yrðu sjálfar að ákveða friðar-
skilmálanna.
28. október tók Þjóðarráð
Tékka í Prag stjórnina í sínar
hendur án þess að embættis-
menn keisarans veittu nokkra
mótspyrnu, og tveimur dögum
síðar lýsti Þjóðarráð Slóvaka
yfir sameiningu við tékknesku
héruðin Bæheim, Mæri og
Slésíu. Um sumarið höfðu
Bandamenn viðurkennt Tékka
sem styrjaldaraðila og 18.
október hafði Tomas Masaryk
lýst yfir sjálfstæði Tékkóslóvak
íu í Washiington. 6. október var
myndað Þjóðarráð Serba, Kró-
ata og Slóvena í Zagreb, land-
stjóri keisarans lagði niður völd
29. okt. og Þjóðarráðfð lýsti yf-
ir sameiningu suðurslavneskra
Woodrow Wilson forseti
hluta keisararíkisins og Serbíu.
15. október lýstu Pólverjar yf-
ir því, að þeir teldu sig ekki
lengur þegna Austurríkiskeis-
ara heldur borgara í nýendur-
reistu Póllandi, og í október
lok hófu Austurríkismenn brott
flutning frá Galizíu. Það eina
sem eftir stóð af hinu forna
keisararíki voru Austurriki og
Ungverjaland auk Transylvan-
íu, sem sameinaðist Rúmeníu,
og ítalskra héraða, sem Italir
fengu.
Austurriski herinn hafði ver-
ið lamaður síðan í hinni miklu
orrustu við Píave í júní, þótt
hann hefði farið með sigur af
hólmi í þeirri viðureign. 24.
október hófu Bandamenn mikla
sókn meðfram Piave og mættu
lítilli mótspyrnu, enda varð mik
il upplausn í austurrísk-ung-
verska hernum, og margir her-
menn neituðu að berjast og gerð
ust liðhlaupar. Sama dag urðu
óeirðir í Búdapest, Þjóðarráð
var myndað og heitið skilnaði
Ungverjalands frá Austurriki
og tafarlausum friði. f Vín
mynduðu þingfulltrúar frá hin-
um þýzku héruðum Austurrík-
is bráðabirgðaþing „hins sjálf-
stæða þýzka austurríska ríkis“
og skipuðu ríkisráð undir for-
sæti jafnaðarmannsins Karls
Renners. Ríkisstjórn keisarans
hélt þó áfram störfum 27. okt.
fór Karl keisari fram á vopna-
hlé og var það undirritað 3.
nóvember. Meðan þessu fór
fram sóttu Italir fram og tóku
þúsundir fanga.
— ★ —
í Þýzkalandi ríkti einnig al-
gert upplausnarástand. 28. okt.
gerðu sjóliðar í Wilhelmshaven
uppreisn og tveimur dögum síð
ar breiddist hún út til úthafs-
flotans í Kiel. Tveimur deildum
úthafsflotans hafði verið skip-
að að sigla framhjá flota Breta
til Ermarsunds til þess að að-
stoða við undanhaldið í Flandri
en áhafnirnar héldu að yfir-
menn þeirra hygðust leggja til
atlögu við brezka fiotann og
Framhald á bls. 16
Vilhjálmur keisari ásamt yfirhershöfðingjum sínum, Hindenburg
(til vinstri) og Ludendorff.
Friftaramleitanir Wilsons, upplausn Miiveldanna, endalok stríisins