Morgunblaðið - 22.07.1969, Blaðsíða 32

Einnigáferð er trygglng f nauðsyn. Hringið‘17700
/ágv ALMENNAR TRYGGINGARS
RITSTJORN • PRENTSMIÐJA
AFGREIÐSLA«SKRIFSTOFA
SÍMI 1D‘1DD
ÞRIÐJUDAGUR 22. JULÍ 1969
Sennilegt eftir fyrstu lýsingu tunglfara:
Tungl klofnuði frú jörðu
— Hvað sáu Aldrin og Armstrong?
— Viðbrögð íslenzkra vísindamanna
við fyrstu lýsingum frá tungli
Houston, 21. júli — AP
BANDARÍSKU geimfaramir Neil Armstrong og Edwin
Aldrin framkvæmdu margvíslegar rannsóknir á tungl-
inu og flytja heim með sér sýnishorn, sem leiða munu
menn nær sannleikanum lun uppruna og aldur tungls-
ins og ef til vill alheimsins alls. Vísindamenn í Houston
eru mjög ánægðir með lendingarstaðinn, sem er nálægt
gíg einum miklum og segja, að þá gefizt tækifæri til að
rannsaka bergtegundir úr iðrum tungls. Þá létu geim-
faramir í ljós, að staðurinn væri auðugur af bergteg-
undum og litauðgi mikil.
Hörð mánaskorpa.
Vatn?
í lýsingu geimfaranna sögð
ust þeir sjá purpuralitan
stein, en ekki er ljóst, hvort
þeir tóku hann með sem sýn-
ishorn. Þá boruðu þeir niður
í tunglskorpuna um hálft fet
til þess að ná sýnishornum.
Sýnishorn þessi virtust rök
og í því mundi felast bend-
ing um vatn og ef til vill þá
einnig smásætt líf undir yfir
borði tunglsins. Þetta raka-
útlit gæti þó einfaldlega
stafað af þéttari samþjöppun
fínna agna — að því er David
Mckay, jarðfræðingur í geim-
ferðastofnuninni í Houston
telur.
Mánaskorpan reyndist
harðari en margir jarðfræð-
ingar og stjörnufræðingar
höfðu átt von á. Það reynd-
ist erfitt verk að ná tveimur
borkjörnum og eins að stinga
niður flaggstönginni með
bandaríska fánanum. Geim-
fararnir sáu steina, sem líkt-
ust basalti frá eldfjöllum og
steina, sem líktust bíótíti, en
það er dökkt glimmer, sem
venjulega inniheldur 2 til 4
prs. af vatni. Yfirborðið
reyndist þeim rykugt og
skór þeirra urðu súkkulaði-
brúnir af viðkomu við það.
Þeir settu upp skjálftamæli,
sem brátt fór að sýna tungl-
hristing, en sá titringur get-
ur þó hafSa srtafað frá göntgu
geimfairatnirua á tumglinu, en
stöku sinnum brugðu þeir á
leik og hoppuðu sem börn á
leikvelli.
Ef tuiniglhrærinigar þe-ssax
halda áfram eftir brottför
ina, telja vísindamenn að
hiin hámábvæimu og fín-
geirðu mælitæki geti sagt til
um, hvort titringurinn staf-
ar frá eldsumbrotum eða loft-
steinafalli, en engin merki
fundust, er bentu til þess að
geimfararnir yrðu fyrir loft-
steinaögnum.
Yfirborðið feikilega
fínkorna
Þegar Armstrong hafði stig
ið fyrstu skrefin á tunglinu,
sagði hann: „Yfirborðið virð-
ist vera feikilega fínkorna.
Það er nærri því eins og duft.
Þetta duft loðir eins og við-
arkolaryk við sólana á skón
um mínum og þeim innan-
veirðum. Ég sekk aðeins brot
úr þumlungi — kannski átt-
unda hluta. Ég sé sporin og
slóðina eftir mig mjög greini
lega.“ Síðan beindi Arm-
strong ljósmyndavélinni yfir
þúsundir lítilla gíga, sem
þekja yfirborðið og mynduðu
skörp skil við sjóndeildar-
hringinn gegn svörtum himn-
inum.
Hann tók enn fram að yfir
borðið væri yfirleitt mjúkt
og viðloðandi, en einstöku
sinnum rakst hann á harðan
blett, þegar hann var að leita
fyrir sér mieð skóflunni, sem
hann safnaði sýnishornunum
með.
Aldrin lýsti ýms :m stein-
um fyrir jarðfræðingum í
geimferðastöðinni í Houston.
„Hér er brúnahvass steinn",
sagði hann, „og um það bil
3 metruim fjær er enin stætrri
steinn, sem er vel kúlulaga."
Hvert er álit íslenzkra
vísindamanna?
Um allan heim hafa menn
bollalagt um lýsingar geim-
faranna. Möirgum kemur rak
inn spánskt fyrir, en þó hef
ur kenning um hann verið
uppi. Áðuir höfðu menn
tekið eftir litbrigðum er
bandaríska tunglflaugin Sur
veyor rispaði yfirborðið fyrir
nokkrum árum. Morgunblað-
ið leitaði í gær álits ýmissa
íslenzkra vísindamanna og
fara hér á eftir svör þeirra
við spurningununim: Hvað
hefur komið yður mest
á óvart í lýsingum af
tunglferðinni? Og: Hvern-
ig koma þær upplýsing-
ar, sem þér hafið fengið,
heim, að yðar dómi, við gaml
ar fræðikenningar? Þess má
geta að ekki náðisit í dr. Þor-
stein Sæmundsson, stjarn-
fræðing.
Gefur miklar upplýs-
iugar um frumbernsku
tunglsins
Dr. Trausti Einarsson, pró-
fessor svaraði spurningum
Mbl.:
„Eftir þeirri lýsingu, sem
ég hef sannasta fengið frá
Houston, þá kemur mér það
talsvert á óvart, hve stutt er
niður á svo fast lag, og þessi
dökki litur, lítur út eins og
raki. Ef svo ætti að vera
F,fri mynd: Neil Armstrong rekur niður í tunglskorpuna
stöng með bandaríska fánanum (Armstrong er til hægri).
Félagi hans Edwin E. Aldrin horfir á. Neðri mynd: Ald-
rin geimfgri til hægri heilsar að hermannasið um leið og
þeim félögum berst boðskapur Nixons forseta. (AP-
mynd).
raki undir yfirborðinu —
ætti hann strax að gufa upp
í loftlausu rúminu og þeir
um leið að sjá, hvort um
iraunverulegan raka er að
iræða eðá efcki.
Mér finnst ósennilegt að
þessi dökki litur stafi af sam-
anpressun, vegna þess litla
fargs, sem hvílir ofan á. Á
þesisu stigi get ég því raun-
verulega ekki gert mér grein
fyrir, af hverju þessi lita-
skipti stafa og það virðist
helzt svo sem þetta þunna,
ljósara, lausara og fíngerða
lag ofan á sé fremur upplit-
að. Annars hjó ég sérstak-
leiga eftir því að þeir miimmit-
uisrt á bíótlít, ein það er kriart-
allategund, sem er mjög svo
einkennandi fyrir granít og
fleiri súrar bergtegundir.
Samkvæmt þeim upplýsing
-um, sem maður hefur hing-
að til fengið eftir öðrum leið-
um, mátti helzt búast við
basalti og þeir segjast líka
hafa séð eitthvað líkt basalti.
Eftir þessu má því ætla að
frá þessum nálæga gíg, hafi
kastast súrt berg eða stein-
ar úr súrri bergtegund.
Af þessu er þó ekki unnt
að draga miklar ályktanir að
svo stöddu. Tvennt er til í
dæminu. Að einhvers konar
grainítskorpa sé á tuimglmu
eins og á meginlöndum ájörð.
inni og að þetta sé möli úr
slíkri skorpu. En hitt er ekki
með öllu útilokað að þetta sé
súrt innskot og má þar t.d.
minna á að á einni öld súrn-
ar kvikan undir Heklu frá
54 prs .kísilsýru upp í 63
prs. kísilsýru. En mér er til
efs, að I hinu miklu veikara
þyngdairsviði tunglsins, verði
slíkur aðskilnaður súrrar og
basiiskriatr kviku sem hér á
jörðu er algeng. Og því virð-
ist fyrri möguleikinn senni-
legri. Komi í ljós að um gran
ítskorpu sé raunverulega að
ræða, þá er það stórkostleg
nýung og gefur geysimiklar
upplýsingar um ástand
tunglsins í frumbernsku þess.
En ég tel þegar af öðrum á-
stæðum sterkar líkur á
því að tunglið hafi klofnað
frá jörðinni meðan hún var í
fljótandi ástandi."
Geimfararnir eru
varkárir og fullyrða
ekki of mikið
Dr. Sigurðuir Þórarinsson,
prófessor svaraði:
Ekikeirrt sérstafct hefur
komið mér á óvænt enn sem
komið er. Hins vegar eru
upplýsingarnar enn það tak
markaðar, að unnt sé að full-
yrða neitt. Þeir virðast geta
gengið þar uppi án óþæg-
inda.
Menn höfðu búizt við ba-
salti. Að fundist hafi súrar
bergtegundir bendir þá til
þeisis að turaglið sé eklki svo
frábrugðið jörðinni. Menn
hafa og sjálfsagt búizt við
þykkara ryklagi, en þó hafði
verið kannað áður yfirborðið
með fjarstýrðri skóflu. Ryk-
lagið gaeti svo verið einhvers
konar geimryk, sem setzt hafi
á tunglið. Þetta kemur hins
vegar allt í ljós þegar þeir
félagar koma heim. Þeir hafa
verið varkárir og lítið viljað
fullyrða. Þó urðu þeir alltaf
að segja eitthvað, því að ell-
egar ihiefði sú hætba verið að
vitneskja ferðarinnar týndist
ef eitthvað brigði út af áætl-
un. Ég held bara að þeir ættu
að kannast sæmilega við sig
á tunglinu.
Bíður geimfaranna
með mikilli óþreyju
Guðmundur Kjartansson,
jarðfræðingur sagði, er
spurningarnar voru bornar
undir hann:
— Ekkert hefur komið mér
verulega á óvart — þeir
hafa fremur litlar jarðfræði-
legar upplýsingar látið í té
ennþá.
Hins vegar virðast þeir
géra töluvert úr fjölbréytni
bergtegunda. Ég hefði hald-
ið að þetta væri mjög tilbreyt
ingalaust og að rykið sé vott,
finnst mór afskaplega ótrú-
legt. Maður hefur alltaf haft
fyrir satt að tunglið sé vatns
láust.
Ég hefði og ekki haft von
á að súrt berg fyndist á tungl
inu. Ekki get ég varizt þeirri
hugsun og grun, að þetta, sem
þéir telja að sé bíótít sé svart
basaltgler eða svört aska.
Þegar þeir koma verður skor
ið úr þessu öllu. Ég bíð með
óþreyju að firétta nánar af
þessu.
Tunglið á sér sennilega
flókna sögu
Þorleifuir Einansson, jarð-
fræðingur srvaraði spurming-
uim Mbl. á þeissa leið:
— Það sem kom mér mest
á óvart, var lendinigin. Ég
gerði mér ekíki grein fyrir
hve tæknin var geysileg fyrr
en þeir fóru að fiikira sig
fnam og aftur um turaglyfir-
borðið til þess að velja hemit-
ugain lendinigarstað.
— Upplýsdngarmar, sem
komnar eru til j arðar sýna
það eitt að tuinglið á sér
seninilaga flóibna sögu, sem
senmdlega verður efcki ráðin í
einrai tuiniglferð. Það þýðir
sem sagt að enigin eim kenm-
imig verður algild.
Tæknin kom mest
á óvart
Páll Theódórsson, eðlis-
fræðiingur svanaðd:
— Mest kom mér á óvart
Framhald á bls. 12