Morgunblaðið - 30.10.1971, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1971
15
Liklega er Edward Heath
einn umdeildasti forsætis-
ráðherra Breta á síðari tímum.
Andstæðingar hans segja, að
hann sverji sig í ætt vdð aftur-
haldssama leiðtoga Ihalds-
flokksins á kreppuárunum
miklu í kringum 1930. Milli
hans og Wilsons rikir gagn-
kvæmt hatur og þingmenn
Verka.mannaflokksins segja,
að hann hafi unnið þingkosn-
ingarnar fyrir rúmu ári með
lygum. Hann hafi skrökvað þvi
að brezkum húsmæðrum, að
hann mundi í einu vetfangi
lækka verð á nauðsynjavörum,
en í stað þess að lækka hafi
I»essi mynd var tekin af Heath, forsætisráðherra Breta u.þ.b. sem hann myndaði stjórn
sína eftir kosningasigurinn í fyrra.
hefði komizt hæst i 700 þús-
und í stjórnartið Wilsons.
Hann futHyrti, að ein af ástæð-
unum fyrir þessu atvinnuleysi
væri sú, að verkalýðssamtök-
in hefðu knúið fram óraunhæf-
ar kauphækkanir, sem væru í
engu samræmi við framleiðni-
aukningu atvinnuveganna og
þess vegna hefðu mörg
atvinnufyrirtæki neyðzt til
þess að segja upp fólki. Heath
sagði, að ríkisstjórn sín vildi
ekki með styrkjum og öðru
sliku skapa atvinnu, sem væri
byggð á sandi, heldur
beindust efnahagsaðgerðir rik-
isstjórnarinnar að þvi að
Byltingarmaðurinn Heath
verðlagið haldið áfram að
hækka. Andstæðingar forsæt-
isráðherrans segja einnig, að
honum og félögum hans standi
nákvæmlega á sama um það
mikla atvinnuleysi, sem nú rík
ir í Bretiandi. „They don’t
care“ er kjörorð Verkamanna-
flokksins um þessar mundir.
Stuðningsmenn Heaths eru
annarrar skoðunar. Þeir segja,
að forsætisráðherrann sé mesti
umbótamaður í brezkum
stjórnmálum um langan aldur.
Hann sé staðráðinn í því að
rífa þjóð sína upp úr þeirri
deyfð, sem hafi leitt til minnk-
andi áhrifa Breta í aiþjóðamál-
um og verri lífskjara en tiðk-
ast á meginlandinu, að Italíu
undanskilinni.
Skömmu eftir að Heath flutt-
ist búferlum í Downing Street
10 fyrir rúmu ári, birtist at-
hyglisverð forystugrein í
London Times, þar sem því
var haldið fram, að allt frá
stríðslokum hefði sömu megin-
stefnu verið fylgt í brezkum
stjórnmálum, hvort sem Verka-
mannaflöikkurinn eða Ihalds-
flokkurinn hafi verið við völd.
Eftir nokkrar meirihátt-
ar umbætur Attiee-stjórnarinn
ar í félagsmálum, fyrstu árin
eftir stríð, hafi í rauninni all-
ar ríkisstjórnir forðast róttæk
ar breytingar í brezku þjóðlífi.
Blaðið taldi, að með valdatöiku
Heaths, kynmu merk timamót
að verða í Bretlandi. 1 fyrsta
skipti frá striðslokum væri
kominn til valda maður, sem
hygði á gagngerar breytingar.
Bretar hafa átt við márgvís-
leg vandamál að etja síðustu
áratugi. Heimsstyrjöldin síðari
markaði endalok hins brezka
heimsveldis. Að styrjöldinni
Iokinni hófst sundurlimun
heimsveldisins, nýlendurnar
fengu sjálfstæði og tvö risa-
veldi komu fram á sjónarsvið-
ið, sem í megindráttum réðu
þróun heimsmálanna. Bretar
hafa misst heimsveldi, en þeir
hafa enn ekki fundið nýtt hlut-
verk, sagði merkur maður, og
það hafa reynzt orð að sönnu.
Sigurvegararnir i heimsstyrj
öldinni síðari hafa einnig orð-
ið að horfa upp á það, að þeir,
sem töpuðu, Þjóðverjar og Jap
anir, hafa byggt upp frá
grunni nýtízkulegan iðnað,
sem brezkur iðnaður hefur átt
i miklum erfiðleikum með að
keppa við. Á meðan Þjóðverj-
ar og Japanir byggðu nýjar
verksmiðjur með nýrri tækni, á
rústum heimsstyrjaldarinnar,
létu Bretar sér nægja að halda
áfram starfrækslu á gömlum
grunni. Afleiðingin varð sú, að
smátt og smátt drógust lífskjör
í Bretlandi aftur úr lifskjör-
um í Þýzkalandi og öðr-
um löndum Vestur-Evrópu,
sem með samstarfi innan Efna-
hagsbandalags Evrópu, náðu
mun meiri hagvexti og grósku í
atvinnulifi en Bretar. Tíð
verkföll, lögleg og ólögleg,
hafa einnig dregið mjög mátt-
inn úr brezkum iðiiaði. Gegn
þeim vandamálum, sem leitt
hafa af breyttri stöðu Bret-
lands á alþjóða vettvangi
og lélegri samkeppnisaðstöðu
brezks iðnaðar, hefur Edward
Heath ráðizt af meiri krafti en
nokkur brezkur stjórnmálamað
ur annar.
Grundvöllurinn að stefnu
Heaths er aðild Breta að Efna-
hagsbandalagi Evrópu. Með
þeirri aðild gerir hann sér ann
ars vegar vonir um, að hag-
vöxtur Breta aukist verulega
og þar með lífskjörin í land-
inu. Þær vonir eru byggðar á
þeirri reynslu, sem EBE-lönd
in hafa þegar fengið af sam-
starfinu innan Efnahagsbanda
lagsins. En einmitt um þær
mundir, sem Bretar standa í
dyrum Efnahagsbandalagsins,
hafa komið fram áhyggjur
manna um, að ástandið í gjald-
eyrismálum heimsins og inn
flutningsgjaldið i Bandarikjun
um kunni að leiða til verulegs
samdráttar i efnahagslífi EBE
landanna. Tíminn Ieiðir í ljós,
hvort þær áhyggjur eru á rök-
um reistar. Hins vegar er
Heath þeirrar skoðunar, að
með aðild að EBE muni Bret-
um takast að endurheimta eitt-
hvað af fyrri áhrifum sínum á
alþjóðavettvangi. Margir telja
að tími risaveldanna tveggja,
Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna, sé liðinn. Tvö Asíu-ríki
muni í vaxandi mæli láta
að sér kveða í alþjóðamálum,
þ.e. Kina og Japan og takist
EBE-löndunum að samstilla
krafta sina í alþjöðamálum
geti þau sameiginlega orðið að-
ili, sem taka verði tiHit til.
Að þeirri þróun vill Heath
vinna og skipa Bretum á ný í
forystusveit meðal þjóðanna,
sem leiðandi afl innan Efna-
hagsbandalagsins. Aðild Breta
að EBE þýðir algera byltingu
i viðhorfi Breta til al-
þjóðamála. Um aldir hafa þeir
jafnan kosið hið opna haf en
ekki Evrópu, eins og vikið var
að i grein hér í blaðinu sl.
laugardag. Nú velja þeir
Evrópu.
Afstaða Harolds Wilsons til
EBE-aðildar hefur mjög verið
gagnrýnd í Bretlandi, sérstak-
lega í brezíkum blöðum. Wilson
hefur lýst þvi yfir, að hann
telji þau samningskjör, sem
Rippon náði fram i viðræðum
við EBE ekki fullnægjandi.
Fjölmargir framámenn i hans
eigin flokki eru þar annarrar
skoðunar. Ljóst er, að það er
þó fyrst og fremst andstaðan í
Verkamannaflokknum gegn að
ild, sem veldur þessari afstöðu
Wilsons. Á landsfundi Verka-
mannaflokksins fyrir skömmu
var samþykkt með yfirgnæf-
andi meirihluta atkvæða að
leggjast gegn aðild og meiri-
hluti þingflokksins er henni
einnig andvígur. Vera má, að
afstaða Wilsons sé ekki stór-
mannleg en hún er a.m.k. skilj
anleg. I stjórnarandstöðu legig-
ur hann mestu áherzlu á að
varðveita einingu innan Verka
mannaflokksins og hefur tek-
izt það að nokkru leyti, þótt
fleiri þingmenm hafi fylgt Roy
Jenkins að málum í atkvaiða-
greiðslunni í fyrradag, en bú-
izt var við.
Önnur meiriháttar bylting
Heaths er á sviði verkalýðs-
mála og atvinmumála. Hann hef
ur ráðizt af hörku og festu
gegn þvi ófremdarástandi, sem
rikt hefur í brezlku atvinnulífi,
þar sem verkföll hafa verið
nánast daglegt brauð og dreg-
ið mjög mikið úr framleiðslu
brezkra atvinnufyrirtækja. Á
siðasta þingi var samþykkt ný
vinnumálalöggjöf, sem felur í
sér róttækar breytingar og
mun innan tiðar taka gildi.
Þessari löggjöf er ætlað að
koma i veg fyrir hin tiðu verk
föll, sem hafa lamað brezkt at-
vinnulíf. Þegar Harold Wilson
var við völd hugðist hann
beita sér fyrir breytingum á
vinnulöggjöfinni með sama
markmið fyrir augum en and-
staða brezku verkalýðssamtak
anna varð til þess að hann
hætti við þær ráðstafanir á síð
ustu stundu. Ef hin nýja
vinnumálalöggjöf leiðir til
meiri vinnufriðar mun hún
vafalaust þegar fram líða
stundir talin marka tímamót á
vinnumarkaðnum i Bretlandi.
Heath krefst þess, að
atvinnufyrirtækin í landinu
standi á eigin fótum. Hann neit
ar að veita aðstoð af hálfu rik-
isins til þess að halda
fyrirtækjum gangandi, sem tal
ið er að enginn rekstrargrund
völlur sé fyrir. Hann vill
hreinsa út úr atvinnuMfinu
þau fyrirtæki, sem ekki duga í
frjálsri samkeppni. Þessi
stefna hefur verið mjög um-
deild, bæði vegna þess, að
brezka stjómin hefur ekki
treyst sér til að fylgja henni
út í æsar og hlaupið undir
bagga t.d. þegar RoMs-Royce
varð gjaldþrota og einnig nú
nýlega í sambandi við skipa-
smíðastöðvarnar við Upper
Clyde í Skotlandi. Á hinn bóg-
inn er þessi afstaða líka um
deild vegna þess, að þegar stór
fyrirtæki detta upp fyrir missa
fjöimargir atvinnu sína. Heath
svarar því til, að það sé eng-
in framtíð í því fyrir verka-
menn að hafa atvinnu hjá fyr
irtækjum, sem stöðugt koma
með betlistaf í hendi til stjórn-
arvaldanna til þess að biðja
um aðstoð. Stefna stjórnar
hans sé sú að styrkja atvinnu-
lífið svo, að verkamenn, og aðr
ir eigi kost á raunverulegum
störfum hjá heilbrigðum at-
vinnufyrirtækjum, störfum,
sem veiti þeim og fjölskyldum
þeirra meira öryggi en vinna
af því tagi, sem eingöngu bygg
ist á fjárútlátum úr rikiskass-
anum, þegar allt er komið í
þrot. Það þarf mikla hörku til
að framfylgja þessari stefnu í
verkalýðs- og atvinnumál-
um, sérstaklega fyrst í stað, en
ekki ber á öðru en Edward
Heath hafi þá hörku í ríkum
mæM.
Alvarlegasta ásökunin, sem
borin er fram gegn Heath og
rikisstjórn hans er sú, að
hann láti sig litlu varða hina
ver settu í þjóðfélaginu. 1 því
sambandi er þrennt talið fram.
1 fyrsta lagi fjöldi atvinnuleys-
ingja í Bretlandi, sem
nálgast nú milljón. í öðru
lagi sú ákvörðun stjórnarinnar
að hætta að gefa skólabörn-
um ókeypis mjólk en krefjast
greiðslu fyrir hana, nema hægt
sé að sýna fram á, að foreldr-
ar viðkomandi barna hafi ekki
efni á því. 1 þriðja lagi er því
haldið fram, að með þvl að
taka upp aðgangseyri í brezk-
um söfnum hafi stjórn Heaths
sýnt óþarfa smásálarskap.
Daginn áður en landsfundur
Ihaldsflokksins kom saman í
Brighton fyrir u.þ.b. hálfum
mánuði var sjónvarpað í BBC
viðtali, sem brezki sjónvarps-
maðurinn Robin Day, átti við
forsætisráðherrann. í samtali
þessu vék spyrjandinn að öll-
um helztu gagnrýnisefnum
stjórnarandstöðunnar í Bret-
landi á ríkisstjórn Heaths.
Þetta samtal' kom mér þannig
fyrir sjónir, að forsætisráðherr
ann hefði fullnægjandi skýr-
ingar á öMum þeim atriðum,
sem um var spurt. I sambandi
við hið milda atvinnuleysi í
landinu, minnti hann á, að það
væri nú um 900 þúsund en
skapa atvinnu, sem fólk gæti
treyst á til frambúðar.
Forsætisráðherrann vísaði á
bug öllum ásökunum varðandi
mjólkina i skólunum og kvað
þetta fyrst og fremst vera
spurningu um að sjá hlutina I
réttu ljósi. Langflestir foreldr-
ar hefðu efni á því að greiða
mjólkina fyrir börn sín. Hins
vegar hefði ástandið i hygg
ingu barnaskóla verið mjög
slæmt, þegar stjórn sín tók við.
Nú væri verið að stór-
auka skólabyggingar og stjórn
sín teldi peningunum betur var
ið með því en að eyða þeim í
ástæðulausar mjólkurgreiðslur.
Hann hafnaði algerlega ásök-
unum um, að ríkisstjórnin
hirti ekki um hag hinna verst
settu og sagði, að 1 til 2
milljónir manna nytu nú marg-
víslegra Mfeyrisgreiðslna, sem
þeir ekki hefðu haft áður en
Ihaldsstjórnin tók við völdum.
Loks kvaðst hann ekki gela
séð, hvers vegna Bretar gætu
ekki greitt smávægilegan að-
gangseyri að söfnum eins og
aðrir Evrópubúar.
Ekki þarf að tala við marga
óbreytta borgara í Bret-
landi til þess að sannfærast
um, að stjórn Heaths nýtur lít-
illa vinsælda um þessar mund-
ir. Því veldur fyrst og fremst
hækkandi verðlag nauðsynja-
vara. Ful'lyrðingum íhalds-
manna um, að skattalækkanir
hafi komið á móti er svarað
með því, að þær komi einung-
is að gagni hinum hærra laun-
uðu, þeim, sem hafi yfir 3000
sterlingspund á ári i laun. Hin
ir, sem minni tekjur hafi, séu
ver settir en áður. Þingmenn
Verkamannaflokksins telja, að
óvinsældir stjórnarinnar eigi
enn eftir að aukast, þeg-
ar Bretar ganga i Efnahags-
bandalagið, þvi að þá muni
verðlag á matvælum stór-
hækka. Einn þeirra full-
yrti við mig, að einmitt þess
ar afleiðingar af EBE-aðild
yrðu til þess að fella stjórn
Heaths í næstu kosningum. Þá
mundu neikvæðu hliðarnar á
EBE-aðild vera komnar fram,
en ekki hinar jákvæðu.
Hverju sem fram vindur í þeim
efnum er ljóst, að í Bretlandi
sit*ur nú við völd viljasterkur
forsætisráðherra, sem er harð-
ur í horn að taka og staðráð-
inn í því að rífa Bretland upp
úr því deyfðarástandi, sem þar
hefur ríkt á flestum sviðum um
langt árabil. Reynslan ein leið
ir í Ijós, hvort bylting Heaths
tekst.
StG.