Morgunblaðið - 30.10.1971, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1971
Finnbogi Guðmundsson, landsfoékavöröur;
Þ j óðarbókhlöðumálið
Vegna viðtals í Morgunblað-
Inu 28. október 1971 við
Guðrúnu Jónsdóttur, formann
Arkitektafélags Islands, vil ég
sem formaður byggingarnefndar
Ujóðarbókhlöðu taka fram eftir-
íarandi, og er það birt með vit-
orði samnefndarmanna minna.
1 viðtalinu er gefið freklega í
skyn, að þeir, sem undirbúið
hafi þjóðarbókhlöðumálið svo-
nefnda, séu ekki þeim vanda
vaxnir, nauðsynlegum undir-
búningi „sé hvergi nærri lokið
og raunar liggi ekki fyllilega á
Ijósu, hvemig að þessu máli
hafi verið staðið“. Guðrún seg-
ir þó, að íslenzkum arkitektum
sé kunnugt um, að sérfræðingar
lá vegum UNESCO hafi m.a. ver-
ið fengnir hingað til aðstoðar
við undirbúning, en hún getur
ekki um það, hverjir það hafi
verið né heldur, hvað þeir hafi
'lagt til málanna. Þessir sérfræð-
ingar voru, eins og frá
var skýrt á sínum tíma, dr,
Harald L. Tveterás, ríkisbóka
vörður Norðmanna, og Edvvard
J. Carter, enskur maður, sem
starfað hefur hvort tveggja sem
arkitekt og bókavörður. Þeir
komu hingað fyrst í siðari hluta
októbermánaðar 1969 ög könn-
uðu þjóðarbókhlöðumálið vand-
lega, en sömdu að svo búnu 14
blaðsíðna skýrslu, er þeir lögðu
fyrir þá deild UNESCO, er um
slík mál fjallar, og var skýrsl-
an gefin út í París í desember-
mánuði 1969 og síðan send hing-
að til lands,
f skýrSlu sinni segja sérfræð-
ingarnir m.a. svo í inngangi:
„f fyrstu heimsókn okkar nútum
við hinnar mestu og beztu (the
greatest and most friendiy) að-
stoðar dr. Finnboga Guðmunds-
sonar landsbókavarðar, er
leysti greiðiega úr spurningum
okkar og kynnti okkur fyr
ir starfsbræðrum sínum í Lands-
bókasafni, og þó einkum dr.
Birni Sigfússyni háskólabóka-
verði, sem við þökkum einnig
alla hans hjálp og tillögur, enn-
fremur prófessor Magnúsi Má
Lárussyni hálskólarektor og
Herði Bjarnasyni húsameistara
rikisins.
Fyrir atbeina landsbókavarð-
ar höfðu þeir bókaverðirnir
Ólafur Pálmason I Landsbóka-
safni og Einar Sigurðsson í Há-
skólabókasafni samið 19 blað-
siðna greinargerð, þar sem lýst
var aðdraganda og sögu þjóðar-
bókhlöðumálsins og fjallað lið
fyrir lið um hlutverk hinnar
fyrirhuguðu byggingar og þær
þarfir, sem henni væri ætlað að
fullnægja. Þessi greinargerð var
lögð tii grundvallar á
tveim löngum viðræðufund-
um, þar sem við fengum glögga
hugmynd um óskir bókavarð-
anna og okkur gafst kostur á
að átta okkur á þvú verkefni,
sem okbur hafði verið falið.“
1 skýrslu sinni til UNESCO
ræða þeir síðan ýmsa einstaka
þætti, svo sem um eðli og til-
gang safnsins, er gegna ætti í
senn hlutverki þjóðbókasafns
og háskólabókasafns. Þeir kváð
ust sannfærðir um, að áætlunin
um sameming kraftanna trytggði
þjóðinni allri og háskólan-
um miklu betri og hagkvæmari
þjónustu en unnt væri, ef söfn-
in yrðu áfram hvort í sínu lagi.
Frestur á framkvæmdum múndi
einungis torvelda þá lausn, sem
allir stefndu nú að,
Þá ræddu þeir um vöxt safns-
ins á næstu tuttugu árum og
miðuðu tillögur sínar um stærð,
bæði að því er tæki til lestrar-
rýmis og bókageymslna, við það
timabil.
Þess er ekki kostur að rekja
hér frekara skýrslu sérfræðing-
anna, en hún var þegar í desem-
bermánuði 1%9 lögð fyrir ríkis-
stjórnina ásamt kostnaðaráætl-
un, er samin var með hliðsjón
af skýrslunni.
Framvinda málsins varð síðan
sú, að alþingi samþykkti 30.
apríi 1970 svohljóðandi þings-
ályktunartillögu með 51 atkvæði
gegn 1: „Alþingi ályktar, að í
tilefni af ellefu hundruð ára af-
mæli íslands byggðar 1974 skuli
reist þjóðarbókhlaða, er rúmi
Landsbókasafn Islands og Há-
skólabókasafn."
I Árbók Landsbókasafns 1970,
sém út mun koma í nóvember-
mánuði, er gerð svofelld grein
fyrir framhaldi þjóðarbókhlöðu-
málsins:
Hinn 15. júlí 1970 skip-
aði Gylfi Þ. Gíslason mennta-
málaráðherra byggingarnefnd
Þjóðarbókhlöðu, og eiga sæti í
henni Magnús Már Lárusson há-
skólarektor, Hörður Bjarnason
húsameistari ríkisins og Finn-
bogi Guðmundsson landsbóka-
vörður, en hann er formaður
nefndarinnar.
Hinn 1. september 1970 var
Öll Jóhann Ásmundsson arki-
tekt ráðinn til sérfræðilegr-
ar þjónustu i þágu nefndarinn-
ar og honum fengin vinnuað-
staða innan vébanda embættis
húsameistara rikisins.
Þeir Harald L. Tveterás rík-
isbókavörður Norðmanna og
Edward J. Carter frá Englandi,
er hingað voru fengnir á vegum
Menningar- og fræðslustofnun-
ar Sameinuðu þjóðanna I októ-
ber 1969, komu öðru sinni í nóv
ember 1970 og með þeim jafn-
framt H. Faulkner Brown arki-
tekt frá Newcastle. Kom hann á
vegum bygginigamefndar Þjóðar-
bókhlöðu og að tilvísun
UNESCO-sérfræðinganna. 1
framhaldi af fundi með þeim og
þeárri nefnd manna úr báðum
söfnunum, er undirbúið hafði
þetta mál allt, ritaði byggingar-
nefndin menntamálaráðherra
bréf 26. nóvember 1970 með til-
tnælum um, að hann skrifaði
borgarstjóra Reykjavíkur og
beiddist þess, að ákveðin yrðu
lóðamörk svæðis þess við Birki-
mel nálægt Hringbraut, er borg-
aryfirvöld gáfu fyrirheit um
sumarið 1968. Fylgdi bréfi bygg-
ingarnefndar afstöðumytnd, er
sýndi tillögu að staðarvali fyrir
þjóðarbókhlöðuna á horni Birki
mels og Hringbrautar og stærð
lóðar ásamt bílastæðum. Var þar
gert ráð fyrir 10.000 m2 gólffteti
húss á fjórum hæðum og 20.000
m2 lóð alls.
I bréfi byggingarnefndar kom
og fram, að heildarbyggingar-
kostnaður hefði seint á árinu
1969 verið vegna misritunar í
skýrslu UNESCO-sérfræðing-
anna, sem stuðzt var við, áætl-
aður þriðjungi of lágur.
Menntamálaráðherra lagði
þessa nýju áætlun og önnur er-
indi fyrrnefnds bréfs fyrir á
fundi rikisstjómarinnar snemma
í desembermánuði 1970, og tjáði
hann formanni byggingamefnd-
ar nokkru eftir fundinn, að rík-
isstjórnin hefði að sinu leyti fall
izt á hina leiðréttu áætlun og
yrði máiið lagt fyrir borgar-
stjöra í samræmi við tillögu
byggingarnefndar um stærð húss
og lóðar.
Nokkur dráttur varð á þvi, að
bréf gengi frá ráðherra tii borg-
arstjóra, m.a. sökum þess
að rætt var um hlutskipti Þjóð-
skjalasafns. Á fundi, sem
menntamálaráðherra átti 12.
marz 1971 með þjóðskjalaverði,
háskólarektor og landsbóka-
verði, voru fundarmenn „sam-
mála um, að Þjóðskjalasafn
fengi til sinnar starfsemi allt
Safnahúsið við Hverfisgötu, þeg
ar Landsbókasafn flytur i hina
fyrirhuguðu þjóðarbókhlöðu, og
ákveður ráðuneytið hér með, að
svo skuli vera, enda hefur rikis-
stjórnin þegar lýst sig sam-
þykka því“, eins og segir i bréfi
menntamálaráðuneytisins til
þjóðskjalavarðar þennan sama
dag, en bréfið var einnig sent
háskólarektor og landsbóka-
verði. Niðurstaða þessi var
raunar fullkomlega í samræmi
við aðaltillögu nefndar ráðu
neytisstjóra menntamálaráðu-
neytisins, háskólabókavarðar og
landsbókavarðar frá 18. ágúst
1966, en í áliti nefndarinnar
sagði svo m.a.: „Með byggingu
nýs bókasafnshúss yrði ekki að-
eins leystur vandi um-
ræddra bókasafna [Landsbóka-
safns og Háskólabókasafns],
heldur einnig Þjóðskjalasafns,
er fengi eðlilega til afnota það
húsrými Landsbókasafns, er
losnaði við flutning þess í ný
húsakynni."
Tilmæli menntamálaráðuneytis
ins um ákvörðun lóðamarka og
annarra atriða, er máli skiptu,
bárust borgarstjóra seint í maí
sl. Borgaryfirvöld fjölluðu
nokkru síðar um erindi ráðu-
neytisins, og varð niðurstaðan
sú, að borgarráð samþykkti á
fundi sínum 30. júlí 1971 fyrir-
heit um allt að 20.000 m2 lóð
við Birkimel og Hringbraut, en
hafði fyrirvara á um endanleg
lóðamörk og afhendingu lóðar
og benti í því sambandi á erfið-
leika, sem nú væru á þvi að af-
henda land innan marka íþrótta
vallarins.
Þar sem byggingarnefnd hef-
ur aldrei gert ráð fyrir þvi, að
bókhlöðubyggingin Skerði í
nokkru not manna af fþrótta-
vellinum þann tima, sem honum
er ætlaður á Melunum, má segja,
að nefndin hafi nú loks fast
land undir fótum og geti hafizt
handa um að láta telkna bók-
hlöðuna.
Meðan beðið var eftir því, að
bréf gengi frá menntamálaráðiu-
neytinu til borgarstjóra, átti
húsameistari ríkisins i umboði
byggingamefndar óformlegar
viðræður við þá arkitekt-
ana Manfreð Vilhjálmsson
og Þorvald S. Þorvaldsson um
það, „hvort þeir væru fúsir ann
ar hvor eða báðir að taka þátt
í teikningu þjóðarbókhlöðunn-
ar, þar eð húsameistari hefði
ekki þann liðskost, er
þyrfti til sliks verks og það
væri Óia J. Ásmundssyni einum
um megn“, eins og segir i fund-
argerð byggingarnefndar 5. febr
úar 1971.
Þeir arkitektarnir vísuðu þá
til bréfs þess, er stjóm Arki-
tektafélags Islands hafði ritað
byggdngamefnd Þjóðarbók-
hlöðu seint í október 1970, þar
sem lagt var til, að efnt yrði til
samkeppni meðal íslenzkra arki
tekta um teikningu bókhlððunn
ar, og boðin fram aðstoð félags-
ins við að koma slíkri sam-
keppni á. Þar eð bygging-
arnefnd hafði í svarbréfi sínu
aðeins þakkað stjórn Arktiekta-
félagsins tillögur hennar og
ábendingar, en ekki lýst við-
horfi til þeirra, óskuðu
þeir Manfreð og Þorvaidiur eft-
ir því, að nefndin tæki af skar-
ið, svo að þeir vissu, hvar þeir
stæðu,
Brétf byggingarnefndar Þjóðar
bókhlöðu til stjórnar Arkitekta
félagsins, sem hér um ræðir, var
dagsett 23. febrúar 1971 og hljóð
ar á þessa leið:
„1 framhaldi af bréfi bygging
arnefndar Þjóðarbókhlöðu til
stjórnar Arkitektafélags Islands
28. nóvember 1970 kýs nefndin
nú að skýra yður frá því, að
hún telur teikningu þjóðarbók-
hlöðu svo sérstakt og sér-
hæft verkéfni, að ekki sé hent-
ugt til útboðs i samkeppni arki-
tekta. — Þessi er ekki einungis
skoðun byggingarnefndarinnar,
heldur einnig sérfræðinga
þeirra, er hingað hafa komið tví-
vegis (okt. 1969 og nóv. 1970) á
vegum Menningar- og fræðslu-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna
til ráðuneytis um þjóðar-
bókhlöðumálið.
Samkvæmt vísbendingu þeirra
og með samþykki menntamála-
ráðherra fékik byggingarnefndin
brezkan arkitekt, H. Faulkner
Brown frá Newcastle, til ráða-
gerða og i kynnisför til Reykja-
viikur, en hann er tvímæialaust
einn færasti arkitekt Breta í
þeirri grein, er hér um ræðir.
Horfur eru á því, að þessi
brezki arkitekt fáist til samstarfs
við þá íslenzka arkitekta, sem
að sjálfsögðu verður leitað til
um lausn þessa mikilvæga verk-
efnis, undir yfirstjórn húsa-
meistara ríkisins.
Undirbúningur að þessari lausn
málsins er þegar hafinn, og sem
fyrr segir, verður þjóðarbókhlað
an ekki boðin út í samkeppni."
Þessu bréfi svaraði stjórn
Arkitektafélaga íslands svo 27.
febrúar 1971:
„Stjórn A.í. hefur borizt bréf
yðar varðándi möguleiika á sam-
keppni um teikningu af Þjóð-
arbókhiöðu Islendinga. Vili stjórn
A.í. þakka yður igreinargóð svör,
en þykir miður, að siíkt verk-
efni sem þetta skulii ekki boðið
út í almenna samkeppni."
Þegar borgaryfirvöldln höfðu
hinn 30. júlí sl. endurtekið fyrri
fyrirheit sín um Birkimelslóðina,
tók byggingarnefnd aftur til ó-
spiilltra málanna, og upp úr fund-
um, sem byggingarnefnd átti í
lok septembermánaðar með ýms
um aðilium, arkitektum og verk-
fræðingum, samdi nefndin áætl-
un, er hún ræddi við Magnús
Torfa Ólafssonar menntamála-
ráðherra 1. Október sl., en sið-
ar var að ósk ráðherra lögð skrif
lega fyrir menntamálaráðuneyt-
ið í bréfi byggingarnefndar, dag-
settu 2. október 1971.
Samkvæmt þeirri áætlun
mumu íslenzkir arkitektar teikna
bókhlöðuna, en H. Faulkner
Brown arkitekt frá Newacstle
hins vegar verða ráðunautur.
Hann eða öllu heldur fyrirtaaki
hans vinnur nú að teikningu 5
eða 6 háskólabðkasafnsbygginga
á Bretlandi, auk þess sem Brown
v£inn á 19 ára arkitektsferli sín-
um vestan hafs m.a. að teikn-
ingu þjöðarbókhlöðu Kanada-
manna í Ottawa.
Með þessum hætti telur bygg-
ingarnefnd, að hún hafi tryggt
hvort tveg-gja, að til verksins
veljist reyndir og viðurkenndir
íslenzkir arkitektar, jafnframt
því, sem við munum njóta ráðu-
neytis eins færasta manns í
þeirri grein húsagerðarlistarinn
ar, er hér um ræðir. Byggingar-
nefndin telur, að þetta hvort
tveggja verði ekki tryggt nema
Finnbogi Guðniundsson,
landsbókavörður.
með þeim hætti, sem hér hefur
verið á hafður.
Bæði fyrrverandi menntamála
ráðherra og hinn núverandi
hafa jafnan haft fullan skilning
á þessu málsatriði, og í bréfi
Magnúsar Torfa Ólafssonar
menntamálaráðherra til bygging
arnefndar Þjóðarbókhlöðu, dags.
7. október 1971, segir, að mennta
málaráðuneytið samþykki fyrir
sitt leyti, að byggingarnefnd við
hafi þau vinnubrögð við und-
irbúning byggingarfram-
kvœmda, sem í bréfinu (þ.e.
bréfi byggingarnefndar til ráðu
neytisins 2. okt.) greinir.
Fyrir dyrum stendur því að
semja um verkið við þá aðila,
sem taldir voru i um-
ræddu bréfi byggingarnefndar
og ráðuneytið hefur að sínu
leyti fallizt á, að leitað verði til.
Með forráðamönnum bóka-
safnanna og þeim bókavörðum,
sem mest hafa unnið að undir-
búningi þessa máls með þeim,
svo og háskólarektor, sem ver-
ið hefur oddviti háskólans i mál
inu, hefur allt frá öndverðu
verið hin bezta samvinna. Við
dr. Björn Sigfússon sóttum
haustið 1969 fund nor-
ræna rannsóknarbókavarðasam-
bandsins í Jyváskyla á Finn-
landi, þar sem norrænir bóka-
verðir og arkitektar ræddu um
skipulag rannsóknarbókasafns
bygginga, en í ferðinni skoðuð-
um við báðir fjölda nýrra bygg-
inga, Haustið 1970 sat ég áþekk-
an fund í Hull á Englandi, þar
sem um 30 brezkir háskólabóka
verðir og arkitektar ræddu um
þetta sama efni. Þá ferðaðist
Einar Sigurðsson um Bretland í
sumar og skoðaði þar nýj-
ar byggingar, en Einar gegnir
nú forstöðu Háskólabókasafns í
orlofi dr. Björns Sigfússonar.
Þegar formaður Arkitektafé-
lagsins spyr, hvort þjóðarbök-
blaða sé „aðeins útvíkkun á þvi
aðstöðuleysi, sem menn hafa bú-
ið við i La-ndsbóka- og Hásikóla-
bókasafni", hlýtur mönn-um að
þykja í senn undarlega og ófróð
lega spurt.
Islendingar þurfa að reisa
ýmsar stórbygginigar á næstu
árum, og er þjóðarbókhlaðan að
eins ein þeirra. Því fyrr sem við
vindurn bráðan bug að smíði
hennar, því skemimra er til þess,
að næsta eða næstu byggingar
rísi af grunni. Ef við hins veg-
ar væfliumst hver fyrir öðrum,
þrætuim og þrösum um það,
hverjir eigi að byrja og hvern-
ig, fer fyrir ökkur eins og þræl-
unum í sögunni, sem allir vildu
henda heinina, sem Óðinn, er þá
nefndist Bolverkur, kastaði I
loft upp. „En er al'Iir vildu
henda, þá skiptust þeir svo við,
að hver brá Ijánum á liáls öðr-
um.“
Byggingamefnd Þjóðarbók-
hlöðu þakkar að lokum öllum
þeim, er stutt hafa bó'khlöðumM
ið tll þessa. Fulltingi þeirra og
samvinna við þá, sem falin hef-
ur verið forsjá þessa mikilvæga
máls, hefur stuðiað að því, að
málið hefur sótzt furðu vel á
skömmum tíma. Byiggingarnefnd
in treystir því, að islenzk-
ir arkitektar leggi sitt til, að
þjóðarbókhlöðumálið nái fljótt
og vel fram að ganga,
þótt neíndin hafi kosið að fara
aðra ieið en þá, sem Arkitekta-
félag Islands, eða ákveðinn hóp-
ur innan þess, heflur mælt með.
Dieselvélar
Höfum 67 ha Land-Rover dieselvélar, sem
einnig er hægt að nota í aðra bíla.
HEKLA H/F.,
Laugavecp 170—172 — Srmí 21240,