Morgunblaðið - 19.05.1971, Blaðsíða 19

MORGUNBL A.ÐIÐ, MEÐVIKUDAGUR 19. MAl 1971
19
Byggðaþróun
— Ályktamir stjórnar SUS
SAMBAND ungra SjálfstæSS-
ismanna ásaint aðildarfélög-
unum og ungum Sjálfstæðis-
mönnum um allt land hefur
síðustu misseri fjallað ítar-
lega um byggðaþróunina í
landinu og byggðastefnu
næstu áratuga, sem tekin var
upp snemma á síðasta áratug
undir forystu Sjálfstæðis-
flokksins. Að loknum almenn-
um fundum, sem ungir Sjálf-
stæðismenn efndu til í öllum
kjördæmum landsins til kynn
ingar á stöðu byggðamála og
byggðastefnunni, vill stjórn
SUS vekja athygli á eftirfar-
andi:
i»Attaskil
Um þessar mundir eru þátta-
ski'l í byggðaþróun Islands.
Höfuðborgin með nágranna-
byggðum hafiur náð þeirri stærð
að geta á fullnægjandi hátt
þjónað nauðsynlegu hlutverki al
Miða miðstöðvar nútíma velferð
arþjóðfélags. Þar búa nú um 60
af hverjum 100 Islendingum, og
innbyrðis fólksfjölgun ein ætti
því að nægja höfuðborgarsvæð-
inu til að rísa áfram undir hlut-
verki Sínu. Jafnframt er svo
komið, að frekari fólksflutning-
ar úr strjálbýlinu til höfuðborg
arsvæðisins, að nokkru marki,
igeta leitt til þess, að heilir lands
hlutar fari í eyði hver af öðr-
«m og endirinn verði sá, að höf-
uðborgarsvæðið verði eina
byggðin á öllu Islandi. Slik þró-
«n yrði ekkl einiungis mikili
me nn ingarlegur hnekkir fyrir
þjóðina, heldur jafnframt til
skaða félagslega og að öllum lík
indum til svo stórfellds tjóns
efnatoagslega, að óvíst er hvort
iþjóðfélagið risi undir þvi.
Þegar á þetta er litið, blasir
við sú höfuðnauðsyn, að á næstu
árum og áratugum verði gert
stórfellt átak í eflingu lífvæn-
legra byggðarlaga um land allt;
að í hverjum landshluta verði
siköpuð félagsleg og efnaleg skil
yrði öl búsetu, I aðaiatrið-
um sambserileg við það sem ger-
ist á höfuðborgarsvæðinu.
Þ-JÓÍ) \ RIIA GSMl NTR
Bytggðaþróun á hverjum tíma
snertir náið alla þætti hvers
þjóðfélags, og hvergi eins og
hér á íslandi í fámenninu og til-
tölulegri einangrun.
Ef byggðaþróunin hér á landi
heldur áfram eins og verið hef-
ur undanfarna áratugi og með
auknuim þunga, sem leiðir af þvi
afli, sem höfuðborgarsvæðið er
orðið, verður niðurstaðan þessi:
1. Að félagslegur igrundvöll-
ur fyrir búsetu i strjálbýli
brysti með öllu stig af stigi.
2. Að verðmæt mannvirki
færu í súginn.
3. Að nýtinig auðlinda út um
land yrði ýmist úr sögunni eða
langt um dýrari.
4. Að höfuðborgin og ná-
grannabyggðimar yrðu að taka
á sig stórfelldaæ ráðstafanir og
jafnframt sihækkandi kostnað
hlutfallslega við uppbyggingu
og rekstur, þar sem fólfcsfjöldi
á höfuðborgarsvæðinu er þegar
orðinn við það mark, sem efcfci
þolir nema eðlilega innbyrðis
fjölgun án allsherjar aðgerða í
samgöngumálum, þjónustu o.s.
frv.
5. Að þjóðfélagið yrði félags-
lega einhæft; borgríki.
6. Að lifandi söguleg og menn
ingarleg tengsl þjóðarinnar við
landið rofnuðu.
Til viðbótar kæmu svo per-
sónuleg og þjóðfélagsleg vanda-
mál þeirra, sem yrðu að hrökkl-
ast frá verðlausum. eignum og
hefja lífsbaráttuna að nýju.
Sumt í þessari upptalningu
kann að þykja fjanstætt og frá-
leitt umræðuefni. En svo er ekki.
Þjóðin í heild stendur á þeim
krossgötum, að veija um leiðir i
byggðaþróun, sem snerta beint
eða óbeint hvern þjóðfélags-
þegn, hvaða leið, sem valin verð
ur. Það er einkum um tvær leið-
ir að velja, annars vegar
óbreytta byggðaþróun og eyð-
ingu strjálbýlisins í nokkrum
áföngum, með þeim afleiðingum,
sem hér hafa verið taldar, hins
vegar gjörbreytta byggðaþróun
með efiingu byggða um allt
land, þar sem lífvænlegt er til
búsetu, og með gagnstæðum af-
leiðingum. I þessu efni er ekki
hægt bæði að halda og sleppa,
nema innan mjög þröngra tak-
marka. í meginatriðum verður
að veija eina leið um
næstu framtíð. Það er eindreg-
in skoðun stjórnar Sambands
ungra Sjálfstæðismanna, að fé-
lagslegir og efnahagslegir hags-
munir Islendinga, jafnt í þétt-
býli og strjálbýli, hnigi að stór-
felldri eflingu líívænlegra byggð
ariaga um land allt.
B V GGÐ ASTEFN AN
Með gerð byggðaáætlana og
stofnun Atvinnujöfnunarsjóðs
hefur, undir forystu Sjálfstæðis
flokksins, verið mörkuð ný
stefna í byggðamálum hér
á landi, sóknarstefna, sem ung-
ir Sjálfstæðismenn kalla byggða
stefnu til aðgreiningar frá þeirri
varnarstefnu, sem rekin hefur
verið um áratugaskeið, einkum
undir slagorðinu „jafnvægi í
byggð landsins“, og fólgin hefur
verið í tilviljanakenndum bráða
bir gða úr r æðum.
Frá Suðureyri við Súgandaf jörð.
Byggðastefnan er sóknar-
stefna í byggðaþróun næstu ára
og áratuga. Hún beinist að því,
að félagsleg og efnahagslega
hagræn sjónarmið ráði almennt
þróun byggðar, eins og annarri
þróun í landinu, arðbærar auð-
lxndir og mannvirki nýtist á sem
hagkvæmastan hátt, og þjóðfé-
lagið njóti byggðaþróunarinnar
í stað þess að gjalda hennar.
Til þess að byggðastefnan fái
fullnægjandi framgang, þarf við
tækar aðgerðir í framhaldi af
því, sem þegar hefur verið gert.
Nokkur mikilvægustu atriðin
eru þessi :
Sveitarfélögin og samtök
þeirra verði efld og verkefni
þeirra og ríkisins skýrt afmörk-
uð. Jafnframt verði löggæriu-
og dómþingsumdæmi endur-
skipulögð til samræmis við
breyttar aðstæður.
Hið opinbera, riki og sveitar-
félög, móti tiltekin heildarmark
mið í byggðaþróun framtíðarinn-
ar. Gerð verði rammaáætlun í
samræmi við það marfcmið, um
uppbyggingu á hvers konar op-
inberri þjónustu, s.s. í sam-
göngumálum, menntamálum, heil
brigðismálum, rannsóknar- og
ráðgjafarstarfsemi. Jafnframt
verði haldið áfram áætlanagerð
fyrir hvem landshluta fyrir sig
og gerðar heildaráætlánir fyrir
landshlutana, sem taki til opin-
berrar þjónustu og atviimumála.
1 samræmi við áætlanir um opin-
beirar þjónustu og atvinnumála.
1 samræmi við áætlanir um opin
bera þjónustu verði endurskoð-
uð ráðstöfun og beiting opin-
bers fjármagns til þeirra mála,
og þjónustustofnunum ríkis-
ins dreift eins og framst þykir
hagkvæmt. Atvinnujöfnunarsjóð
ur verði efldur stórlega ti'l þess
að styðja við bakið á arðbærri
nýtingu auðlinda út um land og
atvinnuuppbyggingu þar sem
eðlilegar forsendur eru fyrir
hendi.
Stjóm Sambands ungra Sjátf-
stæðismanna leggur sérstaka
áherzlu á hlutverk einstakling-
anna og sveitarfélaganna i þess-
um aðgerðum. Framtak einstakl-
inganna i hverjum landshluta og
á hverjum stað, og staðbundn-
ar aðgerðir sveitarstjórna, ráða
úrslitum um árangur félagslegra
aðgerða ríki og sveitarfélaga,
og þar með aðgerðanna í heild.
Framlxald á bls. 23.
Fjöldi bænda og
þjóðartekjur
Athugasemd frá Upplýsinga-
þjónustu landbúnaðarins
Morgunblaðmu hefur borizt
atbugasemd frá Upplýsingaþjón
ustu landbúnaðarins vegna um-
mæla Gylfa Þ. Gíslasonar í sjón
varpi hinn 3. maí s.l. Fer at-
hugasemdin hér á eftir:
1 ummælum, sem Gýlfi Þ.
Gíslason menntamálaráðherra,
formaður Alþýðuflokksins við-
haifði í sjónvarpi 3. maí sl., hélt
hann því fram, að um 13% lands
manna væru bændur, þeir notuðu
um 10% þjóðarauðsins og fram-
leiddu 6-7% þjóðartekna. í árétt-
ingu þessara umnmæfla í dagblaði
er sagt, að landbúnað stundi um
13% af öllu vinnuafli I landinu.
Samkvæmt upþlýsingum, sem
aflað hefur verið, er talan 13%
byggð á skýrslu Hagstofu ís-
lands um tryggðar vinnuvik-
ur. Af ýmsum ástæðum eru slysa
tryggðar vinnuvikur hlutfalls
lega mjög margar i landbúnaði
Og stafar það af því, að allir
bændur og eiginkonur þeirra
eru slysatryggð allt árið og
börn á aldrinum 12-20 ára svo
og foreldrar húsráðenda eru
sllysatryggð að hluta, nema ann-
ars sé ósfcað sérstaklega. Sú
sllysatrygging fellur oftast ekkl
niður, þótt bóndinn vlnni önn-
ur störf meira eða minna, en
þetta er t.d. algengt í nágrenni
þéttbýlis og víðar.
Framleiðsla í landbúnaði bygg
ist meira á vinnuifraimlagi ungl-
inga og aldraðs folbs en í flest-
um öðrum atvinnugreinum. M.a.
af þeim sökum er mjög vafasamt
að nota slysatryggðar vinnuvik-
ur sem mælikvarða á vinnuafls-
notkun landbúnaðarins. Þetta
bendir til þess, að talan 13% sé
allt of há.
Erfitt er að segja með nokfc-
urri vissu, hve mlkill hluti af
vinnuafli þjóðarinnar er notaður
í landbúnaði. Ef bornar eru sam-
an upplýsingar I fyrirtækjaskrá
Hagstofunnar og flokkun Hag-
stofunnar eftir atvinnuvegum og
vinnustéttum í þeim, eru bændur
milli 5100 og 5200. Samkvæmt
athugun sem fram fór á vegum
Harðærisnefndar, var tala
bænda x árslok 1967 4769, en þá
voru ekki með taldir þeir, sem
höfðu minna en 80 ærgilda bú og
heldur ekki þeiir, sem höfðu
meiri tekjur af öðru en nam
ölluim brúttótekjum af landbún-
aði. Margir þetrra, sem at-
hugaðir voru en síðari felldir
niður, voru búlausir menn, sem
þó kö'lluðu sig bændur. Að und-
anfömu hefur oift verið talið, að
bændur væru um 5000 í land-
inu. Þær tölur, sem hér hafa
verið nefndar, virðast styrkja þá
skoðun. Hins vegar notar land-
búnaðurinn ekki allt vinnuafi
þessara 5000 bænda, því að
meiri hluti bænda hefur tekjur
utatx búa sinna og stundum í
verulegum mæli. Þar á móti
kemur nokkurt aðkeypt vinnu-
afi í landbúnaðinum.
Samkvæmt tölu í októberhefti
Hagtíðinda 1970, þar sem fram-
teljendur eru flokkaðir eftir at-
vinnuvegi, eru undir liðnum
„búrekstur, gróðurhúsabú, garð
yrkjubú o.þ.h.“ 7799 framtelj
endur. Eru það liðlega 8,2% af
öllum framteijendum í landinu.
I sama hefti Hagtíðinda er skrá
yfir meðaltekjur kvæntra karla
á aldrinum 25-66 ára. Alls eru
þeir 38.781, þar af 3093 bændur
eða 7,9%.
Þessar tölur eru hér nefndar
till að sýna fram á, að erfitt er
að segja með nokurri nákvæmni,
hve mikill hluti þjóðarinnar
vinnur að landbúnaði. Töl-
urnar gætu bent til þess að
þetta væru 8-9%. Þó ber þess að
gæta, að framlag húsmæðra og
unglinga innan 16 ára aldurs er
mikið í landbúnaði og nýtist
vinnuafl þessai-a aðila því betur
þar en í flestum öðrum atvinnu-
greinum.
Ekki verður hér gerð athuga-
semd við þá fullyrðingu,
að landbúnaðurinn framleiði 6-
7% þjóðarteknanna. Hin mikla
fjármagnsþörf hans rýrir tekj-
ur einstaklingsins, sérstaklega
vegna þess að lán í landbúnaði
eru till Skamms tíma miðað við
önnur lönd. Til samanburðar má
geta þess, að árið 1969 var
framlag fiskveiðanna 8,6% af
þjóðartekjum og flutningastarf-
semi 7,9% samkvæmt upplýsing-
um Hagtíðinda.
Verðlag landbúnaðarvara skal
við það miðað samkvæmt
sérstökum lögum, að heildartekj
ur þeirra, sem landbúnað
stunda, skuli vera í sem nán-
ustu samræmi við tekjur ann-
arra ákveðinna starfshópa.
Hœkkanir verðlags landbúnað-
arvara ko'ma jaínan nokkrum
mánuðum eða jafnvel heilu ári
á eftir þeim verðbreytingum,
sem hækkuninni valda. Þetta er
ein ástæðan fyrir því, að tekj-
ur bænda hafa undanfarið ver-
ið lægri en annarra sambæri-
legra starfshópa. Hér eins og í
öðrum nágrannalöndum okkar
nýtur landbúnaður fyrir-
greiðslu af hál'fu rikisvaldsins
og ber þar hæst útflutningsbæt-
ur, sem eiga að tryggja
það, að bændur fái fullt
verðlagsgrundvaMarverð, þótt
útflutninigur nemi 10% af frautn-
leiðsluverðmæti. Þótt landbúnað
urinn fái þær tekjur, sem hon-
um bera að einhverju leyti beint
frá ríkinu, verður það tæpast
tatið rýra framleiðni landbúnað-
arins. Hitt er svo annað mál
að hér, eins og víðast annars
staðar í nágrannalöndum okkar,
á landbúnaðurinn í vök að
verjast fjárhagslega. Batnandi
afkoma ailmennings kemur fyrst
og fremst fram í aukinni notk-
urx ýmissa iðnaðarvara, en verð-
mætamat landbúnaðarvaranna
verður útundan.
Eins og áður segir stunda
tæplega 8% kvæntra karla á
aldrinum 25-66 ára landbúnað.
Vinnuafl þessa aldursflokks
kvæntra karla ásamt vinnuafll
einhleypinga á sama aldri skap-
ar megnið af því, sem skýrsl-
ur kalla þjóðartekjur. 1 land-
búnaði hvílir stærri hluti fram-
leiðslunnar á herðum giftra
kvenna, unglinga og roskins
fölks en í öðrum atvinnugrein-
um. Þetta hækkar nokkuð
vinnuframlag landbúnaðarins.
Gildi landbúnaðarins verður
þó vart metið eingöngu með
hliðsjón af framleiðni. Bóndi sem
selur uilarreyfið fyrir minna
fé en kostar að ná því af kind-
inni getur ekki sýnt mikla fram-
leiðni I ullarframleiðslu. Samt
sem áður getur það verið þjóð-
félaginu mikilsvert, að ull-
in komi til sölumeðferðar. Þeir
sem vinna við ullina eftir að
bóndinn hefur sleppt af henni
hendinni taka sitt umsaimda
tímakaup. Þeirra framleiðni er í
lagi.
Gildi landbúnaðarins í dag
býggist að verulegu leyti á því
að hann framleiðir hráefni til
mikilsverðs iðnaðar. Um
tvö þúsund manns vinna í verk
smiðjum, sem vinna úr laind-
búnaðarvörum og fjöldi annarra
starfshópa hefur atvinnu sína
beint eða óbeint af landbúnaði.
Landbúnaðurinn er því mikil-
vægur fyrir atvinnulífið í land-
inu og það mat sem á hann er
lagt í áðurnefndum ummæium
Gylfa Þ. Gisiasonar menntamála
ráðherra hlýtur þvl að tetjast
meira en vafasamt.