Morgunblaðið - 10.03.1972, Síða 16

16
MORGUÍNBLA.ÐIÐ, FÖSTUDAGUR 10. MARZ 1972
Útgofandí hf, .Árvaikuc Röykíavlk
Fnamkvæm da stjóri Hairafdur Sveinsson.
RiHatjóhar Matiihías Johannessen,
Eyjóiifur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjón Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfullitrúi Þiorbijöm Guðmundsson
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
AugtýsingastjOri Áttii Garðar Kristinsson
Ritstjórn og afgreiðsla Aða'lstræti 6, simi 10-100.
Augíýsingar Aðaistræti 6, símí 22-4-BO
Áskriftargjal'd 225,00 kr á imárnuði innanlands
I fausasölu 15,00 Ikr eintakið
fjölþætt vandamál það er að
endurskoða í heild tekjuöfl-
un ríkis og sveitarfélaga, fer
ekki hjá því að menn sjái, að
slíku verkefni er enginn kost-
ur að gera fullnægjandi skil
á nokkrum vikum. Til þess
þarf miklu lengri tíma og allt
önnur vinnubrögð. Á því
hafði fyrrverandi ríkisstjórn
fullan skilning. Þegar stjórn-
arskiptin urðu, var starfandi
nefnd, skipuð fulltrúum rík-
ísins annars vegar og Sam-
bandi íslenzkra sveitarfélaga
hins vegar, til þess að gera
SVEITARFÉLÖGIN ERU
JAFNRÉTTHÁ RÍKINU
rins og áður hefur verið
sýnt fram á, hefur breyt-
ing skattkerfisins í för með
sér verulega þyngingu á
skattbyrðinni í landinu. En
þótt svo sé, þá er það kannski
ekki það uggvænlegasta, held
ur hitt, hversu illa hefur ver-
ið staðið að undirbúningi
málsins. Þannig hefur t. d.
sveitarfélögunum ekki verið
séð fyrir tekjustofnum á borð
við þá, sem þau áður höfðu,
og er þá fullt tillit tekið til
breyttrar verkefnaskiptingar
ríkis og sveitarfélaga. Þannig
er áætlað, að tekjustofnafrum
varpið gefi án álagsheimilda
um 260 millj. kr. minna en
gildandi tekjustofnalög með
sömu nýtingu, og er þá miðað
við sveitarfélögin í heild.
Gagnvart einstökum sveitar-
félögum lítur dæmið enn verr
út, þannig að sums staðar
verður ekki séð, hvernig þau
geta haldið uppi nauðsynleg-
um framkvæmdahraða eða
aukið eðlilega þjónustu við
íbúa sveitarfélagsins. Á þetta
einkum við um ýmsa útgerð-
arstaði, þar sem umsvif hafa
verið mikil og framkvæmda-
þörfin brýn.
Raunar má segja, að þessi
niðurstaða sé hvorki betri né
verri en búast mátti við, eins
og að öllum undirbúningi
málsins var staðið. Ef það er
íhugað, hversu víðtækt og
athugun og tillögur um
breytta verkefnaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga og
breytingar á tekjustofnalög-
unum í samræmi við hana.
Ríkisstjórn Ólafs Jóhannes-
sonar lét það verða sitt fyrsta
verk að setja þessa nefnd frá.
Á það sjónarmið var ekki
fallizt í þeim herbúðum, að
það væri ekki síður mál
sveitarstjórnanna en ríkisins,
hvernig að þeim væri búið,
hvað tekjustofna snertir. Um
það var heldur ekki hirt að
gefa fulltrúum atvinnvega og
launþega kost á að fylgjast
með endurskoðun skattalaga,
hvað þá stjórnarandstöðunni,
eins og áður hafði verið gert.
Eins og fyrr segir hafði
fyrrverandi ríkisstjórn á því
fullan skilning, að tekjuöfl-
unarkerfi ríkis og sveitarfé-,
laga yrði ekki breytt, nema í
samráði við samband sveit-
arfélaganna. Þannig komst
Magnús Jónsson svo að orði
við umræðurnar á Alþingi,
að í samskiptum ríkis og
sveitarfélaga ættu sveitarfé-
lögin að koma fram sem jafn
rétthár aðili ríkinu, þegar
um væri að ræða málefni, sem
vörðuðu þau eingöngu. Það
þarf að sjálfsögðu að gera
sér grein fyrir því, hvernig
verkefnaskiptingu þessara að-
ila verði háttað og skipta
tekjustofnunum í samræmi
við það. En það er auðvitað
fjarri öllu lagi, að sveitarfé-
lögin séu ekki jafnrétthár að-
ili ríkinu, þegar kemur að
því að ákveða þá skiptingu.
NÝVERK-
EFNA-
SKIPTING
U'nginn vafi er á því, að
sjálfstæði sveitarfélag-
anna er einn af hyrningar-
steinum hins íslenzka þjóðfé-
lags. Að því ber að vinna, að
þannig verði að þeim búið í
framtíðinni, að þau geti veitt
íbúum sínum fullnægjandi
þjónustu á sem flestum svið-
um. En það verður ekki gert
á annan veg en þann, að rík-
isvaldið viðurkenni þau sem
jafnréttháan aðila sér að
þessu leyti og fáist til þess að
vinna að því í fullri einlægni
og af samstarfsvilja, að nýrri
og raunhæfari verkefnaskipt-
ingu verði komið á, eins og
unnið var að í tíð fyrrverandi
ríkisstjórnar.
En til þess að það geti orð-
ið, verður að sjálfsögðu að
fela sveitarfélögunum ný við-
fangsefni í samræmi við
breytta þjóðfélagshætti, jafn-
framt því sem þeim eru látn-
ir í té sérstakir tekjustofnar,
sem þau geta treyst á. í þessu
sambandi má t.d. minna á, að
meðan Magnús Jónsson var
fjármálaráðherra, hreyfði
hann þeirri hugmynd, að
sveitarfélögunum væru látn-
ir í té óbeinu skattarnir, en
undir tekjuöflun ríkisins
væri staðið með óbeinum
sköttum. Það er að vísu ólíku
saman að jafna nú og þá að
því leyti, að í fjárlögum árs-
ins 1971 námu tekjuskattarn-
ir aðeins um 10% af heildar-
tekjuöflun ríkissjóðs, en hafa
hrokkið upp í tæp 20% nú
með síðustu fjárlögum og
skattabreytingunum, sem nú
er verið að knýja fram. En
það sýnir í rauninni ekkert
annað en það, hversu óhæfi-
leg skattheimta ríkisins er
orðin, að á sama tíma og út-
gjöld fjárlaganna eru aukin
um 50% skuli hlutfall tekju-
skattsins í tekjuöflun ríkis-
sjóðs nær tvöfaldast.
Gréta Sigfúsdóttir, rithöfundur:
Nýskipan lista-
mannalauna
Tillög-ur um úthlutun listamanna-
lanna frá hópi þeim, sem hafði sig
mest í frammi í hintim alræmda sjón-
varpsþætti þriðjudaginn 29.2.
Tillögur þessar voru birtar sem
lagafrumvarp í Þjóðviljanum 5.3. og
verða hér aðeins tekin fyrir þau atr-
iði, sem virðasit hreinasta fjarstæða.
en tillögurnar í heild bera vitni um
skort á rökhyggju og almennri dóm-
greind.
1. gr.
„I/istamannalaun skiptast í tvo
flokka:
a) heiðurslaun sem Alþingi veitir ár-
lega og
b) starfsstyrki til skapandi lista
manna sem veittir eru árlega af
sérstakri nefnd.“
Hvernig er hsegt að miða heiðurs-
laun við eitt ár í senn? Heiðurs-
laun hafa til þessa, bæði hér- og er-
lendis, verið túikuð sem ævilöng við
urkenning fyrir vel unnin störf í
þágu bókmennta og lista. Þó segir i
5. gr.: „Veita má sama mannl heið-
urslaun ár eftir ár“, og skýringin,
sem fylgir tillögunum hljóðar þann-
ig: „Greinar 3, 4 og 5 fjalla um heið-
urslaun, og er upphæð þeirra miðuð
við að þeir, sem þau hljóti. geti lifað
af þeim, og má veita þau sama manni
ár eftir ár, svo hér er í raun um
opinliera framfærslu að ræða.“
Hvxlík svívirðing! Eiga þá heið-
urslaunahafar að bíða í óvissu eftir
úrskurði skömmtunarstjóranna frá
ári til árs? Og er tillöguhöfundur svo
vankaður að hann skilur ekki merk
inguna, sem felst í „opinber fram-
færsla" og ekki verður skilgreind á
annan hátt en sveitarstyrkur? Þarna
er verið að fjalla um menn, er orðið
hafa þjóð sinni til sóma á innlend-
um og erlendum vettvangi og unnið
þrekvirki, sem óábyrgir grænjaxlar
aldrei verða færir um að leýsa af
hendi, þrátt fyrir langskólagöngu og
ýmsa fyrirgreiðslu, en lifa á
styrkveitingum allt frá fæðingu og
varla hafa þurft að dýfa hendi í
kalt vatn. Það er engu líkara en að
eldri kynslóðin hafi klakið út óseðj-
andi. gauksungum, sem þakka henni
baráttuna fyrir bættum lífskjörum
með þvi að hunza hana og lítilsvirða.
Verði þetta lagafrumvarp flutt á Al-
þingi og falli atkvæðagreiðslan því í
vU, leyfi ég mér að bera fram þá
tillögu að í stað þess að seigpína
eldri kynslóðina sé komið á fót fljót
virkri útrýmingarmiðstöð. 1 3. gr. seg
ir t.d. „Þingkjörin nefnd veitir ár-
lega 3—4 listamönmim heiðurslaun,“
og má reikna með að hér sé átt við
unga menn, en búið að bola þeim frá,
sem fyrir eru. Sama máli gegnir um
starfsstyrkina, sem ætlaðir eru 25
veðhlaupagæðingum, a.m.k. ekki
eldri rithöfundum, en rithöfundar
eru sjaldan fullþroskaðir sem slík-
ir fyrr en þeir komast á miðjan ald-
ur.
7. gir.
„tithlutuiiameínd sbarfsstyrkja
skipa þrír meniri: einn tilnefndur af
menntamállaráðuneytimi, formaður
Bandalags islenzkra listamanna
(ég held nú að happadrýgst hefði
verið fyrir riehöfunda að segja sig
úr þeirri samkundu) og einn kjör-
imnx af Arkitektafélagi Islands, Fé-
Gréta Sigfúsdóttir
lagi íslenzkra myiidlistarmanna, Rit-
höfundasambandi íslands og Tón-
skáldafélagi íslands sameiginlega,“
og eiga fjögur síðast talin félög að
láta sér nægja einn fulltrúa, sem kos
inn verður á sameiginlegum fundi.
Eftir þessu að dæma geta þrjár list-
greinar átt á hættu að maður
úr Arkitektafélagi Islands verði
fyrir valinu, en þá samanstæði út-
hlutunarnefnd af tveimur arkitekt-
um auk full'trúans frá menntamála-
ráðuneytinu (3 menn), því að ekki
veit ég betur en að formaður Banda-
lags íslenzkra listamanna sé arkitekt
að mennt. Óneitanlega er þetta viða-
mikil listgrein, og gæti því farið svo
að listgreinar, sem byggju við örð-
ugri skilyrði visn-uðu í skug-ga
hennar. Og þá er komið að
17. gr.
„tjthlutiinarnefnd er heimilt að
veita styrkþega nokkra ankaiipp-
hæð tii efniskaupa, svo efniskostn-
aður komi ekki í veg fyrir að styrk-
þegi Ijúki verkefni simi. Aukaupp-
hæð þessi niá þó ekki fara fram úr
þriggja mánaða kaupi styrkþega.
Gera skal ráð fyrir þessum kostn-
aði i f járveitingu Alþingis . .
Hér eru aðeins myndlistarmenn
bornir fyrir brjósti, en ég held það
sé óþarfi að veita Súmerum styrki
til efniskaupa, þar eð efnivið-
ur þeirra virðist að mestu sóttur á
úrgangshauga borgarinnar.
19. gr.
„Ef styrkþega hefur ekki tekizt að
koma neinu þeirra verka opinberlega
á framfæri, sem Iiann gerði á styrk-
tímabiiinu, þegar eitt ár er liðið frá
þvi að tímabilinu lauk. skal úthlut-
unarnefnd skylt að koma því á fram
færi á eigin kostnað."
Hvað segja skattgreiðendur
við þessu? Þarna á að greiða fyrir
listaverk af almannafé, hvort sem
þau hafa heppnazt eða ekki, en eins
og ég hef bent á áður (sbr. Morg-
unblaðið 5.3.), þá er þetta listafólk
haldið ofmetnaðarbrjálæði 'og telur
því útilokað að frá þess hendi geti
komið mistæk verk. Tillöguhöfund-
ur segir einnig: „Verði halli á kynm-
ingunni, skal úthliitunarnefnd taka
hann á sig. Gera skal ráð fyrir þess-
um kostnaði í fjárveitingu Alþing-
is . . og hlýíur hér að vera átt
við það, að sauðsvartur almúgiwn
muni tæplega skilja hvílíkir snilling
ar eru þarna á ferð.
Flestir þessara urxgu listamanna
stæla erlendar niðurrifsstefnur, og
gleymi ég aldroi sjónvarpssendingu
í Noregi veturinn 1966—67, þar sem
sýnd var listkynning frá Svíþjóð og
helztu listfrömuðir Svía fylktu sér
fullir aðdáunar og lotningar kring-
um „pissoir“ á stöpli. En þegar svo
er komið í listsköpuninni, finnst mér
heiðurinn fremur ætti að falla hand-
iðnaðarmanninum en listamannmum í
skaut, og ættu menn að vera jafn
vel á verði gagnvart mengun andans
og mengun uimhverfisins, því
að hvort tveggja er af sömu rótum
runnið, þ.e.a.s. hrörnun vestrænnar
menningar.