Morgunblaðið - 04.11.1969, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. NÓVEMBER 1869
— Álbræðslan
Framhald af bls. 32
Sem stjórn Laodsvdnkrj'Uinar gemdi
tfiöimdðiiumartækj uim eftir út-
varpsutmræðuna um fjiárlaga-
frtumvarrpið, sagði Magnrús Kjart-
ainsson að sá máiflutndmiguir Jó-
bammesiar Nordal og Eiríks
Briem befði valdið vortbrigðurm,
þarr sem þek befðu reynit að
rflela staðreyndir rmálsiras með al-
mieniniuim áróðri.
Sem fyrr segiir flultti Inlgólfwr
.Jónsison yfirgripsmdkla og ítar-
legia ræðu uim málið og fer rraeg-
inlhluti heraraar hér á eftir.
f upphafi ræðu sininiar vék
rráðlherra að því, að bamm betfði
talið að þiragmaðuriran væri bú-
imm að fá mægjainlega vitraesfcju
uim rraálið til þess að hanm gæti
látið af tailoableWkimgu sioni.
En í stað þess að tafca tillitt til
3taðeynda, héldi haran snáMlutn-
irugi síniuim áfiraim í saimia dúr og
áðrur og legði út af sfcöfcfcum
iflonseod'urm sem fyrr.
Síðian sagðd náðheirra:
„Ég vil leyfa nvér að miinmia á,
aið 1. okt. 9l. hofst saminœnigs-
bumdin afheradinig rafonku Búr-
fejilsvirkjumar tid álverksmiiðj-
umoar í Sbraiurmsvík. Höfðu 3
fyrstu arflvélar verið taktraar í
"miotfcuin Skömirrau áður og var þá
swo að aegjia fuilllökið við öll
rniamiravdrki á staðmuim, ©f fira er
talinn ýmiss frágianguir og niður-
setnimtg 3 aflvéla til viStbótarr, en
fyrrirrbuigað er að byrja á því
vierfci á niæsta ári. Það er því alls
ékki rétt, sem þiogmiaðluirinm
siagði hér áðam, að það væri efcfci
búið að prófa þessar 3 aflvélar.
Það befur verið seld raiflorfca frá
Búrfelli síðiam 1. okt. og þessar
laflvélar hafa síðan ýmdst geng-
ið tvaar eða allar. Reynslan er
iaif því feogim. Vegiraa áfcvarðiaoa
urni braðatri uppbygigdogu ortou-
versinis var átoveðið að ljiúka öll-
uim miammiviirfcjuim við Búrnflell
við 1. áfanigia að þassuim 3 síð-
ari aflvélucm uodaosfcildiuim. Hef-
uir þetta valdið breytimgiumi á
toostraaðarsfciptiogu mdlli áifaniga
ifrá því, sem áður vair áæítlað.
Saimfcvæmit bófcuim og uppgjiöri
eftkUtsrrraatniraa L«aodsviirkjumiar
niemiuir éfaHimm stotfmfoostoaður
hinm 1. ofct. 3325 mdllj. tor. Nær
^þessi tala tid alls bygginigair-
kosrtoaðar, að rnieðtöldluim vöxit-
uim á bygigiinigartírnia. Uradirbún-
intgsfcos'briiaði og ramirasófcntuim em
án vaitirasvkkiuiraar.
Heildarstofn-
kostnaður Búr-
f ells virk j unar
3760 millj. kr.
Saimtovæmit aætlum Landsvkkj-
unar nemiur ogneiddurr kostiniaður
iað viðbaerttMm toostraaði við toaup
og uppsatminigu þeirra 3 aflvéla,
sem eftk eru, saimltals 305 miillj.
tor. Þassi kostoaðuir toemutr til
gtjaÆda að miesitu ieyti á niæsitia
áiri. Sé við þetta emmifinamiuir bætt
toosbraaði við þá mdðlum, sem uipp-
hiatflega var ráðlgeirt að byggjia í
Þórisvaibni em ibainm mietrntuir á
múveiranidi verðlagi 180 iriillj.
fcr. verðlur heilöarstofmtoostraaður
Búríellsviirkjiúniair 3760 miMg. ísl.
kr. Samisvarar það 42, 7 miilllj.
Bamdairákjadollara, Em áætliumin
var áðuir em byrjiað var á verk-
fau, 42,8 mJSmj. dollar'ar.
Á saan/a háitit vatr reifcrauið him
uppbalflegia áæitlum uim stofm-
kostrnað Búrflellsvkfcjiuiniair 11840
méllj.. tor. að mieötöMum vöxtum
á byggfagairtímia, em það saan-
svaraði 42, 8 milllrj. dollara. Það
mlá því segjia, að bygginigar-
kostm'aðuir virtajiuraairi'niniaT reifcn-
Söluskráin
er komin út
Mlfl#B0B6
FASTEIGNASALA — SKIPASALA
TONGATA 5, SÍMI 19977.
aðiuir í dolluirum mumi reyniast
svo að segja afliveg hinm sami og
upphaffliegia vair áætlað, emda
þórbt sitofhfcostniaðurinm í króm-
um hafi að sjálfsögðu hæikkað.
Það er hins vegar samianíbiurðluir-
inm reikoaiðuir í erleodum gjald-
eyri, sem hér skiptir fyrst og
fremsit máli, em þó alvag sér-
stafclaga, þegar um stofnfcositm-
aðinn er rætt með tilliti tl orfcu-
söiusamininigs við álbræðsiTlurna,
en þar er verðið átoveðdð í doll-
urruim. Tetkjiuirniar af oitousölummi
hækfca í íslenzkum tor. í sam-
ræmi við hætokruin stofnfcoisitmað-
er í ísl. kr. af því atð orrkusalam
er reitonruð í dioMlurrum tál ál-
bræðsluinoar. Með þessutm srtað-
reyndiuam er í raum og verru
nægilega hrafcin sú fullyrðinig,
að forsendur ortousölusammiinigs-
irns séu brostniar vegma stór-
hæfctoaðs stofnitoostnaðatr Búr-
fellsvirkjiumiar. Það ©r hios veg-
ar ástæða til þess að rekja fleki
staðrrieyndir til þess að sýoa,
bver fjairstæða það.er, að bygg-
ing Búrfellsrvirfcjuniar og ái-
bræðsluinmar harfi verið fjárhiags-
lega obagstæð fyrir íslandioga.
Raforkuverðið
Verður þá fyrst vikið náoar
að natflortouiverðiinu. Um það er
visisuQeiga e&fci deilt, að raiflortou-
verðiið flrá Landsvirkjum til
ÍSALS, er álbræðslutnini hag-
stætt, enda er hagstætt orfcuverð
eina ástæðam tii þess, að álbuigi
var fyrir bygginigtu álbræðslu á
ísiandi. Hitit er fjaæstæða, að raf-
orkam sé seld umidir kostnaðar-
verði, hvað þá að rafortousaimm-
iogurimm sé Lanidsvirkjum óhiag-
stæðurr. Og er auðvelt að sýna
fram á þetta með tölturrn. Sam-
tovæmit upphafleigri áætlum hef-
urr varið gert ráð fyrir því, að
210 miegawatta virkjum við Búr-
flell gafi 1720 m'illl kw-stumdir
á ári. Sé framOieiðisikifcostmiaðuir
orikuinmar miðaðuir við 7% vexiti
og 40 ára afsfcrrilft rniieð jöfoum
ársgreiðsilum, en 40 ár eru sdzt
talin of languir afskriftaintimd
fyrir mannvifki af þessarri tag-
uinid, verður friamieiðsluvierð kw-
stuodiarimoar' aiðeinis 18,6 aurrar.
Umisamið rarfortouverð til ÍSALS
er Ibinis vegar 26,4 aiurrar á kw-
sttumdiinia fyrstu 6 árim, em síðam
22 arurar kw-stutndin. Em þeigair
orfcuverðdð laakkar, hækkar stoatt
urinm aif framleiðsltummd hjá ál-
veriksmiðjurnoi, sem genigrurr að
miestu í atvimmujiafmumairHJ'óðinn.
Nú er himis vegiar ástæðia til að
eodurstooða þessa Tieilkmdoga, þatr
sem teljia mvá fu'llvísit eifltir
neynsluoa, af fyrstu þremutr afl-
véluoum í BúiriflalíIisvÍTkium, að
virkfumdn miurni skila alit að 15%
rmeitri afkösitum en reikirnað haifði
verdð imieð í fyrri fjárbaigsiáæibl-
unrum.
Möguleiki á
lækkun niður í
16 aura á
kwstund
Þet/ba þýðir, að atfll virikjiuimar-
itninar mtuin verða 240 miegawött
í Staðinm fyritr 210 miagawötit, en
orkiutfriam/l'eiðslam mæer 2000 millj.
kw-stuinida á ári í stiað 1720
mrMj. Þegar bæigt verður að fuill-
nýta þetta afl, mum það læklkia
friamleiðslufcostniað í Búrtfleffls-
vkkijiuin sdálfri otflan í 16 atutria á
kw-srtiuinid. Hér er hins vagar rétt
að batfa í buga, að svo mwltoil
árrsframleiðglia fæst efcfci, niem'a
imieð mun mieiri mtiðkmiatrmiamm-
virtojum en upphiaifiliega var gent
réð fyrir. Heftur neyndar þegaæ
verið aktveðið að ráðast í rniifclu
stearri miðHaoir, bæðd vegna
ftretoari Stas&toutriiar Búmflells'yÍTki-
uoar og fyrirlbuigaðira virkjamia í
Tonigniaá. Sé urm 500 miiDlj. tor.
varrið til viðtoótar í elítoar imdöl-
amir, rntuodd það aðiainis hælkfca
frramllaiðsiluiverrð raiflorkiu frrá Búr-
fellstviirkjYim úr 16 arurutrn í rúma
18 atuira á kw-stumid, Hims vagar
væri rétitarra að reitona a. m. to.
heilmiinigimm aif toostamði þessaira
stónu miðlamia setm hfltuita af
Stoflnitoostnaði hinoa fyrirhuiguðu
vdtrkjana í Tungmaiá, em þær
varða við Sigöldu- og Hraum-
eyjarfosis.
Gasaflsstöðin
verður toppstöð
Lands virk j unar
Það er rétt að bemda á að utan
við þessta útreitoninga er stofn-
toostnaður gasiarfisstöðvarioniar,
sem Landsv. hefutr látitð reisa
nálægt Straumsvík, en hún er
htuigsuið sem varastí/öð fyrst í
stað og síðam sem toppsrtöð fyrir
allt naforltoutoerfi Lamdsvirrfcjum-
ar. Sé kositnaður vagna banoar
tekiinm imm í þessa orkuivers-
reikniiniga tii fullis, hæktoar það
toositnaíðairverð á framleidda kw-
stumd utm 1% eyri. Þrátt fyrir
það er frram'leiðslfufcostmaðiurrinm
aðeints 119,5 aurar á kwstand, em
í ortousölusamninigntum við fSAL
-er söiluiverðið, eims og áðuir siegir,
26,4 arurarr fyristtu 6 árim, en síðam
22 aonar á kw-stuod. Er því
fíarri öllu iagi, <að hér sé verið
að selja undir toostniaðarrvarði.
Óbeinn hagur
Á hinm bóginm er rétt að
lleggia á það áherzlu, að það var
all'taf ljóst og viðurntoenmtt, að
isöluverð raforku til áltoræðslumm
ar væri ekki lanigt fyrir oflan
kostnaðarverð. Jafnframt var á
það bemt, að Landsvirkjun og
viðskiptamenm henmar hefðu
einmig stórfelldam., óbeinam hag
af ortousölusamninignum, þar
sem hamn væri grundvöllur þess,
að hægt væri að ráðast í svo
stóra og haigkvæma vi'rkj'un, sem
Búrfelisvirkiun er. Án sölu mik
iDs hliuta raforkummiar til stór-
iðju vam óbugsandi að ráðast í
stórvinkjun, þar sem það mumdi
hafa í för með sér stórkostiega
hækkum innlends raforkuverðs
fyrstu árin. íslendiogar hefðu
þvi verið dæimdir til þesis að
afla sér raforku með byggingu
smánra onkuvera, en horfa enm
í áraraðir á iöfculfljótim byltast
óbeizluð til siávar.
Tryggir
g j aldey ris tek j ur
Lands virk j unar
Anmar mikilvæigur' kostur raf
orkusamninigsins við ÍSAL er sá,
að hann tryggir Landisvirkium
tekiur í erlendum giaddeyri á
móti þeim erlendu lámum, sem
taka þarf til virkiumiarinma'r. Er-
iend lán, sem samið hefur verið
um til Búrfei'lsvirkiu'n'ar mema
nú 34 mildi. dolliara eða svo til
3000 mililj. kr. Hiras vegar mumu
tiefcjur Landsvirkiunair af orku-
sölu til álbræðsluninar nema að
mieðaltali tæplega 3 millj. dold-
ara á ári næstu 25 ário, en þær
teki'ur nægia til þass að greiða
35 milli. dollara llán á þessu
bímiabili með 6% vöxtum. Og
þagar þetta er athugað, þarf
mikinm kiank til þess að halda
því fram, að þetta sé ðhaigstætt
fyrir ísliemdinga.
Þótt emm sé eftir að taka 1.5
mvilli. dollara að iáni til þess að
líjúka síðari áfaraga virkiumar-
imraar auk láma vegraa miðAumair-
mianovirkia, er auiglióst, að orku
söluisammiingurinn stemdur undir
miegimhluita'mum af erlendum
sfcuidbindimgum virki'umarimmiaT,
erada þótt áibræðslam mumi að-
eins nota 60% af rafbrku Búr-
fellsvrrkiunar, fuilnýttrar. Hér
befur hiragað til eingömgu verið
fia'liað um ortousölusamniraginm
við ÍSAL og áihrif hans á Lamids-
virkjum, en ekfci um áisamning-
ana í heild. Sanoleitourinm er
hinis vegar sá, að hér er um
samninigsheild að ræða, sem
niauðsyniiegt er að sfcoða í sam-
hengi, ef rétt mynd á að fást.
Tekjur í atvinnu-
jöfnunarsjóð
Raforkusamninigur Lamdsvirki
umar við ÍSAL er vissulega
gnundvöllur þass, að álbræðslam
var byggð, em hinm þióðhagslegi
hagur þass fellur ekki eimigömigu
Lamdsvirkium í sfcaut, heldux að
miklu leyti öðrurm hliutum þióð-
anbúsins. Það er þess vegna, sem
við fáurm miklair takiur í at-
vininuiöfnuiraarsjóð árlega til þesis
að byggia upp atvinmiufyrintæki
víðs vegar um iandið. Hár er
fyrst og fremist á það að benda,
að skabbgneiðisila ISALS er að
flestu leyti sambæriieg við raf-
orkuverðið. Hér er um beinar
tekiur að ræða, sem eru langt
unrafram þá þjóniustu, sem opin-
berir aðilar iáta ÍSAL í té.
Ska'ttgialdið er ákveðið þaminig,
að það er ákveðin fiánhæð á tonn
á ári, sem fraim'leitt er, en fer
þó ört hækkamdi, ef verð á áli
fer yfir ákveðið mank, eins og
múma gerðist í haust. Fór álverð-
ið yfir þetta mank nú á s.l. mán-
uði, en það velduT því, að fram-
ieiðsllugialdið hækkar um ZV2
dol'lara á tonm. Eru yfirleitt tald
ar líkur á því, að álverð fari
enm hækkamdi á næsitu árum. En
þótt álverðið læfcki, greiðist
sama skattgiald af framleiðslu-
tonmi við það, Sé miðað við nú-
veramdi verð má reitoraa mieð því,
að skatttekiur af áibræðslunnd
næstu 25 árin munu nemia 50
miil'Ij. dollara eða 4400 milli. tor.,
en bekiur af raforkusöllu um 74
mil'li. dollana eða 6512 millj. kr.
Mumu hiraar beimu gialdeyris-
tekiur, sem fást af sölu raforku
og skattl'agningu álbræðsdiU'nmar
nægia til þess að emdurgreiða
öll Mn vegna virkiuoarinmar
mieð 7% vöxtum á 15 árum. Ég
«r hræddur um það, að þimg-
maðuriran hafi efcki athuigað
þessa niðurstöðu, og hafi hamm
gert það, en eigi að siðiur flutt
þá ræðu, sem hann flutti, þá er
hamn harðg'erðari bedd'ur en ég
hefði haldið, að haran væri.
Líta ber á
heildarmyndina
Vegna ákvæðarana um hækkun
fnam'leiðsluigialdsins í samræmi
við hækkamiir á ma'rkaðsiverði á
áld er miög lífclegt, að tekiurnar
mumd verða í raun og veru eran
meiri en, þetta. Ef verð á áli
hækkar um 1 cerat, sem er sama
sem 3.5% hækkun frá því, sem
raú er, iafragildir það 11% hækk-
um á samamliögð'U orkuverði og
skatbgiaidi. Og þegar við erum
að tala hér um orkuiverð og
skatbgiaild, þá er rébt að upplýsa
það, að orkuverð og skaittgja'ld
saimainlagt iafngildir því, að
ortouverðið væri 4.1 promdl.
væri einigiran stoalttur, heldur að-
eiras orkusalain. En ontouverð í
Noregi til áibræðsiamnia þar er
3,1^—3,2 pnomiil. En þar er stoaitt-
ur mikliu iægri og í a'llt öðru
flormi heldur en hér. Þar er skatt
urimn ekki af hverju fnamdiedddu
torarai hefldur af nettótiekiuim,
en afs'kriftaregluriraar eru mjög
rúmar og nettótekiur áibræðisl-
uranar eru þess vegnia eklki neifcn
ingslega mikiar. Þess vegna er
það, að orkuisa'mrainiguriran ís-
lenzki er semmdlega hagstæðari
haldur em aðrir ontousaimmimigar
þagar tiilit er tefcið til þess, hvað
skaittgialdið er hátt. En það er
þo enm ótadið það, sam e.t.v.
skiptir a'llra mestu máli, en það
er sú atvinna og atvinnutekiur,
sem virkiuinarframkvæmdir og
áibræðsla skapa. Það er reyndar
óþarfi að fiödyrða um þetta. Svo
vel er það öllum almenmdmgi
kuininugt. FrtiamkvaamdirmiaT við
Búrfell og við Straumisvífc hafa
umdanfarin tvö ár trygigt huradr-
uð mamma atvimmu og rekstur ál-
bræðsliummar í framtdðirand ásamt
fnekari framtovæmdum til þess
að mýta raforku íslands og að
byggia upp sbóriði'U mumu hafa
óm'etanllega þýðingu fyrir alla af
toomu þióðarbúsims.
Undirbúin
stærri miðlun
við í»órisvatn
Og það er þessi vissa og þessd
skiimingu'r, sam nú er að verða
ailmenoari, sem hefur ráðið því,
að það er nú þegar farið að und-
irbúa stærri miðlum við Þóris-
vatn helduT en áður var fyrir-
hugað og að hefja undinbúninig
að virkjuin við Sigöldu og Hraun
eyiarfbss. Það er sá skilmiogun,
að með því að beizla íslienzk fall
vötn, getum við skapað hér rraeina
atvinmuöryggi og betri lífskiör
þjóðirani til handa, sem eru uppi
staðam í því, að mú þegar er á-
kveðið að halda áfram að virkja
og halda áfram að sel'ia raforku,
ekki umdir kositnaðarverði held-
ur á fyililiega kostnaðiarverði og
gera það rmögulagt, að íslemdirag
ar fái ódýrari orku heldur en ef
haldið væri áfram að virkja
sm-átt.
Dýrari orka
smá virkj ana
Þingmaðuiriran fullyrti það áð-
am, að það væri útilokað annað
heldur en áilverksmiðjain feragi
ontouna undir kostnaðairverði og
að með þessari ráðstöfum væru
lamdsmenin látrair borga hærna
orkuna heldur en ammars hefði
orðið. En það er þó vitað mál
og ég hélt, að það værd eraginm
alþingismaðiur, sem vildi nengia
það, að ef við hefðum virkiað
litla vinkium í Þiórsiá, eða anmi-
ans staðar, þá hefði senmdlaga
verið byriað mieð 35 þús. kw.
stöð og ontoam frá þessari ldtlru
virkiun hefði orðið yfir 50% dýr
ari helduir en verður frá virkjum
imni við Búrfell. Þetta liggur
töluiega fyrir, og þess vegna er
emgin forsenda fyrir þessuim full
yrðJmgum sem þiogmaðurion hef
ur viðhaft.
Skatttekjur af
álbræðslunni
Skatttsfcju'rmar af álvenkstm'iði-
U'mni eru eims og oft hefur verið
drepið á í fyrstu aðeins tuigir
milii. árlega, en fana stöðu'gt
hæikkandi. Þegar líður á tíma-
bil'ið komast þær upp í 237
imililj. kr. Em þebta er vitaratega
miög þýðinigarmdkið. Þá fær
þj'óðiim og gialdeyrisitakiuir fyrir
þá virarau, sem seld er í verksimiðj
urami. í fynstu 300 millj. kr., en
fer svo hækkamdi eftir því, sem
fólki fjölgar í veTksmiðiumini og
afköstin verða aukin, sennilaga
uipp í 500 miilfj. kr. á ári. Eg
hedd, að með þessu, sem hér hef-
ur verið sagt sé það raú hrafcið,
sem þingmiaðuriran. fullynti. Að
lotoum tailaði þiragmaðiurinm um
lánitökuiheimild, sem farið var
fnaim á hér í fyrra, 7.5 mildlj.
dollara. Það átti að vera til nök-
stuðnings fyrir því, að virkium-
in hafði farið fram úr áætkin.
En sannill&ikurinm er sá, að það
er ekki búið að nota nema hlutba
af þessu iánd og hluti af þessu
lámd hefur farið í kostraað við
undirbúndrag að 2. áfaraga við
virkium við Búrfell.
Ómakleg
ummæli
Þingmiaðiurimn fullyrti, að Jó-
hammes Nordal og Eiríkur Briem,
fnamfcvæmdastj óri Landsvirki un
ar befðu falsað ýmisdiegt í sam-
baradi við þær upplýsimigar, sem
hér voru gefnar. Þetta eru stór
onð og allls ekkd viðeigamdi. Þær
upplýsimgar, sem hafðar eru eft-
k þeissiutm möranrum anu bekoatr
beirat úr bokhalldi verksmiðjumm
ar og bótahaiidi Laindsvirkiiuiniar.
Nú vild það svo til, að a.llir stiórm
máiatflokfcannir eiga fuiiitrúa í
stiórm Landsvkkjiunar. Allir
fdlokfcar eiga aðgang að þessiu
fynirtæki og ættu að geta fleng-
ið néttar upplrýsimigar þar. Og ég
spurði að því hér, um dagiran,
þegar við vorum að ræða þetta,
hvort þintgtma.ðurinm hafði fanig-
ið upplýsingar hiá flulltrúa Al-
þýðulbamda'lagsiras í Landsivirki-
uniarstjórm'. Það kom fnaim hér
áðam að svo var ekteL Þinigimað-
urinm sagist haf a þeasar upplys-
iragar úr skýnslu, sem Hassa bafi
getfið út, en akki frá stióm Lamds
vinfciunar.