Morgunblaðið - 24.10.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAJDŒf), SUNNUDAGUR 24. OKTCMBER 1971
— Kína-Sovét
Framhald af bls. 13.
og sýnilega till lykta leidd.
í>essi vandamál varpa ljósi á
bugsunarfiátt Kínverja, þegar
þeár líta yfir veraldarsvið-
MS. Hlutverk það, sem Kína nú
hefur og á eftir að gegna í lífi
og starfi Sameinuðu þjóðanna
mótast áreiðanlega af hinum at
hygdisverðu atburðum, sem þar
hafa gerzt á síðustu árum.
Benn segir, að Hta megi á
þær diplómatisku aðgerðir sem
Kinverjar hófu á síðasta
ári sem visi að viðtækari að-
gerðum. Athyglisvert sé, að
handan þeirrar kurteislegu hæ
versku, sem jafnan einkenni
Krnverja, ráðherra sem aðra,
þegar þeir benda á vanmátt
sinn á ýmsum sviðum, megi
greina djúplægt sjálfstraust og
það sé og verði grundvölJur
má'lsmeðferðar og aðgerða
þeirra á vettvangi heimsmála.
AÐILD AÐ SÞ
Því næst fjallar Anthony
Wedgewood Benn um af-
stöðu Kinverja til ýmissa mála,
iyrst og fremst till væntanlegr-
ar aðildar rikisins að Samein-
uðu þjóðunum en einnig af-
stöðuna til Bandarikjanna,
Bretiands, Sovétríkjanna og
Japans.
Fjrsta markmið Kínverja á
alþjóðavettvangi er að fá að-
fld að Sameinuðu þjóðunum en
þó eínungis á grundvelli algerr
ar og endanlegrar brottvísunar
fuíitrúa Þjóðemissinnastjómar
innar á Formósu. Benn segir
nauðsynlegt að gera sér fulla
grein fyrir sjónarmiðum Kín-
verja í þessu máll, þvi að þau
séu grundvöMur skoðana
þeirra á fjölmörgum heimsmál-
um.
Kínverjar fylgjast rækilega
með sérhverju skrefi, sem
Bandaríkjamenn stíga í leit
sinni að leið tíl þess að tryggja
Formósu sæti hjá Sameinuðu
þjóðunum, jafnframt aðild
Peking. Benn segist hafa látið í
Ijós bjartsýni um úrslit máls-
ins í viðræðunum einkum með
það í huga að fá fram viðbrögð
og skoðanir. Svörin hafi
yíirleitt verið á þá leið að
það væri of snemmt fyrir Kín-
verja að vænta þess að gengið
yarðd að skilyrðum þeirra. Rætt
var um hina lagalegu hlið máls
ins, sem Benn segir, að sé al-
veg augljós. Þjóðemissinna-
stjómin á Formósu hafi alltaf
haldið þvi fram, að hún væri
fufltrúi Kína á vettvangi Sam-
einuðu þjóðanna — og
hún hafi haft þar sæti sem
shk. Fái Pekingstjómin sæti
Kína verði hún því sjálfkrafa
fufltrúi Formósu, þar sem báð-
ar stjómirnar hafi til þessa lit
ið á Formósu sem óaðskiljanleg
an hluta Kína. Ef Formósa
sækti um aðild að Sameinuðu
þjóðunum sem sjálfstætt riki
gæti Pekingstjórnin beitt neit-
unarvaldá í Öryggisráðinu, þar
sem gert er ráð fyrir, að hún
fái sæti þar.
Pekingstjórnin stendur mjög
fast á þessari lagalegu stöðu
máisins og kveðst ekki hvika
frá yfirlýstri stefnu sinni I
máili þessu — „en meðan við
erum ekki búnir að fá sæti sem
fufltrúar Kína, er bezt að gera
ekki ráð fyrir neinu,“ seg-
ir Benn, að sé afstaða Peking-
stjórnarinnar í dag.
SAMSKIPTI BRETA
OG KÍNVERJA
Formósumáiið spilar inn
i samskipti Bretlands og Kin-
verja og hefur komið í veg fyr
ir, að rikin skiptist á sendiherr
trm. Þykir Bretum þetta
ástand mála ekki sanngjamt,
þar sem þeir voru með fyrstu
rikjum, sem viðurkenndu Pek-
ingstjórnina árið 1949. í nokkra
mánuði hafa farið fram viðræð-
ur um þetta mál, en árangur
hefur strandað á þvi, að Pek-
ingstjórninni þykja Bretar of
tregir tfl að taka afdrátt-
arlausa afstöðu til réttarstöðu
Formósu.
Benn bendir á, að ýmis riki,
svo sem Kanada og Itaiía hafi
fengið full diplómatísk sam-
^kipti við Kína með því
að taka fram i samningnum, að
stjómir ríkjanna „geri sér
grein fyrir“ þvi, að Peking-
stjórnin hafi lýst þvl yfir, að
henni beri yfirráð yfir For-
mósu. Þetta hafa Bretar líka
verið reiðubúnir að gera, en
það nægir ekki Pekingstjóm-
inni. Segir Benn nauðsynlegt,
að menn geri sér greín fyrir
ástæðunni til þess. Hún er sú
fyrst og fremst, að Bretar áttu,
í heimsstyrjöldinni siðari þátt
í yfírlýsingum i Potsdam og
Kairo, þar sem skýrt var tek-
in fram staða Formósu gagn-
vart Kína, að fcröfu Chiang
Kai-cheks. Og þegar Japanir
gáfust upp í styrjöldinni, var
einnig tekið skýrt fram
af háiifu Breta, að Formósa
væri hluti Kína.
Þess vegna krefjast Kínverj
ar þess nú, að Bretar geri
meira en að taka fram, að þeir
geri sér grein fyrir yfirlýsingu
Pekiiígstjómarinnar um þetta
mál Pekingstjómin vill fá ský
lausa yfirlýsingu brezku
stjómarinnar um það hverja
hún telji réttarstöðu Formósu.
Tregða brezku stjórnarinnar
gegn skýlausri afstöðu segir
Benn að byggist á yfiriýsingu,
sem Eraest Bevin hafi gefið á
srnum tima um, að staða For-
mósu sé „óákveðin". Brezkir
utanríkisráðherrar hafl síð-
an haldið fast við þessa af-
stöðu.
„Brezka stjómin verður að
gera það upp við sig," — segir
Benn — „hvori hún er reiðubú-
in, eins og hún ætti að vera,
tii þess að breyta afstöðu
sinni. Ef til viil væri hægt að
gera það á þeim grundvefli, að
Bretar segðust „fuflkomlega
skilja og ganga að“ ytfiriýs-
ingu Pekin.gstjóroarmnar um
yfirráð yfir Peking í stað þess
að segjast gera sér grein fyrir
henni."
„Hvemig svo sem þetta
er gert, er nauðsyn-legt
að stíga þetta skref. Og
það er Ijóst, að nú -—
þegar málán eru farin að snú-
ast Pekingstjórninni i hag, eft
ir 22ja ára einangrun og úti-
lokun af vettvangi heimsmái-
anna — fómar hún engu atf
rétti sinum í viðræðunum við
Breta. Þó er ég þess fullviss,
að báðum stjórnunum er mjög
í mun að ná samkomuiagi. En
Kínverjar leggja á það
áherzlu að þeim liggi ekkert
á."
Wedgewood Benn kveðst
hafa reynt að iinna kínverska
ráðamenn eftir því, hvem-
ig þeir hygðust ná rétti sínum
á Foitoósu en þá fengið þau
svör, að það væri kínverskt
innanrikismál. Þegar hann
hefðí siðar spurt, hvort hanm
mætti leggja fram spumingu
varðandi sérstakt kínverskt
innanrikismál — og að leyfi
fengnu, itrekað spurninguna
um Formósu, — hafi sér ver-
ið tjáð, að Kínverjar mundu
beita þeim ráðum, sem þeir
teldu nauðsynleg.
Benn segir, að sérfræðingar
um máiefni Kína, hafi uppi ýms
ar getgátur um hvað gerast
muni í þessum efnum. Sumir
láti sér tffl hugar koma, að
Chiang Kai-chek viðurkenni
ósigur og sættir takist með
honum og Pekingstjórninni á
þeim grundvelli, — en ekki
kveðst hann trúaður á það.
Aðrir telji ekki óhugsandi, að
eftirmenn Chiang Kai-cheks
faflist baráttuiaust á yfirráð
Pekingstjórnarinnar. En yfir-
leitt segir hann menn sammála
um, að Pekingstjómin sé þvi
viðbúin að sýna mikið lang-
lundargeð i þessu máli, — hún
stefni að yfirráðum yfir For-
mósu en hægt og með þeirri
þolinmæði, sem tfl þarf.
AFSTAÐAN TIL BANDA-
RÍKJANNA OG
SOVÉTRÍKJANNA
Svo sem við var að búast
kom hin væntanlega Kinatför
Nixons og afstaða Kína til
'Bandarfkjanna tii tais í við-
ræðunum. Benn segir áberandi
mótsögn milli andbandarískra
áróðurspjalda og þess áhuga
og, að því er virðist ánægju,
sem kínverskir forystumenn
létu í ijós varðandi heimsókn
Nixons. Hvarvetna gat að Bta
áróðursspjöld með siagorðum á
borð við „bandarískir heims-
valdasinnar og hlaupatikur
þeirra" bæði á flugvöllum, í
verksmiðjum, í gistihúsum og
viðar á opinberum stöðum.
„Kínverjar Mjóta að hafa veg
ið og metið mjög rækilega þá
stjómmálalegu áhættu, bæði á
vettvangi innanríkis- og al-
þjóðamála, sem því fyflgir, að
bjóða Nixon — persónugerv-
ingi bandarískrar heimsvalda-
stefnu — að heimsækja Kina.
Ótti við Sovétríkin hlýtur að
hafa verið ein orsök þess, að
þeir féllust á hedmsóknina og
annar þáttur sú ályktun
þeirra, að Nixon, forseti, muni
telja sig tilneyddan að sýna ár
angiur af Kinaheimsókninni
vegna forsetakosninganna í
Bandaríkjunum næsta haust."
Benn telur einnig, að Kínverj-
ar Utí svo á, að með því að
faflast á komu Nixons hafi
þeir neytt hann til að halda
áætíun um heimköllun herliðs-
ins í Vietnam.
—„Opinberlega halda Kínverj-
ar þeirri skoðun til streitu,
að Bandaríkjaforsett eigi
að fara að í Suður-Viet-
nam eins og de Gaufle, íyrrum
forseti Frakklands, gerði í
Alsír, — það er, að taka skjóta
og endanlega ákvörðun um að
hætta afskiptum af þjóðinni og
kalla heriið sitt burt þaðan."
En að baki þessari afstöðu
kveðst Benn sjá merki þess, að
Kinverjar muni dæma Nixon
eftir sveigjanleika hans og
hedldarstefnu en ekki leggja
sérstaka áherzlu á kröfur sín-
ar um algera og tafariausa end
urskoðun á stefnu Bandaríkja-
manna í Suðaustur-Asíu í
heild.
„Tengsi Bandaríkjamanna
og Kínverja," segir Benn,
„hafa greinilega gert flóknari
en áður samskipti Moskvu og
Peking. Frá þeim minnisverða
atburði árið 1960, þegar Nikita
Krúsjeff æpti í ofsareiði á kín-
\ ersku sendinefndina, þegar
ræddar voru deilur Kína og
Sovétríkjanna eftir flokksþing
i Rúmeníu, hefur bilið mifli
þeirra breikkað í sífellu
og orðið sýnu hættulegra. Á
hugsjónalegum grundveili virð
ast stjórnir þessara rikja nú
ósættanlegar."
„Mér var sagt það með
ýmsum hætti, að Sov-
étríkin væru nú kapitalískt
ríki, heimsvaidasinnað og í
einu tilviki var talað um fas-
istaríki. Ég var að því spurð-
ur, hvemig mér liði að vita af
þvi, að sovézk heimsveldis-
stefna hefði fyllt það tóm, sem
myndaðist við upplausn
brezka heimsveldisins og var
þar væntanlega átt við Ind-
land og Arabarikm. Alvarieg-
asta ákæran — um endurskoð-
unarstefnu — var notuð til þess
að bera Krúsjeff og Brezhnev
við kínverska leiðtogann fyrr-
verandi, Liu Schao-chi — en
um hann var talað við næstum
öll tækifæri, hvort sem viðræð-
ur fóru fram í háskólum, verk-
smiðjum, bama- og unglinga-
skólum eða í skrifstofum ráð-
herra, sem aflir töluðu
um hann sem erkisvikara.
Kínverjar hreykja sér af þvl
að hafa, meðan þeir áttu í hug-
takadeilum við Rússa, allt-
af birt gagnrýni þeirm staf
fyrir staf — og að hafa jafn-
vel boðið Krúsjeff tii Peking
tií þess að halda fyrir-
lestur um marxisma, — en þetta
snðasta nefnáu margir og
brostu gjaman 5 kampinn um
leið.
En vart varð hjá því komizt
að álykta, að deilur Sovétrikj-
anna og Kína væru að mörgu
leyti bitrari en ágreiningur
hvors rfldsins um sig við Vest-
urveldin. Kínverjar trúa því,
að vestræn þjóðfélög muni á
síuum tíma hrynja vegna innra
misræmis og andsitæðna. En
þeir líta svo á, að Rússar hafi
framið hina alvariegustu synd
sem hugsazt getur, þeir haffll
eignazt sina sósíalísku bylt-
ingu en svikið hana — eða leyít
forystumönnu-m sínum að
svíkja hana og síðan að kúga
þá, sem sáu þetta í réttu ljósi.
Kínverjar líita svo á, að þeir
verði að vera viðbúnir framtíð
ar uppbyggingu herveldis Sov
étríkjanna. Þeir telja, að það
muni vaxa með samkomulagi
þeirra við Xndverja og þegar
Suezskurðurinn verði opnaður
á ný, muni samband þeirra við
Arabaríkin gera þeim fært að
færa veldi sitt austur á bóg-
inn. Þar fyrir utan er alltaf
fyrir hendi striðshætta á landa
mærum Kína og Sovétríkjanna.
Þar sem Kínverjar verða að
vera viðbúnir hættuástandi frá
báðum þessum hliðum hefur
það í för með sér stöðugar
áhyggjur yfirmanna hersins —
og jafnframt mikil áhrif
þeima."
Wedgewood Benn segir, að
Kínverjar hafi spurt sig
í þaula um afstöðu Breta tfl
Sovétríkjanna og áhuga á ör-
yggismáiaráðstefnu Evrópu.
Kveðst hann hafa reynt að
benda á, að Evrópuríkjum væri
mjög I mun að draga úr
spennu, minnug þess ástands
og ótta, sem ríkt hefði á dög-
um kalda stríðsins. Þá hefðu
Kínverjar sagt, að Vestuiveld-
in bæru meginsök á kalda stríð
inu og því hefði hann aítur
svarað sem svo, að eins og Kín
verjar sæju nú hœttu stafa af
Rússlandi Brezhnevs hefðu
Vesturveldin á árunum 1945—
‘53 talið sér stafa hættu af
Rússlandi Stalíns. Kveðst
Benn hafa lagt áherzlu á þrjú
atriði: 1 fyrsta lagi, að áhugi
Rússa á öryggismálaráðstefnu
Evrópurikja væri að nokkru
leyti sprottínn af ótta þeirra
við áitök við Kínverja. í öðru
lagi að minni ríki Evrópu
vfldu umfram allt að gott sam-
komulag ríktí milli stórveld-
anna og teldu Kínverja þar á
meðal — og í þriðja lagi hefðu
minni Evrópuríki sérstakar
áhyggjur af versnandi sam-
skiptum Kínverja og Sovét-
manna.
HLYNNTIR EFNAHAGS-
BANDALAGINU
Benn segir, að Kínverjar
hafi smám saman veríð að gera
sér grein fyrir því að staða
Japans í málum Astu kunni
fyrr en, varir að breytast og
eflas-t meira en þeir kæra sig
um, og þeir fylgist í því sam-
bandi nákvæmlega með við-
skiptaágreiningi Japana vi8
Bandaríkjamenn. Af Evrópu
hafi þeir hins vegar eng-
ar áhyggjur, ekki eittu sinni
af uppgangi Þýzkalands og
vaxandi áhrifum. Þeir líti Efna
hagsbandalagið jákvæðum aug
um, þar sem þeir telja, að það
muni draga úr áhrifum bæði
Bandarikjamanna og Rússa I
Evrópu.
Wedgewood Benn kveðst
hafa spurt Kínverja að þvl,
hvort þeir líti ekki á Kina
sem stórveld-i, — verandi fjöl-
mennasta riki heims, í örri efna
hagsþróun og með kjamorku-
vopn í höndum. Þessu hafi þeir
neitað afdráttarlaust og lagt á
það áherzlu, að Kínverjar skip
uðu sér í röð með miðlungsríkj-
um heims. Þeir stæðu bæffi
Sovétríkjunum og Bandaríkj
unum langt að ba-ki í tækni- og
þjóðfélagsþróun og þó svo að
Kínverjar hefðu smávegis af
kjamorkuvopnum, — og
mundu halda áfram tilraurxum
með slik vopn — hefðu þeir
engan áhuga á því að taka