Morgunblaðið - 23.09.1969, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPT. ll»09
Blaðamaður Observer á
heimili Svetlönu í
Princetown
Hún er laus
Hálft þriðja ár er liðið, síðan
dóttir Stalíns, Svetlana Alliluy-
eva sté á land í Bandaríkjun-
um. Hún hafði nneðferðis sára-
fáa persónulega muni, og auk
þess handrit að bók, sem vakti
íithygli um víða veröld. Nú hef-
ur hún lagt síðustu hönd á aðra
bók ,þar sem hún rifjar upp hið
annarlega og ógnvekjandi and-
rúmsloft á síðustu æviárum föð-
ur hennar. Þar greinir einnig
frá ferð hennar til Indlands 1967,
en þá ákvað hún að snúa ekki
aftur til Sovétríkjanna — og
þar segir frá för hennar til
Bandaríkjanna með viðkomu í
Sviss. Bókin ber heitið ONLY
ONE YEAR og kemur út í
Bandaríkjunum þann 26. septem
her.
Þó$t einkennilegt megi virðast
hefur verið hljótt um Svetlönu
síðustu tvö árin .Hún hefur tek-
ið upp ógn venjulega lifnaðar-
háttu, sem eru lausir við umsvif
og hún iðrast einskis. Nýlega
festi hún kaup á húsi í háskóla-
hænum Princetown í New Jersey
og þangað heimsótti Joyce Egg-
inton, blaðamaður brezka blaðs-
ins Observer hana.
Húsið er lágreist og hvítimál-
að, í garðirnum gömul og lauf-
skrúðug tré. Engin girðing um-
hverfis. Húsið er við fáfarna
götu og þó að húsin séu yfir-
leitt ekki stór um sig, ber allur
svipur götunnar vitni um góð-
an smekk og þægindi húseig-
enda.
Svetlan a kom til dyra og
brosti hlýlega „Halló, vina mín“
sagði hún og bauð gesti sínum
inn í notalega setustofu. Þar
minnir ekkert á Rússland, utan
litill íkon á bókaskápnum. Gam
all rússneskuir útflytjandi í
Grikklandi sendi h'enni íkoninn
eftir að hafa lesið fyrri bók
hennar. Tveir sófar og djúpur
hægindastóll, allir með grænu
mjúku flauelsáklæði, nnar hæg-
indastóll ,gulur að lit, annar hæg
vel við þykka gólfábreiðuna.
Veggirnir eru hvítir og glugga-
tjöldin hvit. Heildarsvipurinn er
smekkíogur og heimilislegur.
Eftirprentun af djörfu mál-
verki eftir Bertrand Buffet yf-
ir arinhillunni. Og þarna eru
litlar myndir af syni Svetlönu,
sem nú er kvæntur, og af dótt-
ur hennar, þetta eru einu mynd
irnar sem hún á af þeim, þær eru
klipptar út úr tímaritum og blöð
um. Þar sem hún hafði ekki tek
ið ákvörðun um að snúa ekki
framar heim til Sovétríkjanna
þegar hún hélt frá Moskvu til
Indlands, hafði hún í fórum sín-
um fátt persónulegra muna.
Svetlana hef-ur lítið breytzt í
útliti ,síðan hún kom til Banda
ríkjanna. Hún hefur látið þykkt
brúnt hárið vaxa, svo að það
nær niður á axlir. Hún er blátt
áfram i klæðaburði og hún not
ar fegurðarlyf í hófi. Ef haft er
í huga hvað hún var mynduð
mikið á fyrstu vifcunum eftir
flóttan-n, virðist nær óhugs-andi
að hún geti farið hvert á land
sem er, án þess fólk beri kennsl
á hana. Engu að síður er það
rétt. Hún gerir fátt til að dylja
hver hún er og í einu skiptin,
sem hún notar annað nafn er
þegar hún ba-upir flugfarseðla
i-nnan ESandaríkjanna.
— Ég hef orðið þess vör ,að
menn eiga erfitt með að stafa
rétt nafnið Alliluyeva segir hún
og brosir. „Svo að ég nota hin
ýmsu nöfn — ná-granna minna til
dæmis.“
í sumar dvöld-u Svetlana og
vinkona hennar í vikutima á lít
illi eyju undan strönd Maine.
Hún segir „Ég pantaði herberg-
in á rnínu n-afni og en-ginn veitti
okkur neina eftirte-kt fyrr en
síðasta daginn, þá kom gestu-r
frá New York og þekkti mig.
Þá vaknaði dálítill áhugi á mér
og ég var spu-rð spjörun-um úr,
en allt í mestu vinsemd.“
Stöku sinn-um tekur hún sér
ferð á hendur til New York að
ráðfær-a sig við lögfræðinga sína
þá ferðast hún alltaf með áætl-
unarbíl. Flestir Bandaríkjame-n-n
sem hafa pe-ningaráð á borð við
Svetlana við komiuna t il Bandaríkjanna.
úr viðjum dttans
Ný bók vœntanleg 26. september
hana myndu fara í eigin bifreið
eða m-eð jámbrautarlest. í
Bandaríkjunum eru áætlunarvagn
ar að m-estu fyrir hina efnaminni.
En Svetlana heldur sí-num sið
engu að síður, henni finnst þetta
þægilegt. Hún á bíl og ekur
sjálf í nágrenni Prineetown, en
hikar við að hætta sér út í um-
ferð hraðbrautanna. Stundum
tekur hún líka áætlunarvagnana
fram yfir flugvélar, flugferðir,
þar sem henni leiðist biðin á
flugvöllunum.
F-ramkoma hen-n-ar er hlýleg
og blátt áfram og þessir eigin-
leikar hennar koma fram í öllu
sem hún tekur sér fyrir hend-
ur. Hún keypti húsið í Prince-
tow-n og greiddi út í hönd, einn
góða-n veðurdag, þegar hún var
að leita sér að húsnæði til liei-gu.
Áður hafði hún leigt húsnæð-i í
grenndinni meðan húseigandinn
var í burtu, en hauistið 1968
varð hún að finna sér annan
íverustað.
„Ég sagði að ég hefði ekki
áhuga á að kaupa, en fasteigna
salinn sýndi mér þetta hús, sem
var þá til sölu, og þegar ég sá
stofuna og veröndina, þessi ynd
i-slagu gömlu tré og götun-a varð
ég yfir mig hrdfin. Ég var önn-
um kafin að ljúka við síðari bók
mína og hafði engam tíma aflögu
til að brjóta heilann um húsnæð-
isvandamál, svo að ég sló til og
sagðist kaupa það.
— Síðan hélt ég áfram að
vinna að bók minni og hugsaði
ekki frekar um húsið, fyrr en
ég hafði afhent útgefanda mín-
um handritið í desember. Ég átti
að flytja um þær mundir, svo að
ég setti bara niður í töskurnar
og flutti hingað, þótt ég ætti eng
in húsgögn í h-eilt hús, ekki
ein-u sinni hníf og gaffal. Ég
varð að fara í verzlunarleiða-ng
ur og kaupa húsgögn. — Setu-
stofan var fnaman af alveg auð.
Fynst stóð þar bara lítið jóla-
tré með marglitum kúlum, sem
rússneska vélritunarstúlkan mín
hafði gefið mér. Upp undir ár
leið unz ég hafði komið hús-
inu í vi-ðuinandd horf“.
Þó að vinir hennar í Prince-
town legðu hen-ni fúslega lið
fannst henni húsgagn-akaupin
þreytandi. „Ég vissi hvað ég
vildi ekki, en hér er svo mikið
úrval af öllum hlutum og margt
er smekklaust.“ Þetta kom
henni á óvart. Hún hafði búizt
við ómengaðri smekkvísi í
Bandaríkju-num. „í Sovétríkjun
um er þetta ósköp einfalt. Þar
er ekker-t um að velja, annað
hvort kaupir maður það sem til
er eða ekkert".
Henni er skemmt þegar
Bandaríkjamien-n lýsa húsin-u
hennar — með þre-mur svefn-
herbergjum — sem fábrotnu.
Hún hefur sex herbe-rgi fyrir
sig eina og stóran garð oghenni
fi-nnst þetta feiknastórt — og
hún minnist þess að í Moskvu
verða fl'est'ar fjölskyldur að
deila baði og eldhúsi með öðr-
um.
Hún fellur í stafi yfir hvað
bandarískar ömm-ur eru skær-
eygðar og ungle-gar, full-ar af at
hafn-aþrá og fjöri. „Það er hægt
að dæma aldur fólfcs eftir aug-
umum og í Sovétríkjunum eru
konur gamlar um fimmtugt. Þær
slíta sér út við heimilisstörf, þær
eru enn ekki lausar úr við-jum
eldhúsBÍns.” Svetlana er 43 ára
og hún sér sjálf um að elda of-
an í sig og annast heimilisstörf-
in og fær aðei-ns ræstingarkonu
ein-u sinni í viku.
Þegar hún er spurð að þvi
hvort hana iðri þess að hafa snú
ið baki við Rússlandi segir hún:
„Hvernig gæti mig iðrað þess?“
O-g börnin hennar — dóttirin
Katie sem nú e-r við háskólanám
í Moskvu og sonurinn Jósep,
sem er læknir, saknar hún
þeirra? Hún er þeirrar skoð-un-
ar að þau séu nægilega þrosk-
uð og vel viti borin til að sjá
u-m sig sjálf, hún er sannfærð
um að enda þótt hún eigi aldrei
eftir að hitta þau framar, muni
kærlei'kur þeirra til hennar hald
ast óbreyttur eins og ástin sem
hún ber til þeirra. Hún segist
meira að segja geta skilið bitur-
yrt bréf frá syn-i sinum, sem hún
fékk eftir flóttann, þar sem
ha-nn sagði: „É-g lít svo á að
m-eð ákvörðun þinni hafir þú
slitið tengslin við okku-r, og því
skalt-u leyfa okkur að lifa okkar
lífi eins og við teljum bezt.“
Hún segir til skýringar: „Við
höfum alltaf talað hvert við
annað eins og þroskaðar mann-
eskjur og hann var ákaflega
særður yfir því að ég hafði ekki
á neinn hátt gefið til kynna,
hvað ég ætlaðist fyrir. Hann
hafði farið út á flugvöll til að
taka á móti mér og ég kom
ekki . ..“
En- sársaukinn dvínaði, börn-
in senda henni orðfáar en alúð-
legar kveðjur á afmælisdögum
og við áramót. Svetlana segir:
„Ég þekki börnin mín vel og
það myndi ekki særa mig, hvað
svo sem þau yrðu neydd til að
láta hafa eftir sér opinberlega
um mig, eða gegn mér. Það ræð-
ur ekki úrslitum ,þótt ég heyri
sjaldan frá þeim, Þegar maður
er svo nátengdur öðrum mann-
eskjum, þá skipta tími og fjar-
lægð ekki höfuðmáli. Þau vita,
hver hiugur minn er og ég veát
hver huigur þeirra er. Við erum
saman".
í framkom-u hennar er ei-nurð
sem er fágæt og áhrifar-ík. Skoð
anir hennar eru jákvæðar, og
þurfi hún að taka ákvarðanir
gætir aldr-ei hi>ks. Hún læt-
ur vera að hugsa nm hvað morg
undagurinn ber í skauiti sér,
hún veit upp á hár hvað hún
vill og lætur hverj-um d-egi næ-gja
sína þjáningu“.
Hún se-gi-st hafa komið til
Bandaríkjanna ,meira eða minna
fyrir tilviljun. Takmark hennar
var að fara aldrei aftur til So-
vétríkjanna, en hún hefði gert
sér fullvel að góðu að setjas-t að
í hvaða vestrænu landi sem var.
En bandaríska sendir-áðið í
Nýju Delhi var í næsta ná-
grenni við hótelið sem hún
dvaldist á, henni fannst að þang
að gæti hún farið þegar skyggja
tæki, án þess h-enni yrði veitt
eftirtekt, og hún talaði ensku.
Ef-tir að hún hafði beðizt hælis
segir hún „Ég gat ekki gert nei-n
ar kröfur. Ég vissi ekker-t hvert
ég yrði send. Nú er ég í Banda
ríkju-num og mér líður vel hér“.
Hún gæti ferðazt utan Banda-
ríkjanna ,en hún vill ekki hætta
á það, hún vill ekki tefla í tví-
sýnu neina, fyrr en hún er orð-
in bandarískur rí'kisborgari og
það kann enn að dragast í mörg
ár — og ekki fyrr en Æðsta
ráðið í Sovétrikjunum hefur
svipt hana sovézfcum bor-gara-
rétti. Henni er ljóst að vel get-
ur svo farið að það verði aldrei.
En hún segir að ferðisl hún ut-
an Bandaríkj-anna, j-afnvel sem
bandarísfcur bor-ga-ri, meðan hún
er enn sovézikur borgari að lög-
um, gæti það boðið heim ým,sum
vanda. Og hún bætir við: „Það
var alþjóðlegt hneyks-li, þegar
ég kom hingað og ég kæri mig
ekfci um slíkt umrót aftiur. Ég
hef eignazt vini í Evrópu með
bréfaskriftum og ég gæti heim-
sótt marga þeirr-a, en ég kýs- ein
faldlega að láta xað vera“.
Svetlana hefur engin áform
um að skrifa aðra bók — henni
finnst hún hafa skriíað allt sem
hún þurfti. En hún hefiur ærið
að gera að sinn-a þedm fjölda
bréfa, sem enn sfreyma til henn-
ar vegn-a fyrstu bókar hennar.
Hún er þakklát fyrir ýmsar gjaf-
ir, sem h-enni hafa verið sendar
af óþekktum aðdáendum henn-
ar — málverk frá svissneskum
listaman-ni, íko-n frá Grikklandi
og svo mætti lengd telja. Hún
reynir að svara mörgum bréf-
anna.
„Þetta er alveg nýtt fyrir mér,
tengsl ^við fólk bréflega“, segir
hún „f Rússlandi er það óhugs-
andi. Þar er lifað mjög einangr-
uðu lífi og enigum kæmi til hug-
ar að skrifa einhverjum sem
hann befði ekki hitt persónulega“.
í Bandaríkjunum stendur hún
í bréfaskiptum við ýmsa gamla
sovézku aðalsmenn sem flúðu
byltinguna. Nokkrir búa í Prince
town og hún heimsækir þá öðru
hverju. Þegar hún hafði dvalið í
Bandaríkjunum í nokkra mánuði
barst h-enni bréf frá kvenmanni
við sovézka sendiráðið í Was-
hington, sem bauð henni vináttu
sína. Svetl-ania er sannfærð um
að þetta bréf var undan ann-
arra rifjum runnið. Hún skrifaði
um hæl, að hún hefði ekki þörf
fyrir slíka vináttu og hefur ekki
fengið fleiri slík.
Hún skilur út í æsar flótta rit
höfundarins Anatoli Kuznetsov
vegna þess að forsendur hans
voru mjög líkar hennar eigin
ástæðum. „Honum hlýtur að hafa
verið innanbrjósts eina og mér,
hann varð að grípa tækifærið
og flýja. Allt sem h-ann hefur
sagt um stöðu sovézkra rithöf-
unda er satt! þeir, sem er 1-eyft
að ferðast og njóta nokkuTsfrels
is hljóta að hafa gengizt undir
að sýna yfirvöldun-u-m hollustu“.
Svetlana hefur samúð með
Kuznetsov. „Hann virðist enn
hræddur, meira að segja nú þeg
ar hann getur loks um frjálst
höfuð strokið. Ég hef djúpa sam
úð með veslings manninum, ef
hann óttast enn arma sovézku
lögreglunnar, hvernig fær hann
haldið áfram að lifa? Þessi ótti
hvílir eins og mara á mörgum
sovézkum borgurum sem hafa
flúið. Ég hef hitt nokkra slíka
hér í Bandaríkjunum. Þeir fóru
frá Rússlandi fyrir fjölmörgum
árum og eru enn hræddir og ótt
ast að fylgzt sé með þeim“.
Hún er sjálf 1-aus við þann ótta
er fullkomlega örugg og hefur
fyrir löngu losað sig við einka-
lífvörð. Þó er því ekki að neita
að enn berast henni stundum
fjandsamleg bréf, koma fæst
þeirra frá Bandaríkjunum .
„Sumir gata ekki fyrirgefið mér
að ég kaus mér ekki betri föð-
u-r“, segir hún. „Og einnig fininst
þeim að ég hafi ekki rétt til að
vera svona lánsöm, eftir öll þau
voðaverk sem hann framdi. Þetta
fólk væri sælla ef það vissi mig
svelta hedlu hungr-i. Það fin-nur
til haturs við eitt saman nafn
föðlur fíins“.
Ber hún nú ekki, eftir allan
þennan tíma, einhverjar hlýjar
tilfinningar til föður síns. Þetta
var eina spurningin sem Svetl-
önu gramdist. „Hver sagði það,“
hreytti hún út úr sér „hver sá
sem heldur það hefur ekki skilið
bofs af því sem ég skrifaði í
fyrri bók minni“.
Þar sem hún hefur orðið þess
vör að mar-gir hafa m-isiskil-
ið afstöðu hennar til Stalíns hef
ur Svetlana skýrt það nánar í
nýju bókinni. Hún telur hann
bera ábyrgð á sjálfsmorði móð-
ur sinnar og hálfbróðurins Jak
obs. „Hann r,ak þau í d-auðiann
því að hann var siðblind
ófreskja.“ Hann átti sök á dauða
þeirra, finnst henni, og þegar
allt var komið í kring sneri
hann sér frá eins og allt væri
þetta honum óviðkomandi —
jafn rólega og í fullkomnu jafn-
vægi og hann hafði sent millj-
ónir annarra í dauð-ann, ann-að
hvort sjálfur eða handbendi hans
Svetlana er sannfærð um að fað
ir h-ennar h-afi aldrei þjáðst af
brjálæðisköstum eins og margir
vestrænir sérfræðin-gar hafa tal-
ið. „Hann var of misfcunnarlaus
og kaldlyndur til þess“ Svetlana
fann til léttis við dauða föður
síns og gat aldrei fengið af sér
að vitja grafar hans.
Sumar venjur frá bernsku
hennar í Kreml hafa enn áhrif
á lífsháttu hennar. Peningar
skipta hana sáralitlu máli, þó að
tekjur af fyrstu bók hennar
einni hafi orðið svo miklar að
hún mun hafa nóg að bíta og