Morgunblaðið - 30.12.1972, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 30. DESEMBER 1972
Þjóöleikhúsiö:
María Stúart
Höfundur: Friedrich Schiller.
Þýðandi: Alexander Jóhann-
eason.
Leikstjóri: Ulrich Erfurth.
Leikmynd: Gunnar Bjarnason.
Búningateikningar: Lárus Ing
ótfsson.
EF kynnLngarsjónarmAðið eitt er
lofisvert, ber að þakka það, að
Þjóðleikhúsið skuli nú loksins
kynna okkur leikritahöfund, sem
lengi hefur skemmt og hriifið
leikhúsgesti meginlandsins og
víðar. En er „nú loksins" getan
fyrir hendi? Er leikhópur Þjóð-
ieikhús-sins þess umkominn að
slkila svo vel og svo viðunandi sé
jafn kröfuhörðu verki og Maríiu
Stúart?
Viið skuluim athuga þessa sýn-
ingu nánar áður en við leitumst
við að svara spurningumni.
Til grundvallar sýningiunni er
þýðing, sem almennt er viðuir-
kennd vera ekki neitt snilld-
arverk, frekar stirð og óskáld-
ilag og lítt samboðin innblásnum
leiklijóðstexta eldhugans. Til að
betrumbæta þýðinguna var feng-
i® gott ljóðskáld úti í bæ, sam
ég held ég megi segja kunni
ekki þýzku og átti þvi áreiðam-
Jetga erfitt með að meta betrum-
bætur sdnar við frumtextann —
ileikstjórimn þar að auki útlend-
ingur, sem vissi víst lítið um
hvað hér var verið að tala.
En snúum okkur að sviðsetn-
ingunmi sjálfri, hvemig hún birt-
ist í túltoun leikaranna.
Elísabetu drottningu Engiands
leikur Briet Héðinsdóttir. Leik-
konan hefur marga kostt, sem
gera val hennar i þetta hlutverk
sjálfsagt eins og sveit ísienzkra
leikkvenna er nú skipuð. Leik-
konan túlkar persónuna yfirveg-
að, byggir vel u.pp túl'kum sína
með þeim meðuilum, sem henni
eru tiltæk og nær þar oft ágæt-
um árangri. Skortur á slöfcun og
líkamlegri reisn heftir tjáningar-
máttinn og auk þess hefur leik-
konan tilhneigingu til vælulegs
raddblæs þar sem kaldari tónn
næði lengra, sem kom greinilega
fram t.d. í stóru einræðunni í
Jjórða þætbi: „Ó, þjónkun lýðs-
ins!“ o. s. frv.
Titilhlutverkið, Mariu Stúart,
íeikur Kristbjörg Kjeid. Leik-
konan býr yfir miklum tilfinn-
ingahita, seim verður sérlega
mikill, þegar tiWinningar særðr-
ar konu eru anmars vegar. Þessi
heita tilfmmingatjáning er hríf-
andi og nær vel til leilkhúsgesta,
en maður er neydduir til að
spyrja hvort leikkonam ausi ekki
stundum af þessum nægtabrunni
af of mikilli rausn? María Stú-
art Schiliers er orðin róleg og
hefur öðilazt töluverðan innri
frið, glys heimsins slær ekM
iengur glýju í augu hennar þótt
auðvitað þyki henni fangavistin
þungbær. Af þessum sökum
öðlast hún meðal annars virð-
ingu hins aldna gæzlumanns,
Paulets. í túltoum leikkonumnar
í upphafsatriðunum var lítil for-
senda fyrir þeim viðbrögðum oig
enn minni fyrir lýsingiu Morti-
mers: „og mildi hjartans, huig-
dirfð, göfigi sálar“. Hin harða
reynsia Maríu hefur gert hana
skyggna á aðalatriði Mfsins,
hégómann metur hún ekki neins
meir, frelsi og líf í sétt við Guð
er henni aðaiatriði. f þessari
innri afstöðu er fiólgin forsend-
an fyrir siigrinum yfir Eiísabetu.
Drottningarnar tvær, t.v.
María Stúart (Kristbjörg
Kjeld) og Elísabet I. (Briet
Héðinsdóttir.
Túlkun leikkomunnar sýndi ekki
þetta hugarfar. En auðvitað er
María Stúart manneskja og þeg-
ar þær hittast og Elisabet sýnir
henni kuílda og hroka verður
tunga hennar ilika hvöss. Hver
sem er, sem les textanm sér, að
þrátt fyrir reiðina hefur hún
vald á sér tii loka, aðeins sein-
ustu setningamar eru sagðar
aif berri heift. Alit þetta tvítal er
meistaraleg uppbygging, tján-
ing djúpra mamnlegra tilfinn-
inga af hita og áisttrfðu — en
undirorpið smíð, þessari smíð
tókst Mkkonunni að klúðra
g'jörsamleg.a, hún geystist upp á
hátind ofsams á aiigjörlega til>-
hæfulausum stað: „Þér eigið
ifrjáls að ráða ríkjuim! / Ég
heimta ei framar rétt til rikis
ySar.“ Og þar með var púðrið
fyrir endimn orðið vott og skot-
in máttiaus. Þar að auiki var ein-
kemnilega lítið samiband (kon-
takt) á millll drottningamna, oig í
salnum urðu viðbrögð Elísabefar
ekki skynjuð. Við lok hlutverks-
ina, þar sem hinn innri sigur er
unninn, en við hanm blamdast
samt mannteg geðshræring and-
spænis dauðanum, var tómminn
of holur til að tjá raunverulega
það sem þuirfti.
Þrátt fyrir þetta hefur Krist-
Lagt á ráðin við björgun
Mariu Stúart, t.v. greifinn af
Leicester (Gunnar Eyjólfsson)
og Morttmer (Amar Jónsson).

björg Kjeld ýmsa kosti, sem
prýða túlkanda Maríu Stúart,
hún hefur llkamlega reisn, hljóm
mikla og skýra rödd, það sem
hún tjáir kemur auðveldlega
„yfir“.
Leicester greifa leikur Gunnar
Eyjóilfsson. Mynd hans af Leic-
ester er einhæf, hún sýnir næst-
um eingöngu hinn tungumjúka
hirðgæðing. Leicester er tví-
skiptur maður, sambland af hag-
sýnum tækifærissinna og glæst-
uim mann-i, sem konur fella aiuð-
veldlega hug til, seinustu orð
verksins sýna að hann er ekki
srnár: „Greifinm biður / afsaka
sig, hann fór á skip til Frakk-
lands.“
Lávarðinn af Shrewsbury leik-
ur Róbert Amfinnssom, kannski
heilasta og verkinu samkvæm-
asta túikun sýningarinnar. Auk
þess að túlka persómuna rétti-.
lega á Róbert Arnfinnsson sér-
stakt lof skiilið fyrir eðlile-ga og
lifandi framsögn óþvimgaða aif
hinu hefðbundna máli. Hjá hon-
um felliur persónan saman við
formið, rís upp yfir það og er
á því plani, sem persónur þessa
verks þurfa að geta verið.
Burleigh, hinn mikla andstæð-
ing Maríu, leikur Rúrik Haralds-
son og tekst vel að túika dulinn
ákafa þessa embættismanns, sem
h-uigsar fyrst og fremst um hieill
þjóðarinnar og kippir sér ekki
upp við að fóma fyrir það manns
lífum. Leiðir ávanar í framsöign
leilkarans, sem ekki koma að
sama skapi fram í óbundnu
máli, magmaist nú mjög og lýta
túlfcun hans.
Hinn ógæfu-sama ríkisritara
Davismn leikur Si'gmumdur Öm
Arngrímsson og leikur hann
ágætlega persónuna en framsögn
hans er á stundum óbuirðugri en
skóluðum leikara særmir.
Amias Pau'let, gæzlumanm
Maríu, leiku.r Valur Gisiason og
geriir það vel þrátt fyrir iiitinn
stuðnimg frá höfuðmótleikaran-
uim, en tal.venj ur hans eru mót-
aðar af framsögm óbundins máils
og fallla ekki vel að þessum
texta.
Hinn djarfa og hugheita
hjálparmann Maríu, Mortimer,
leikur Amar Jónsson. Leikaranm
vantar kraft og hlýju til þes» að
honumi verði trúað, þar að ai#u
er hijómur raddarinnar ekki
mikill og hún Mtt til þess fá®n
að bera uppi ræður þessa unga,
eiskandi ofurhuiga. Hvað
veldur? Gœti hugsazt að leikar-
inn væri ekki búinm að „finma
húsið“, sem hann ieikuir nú X,
ekki búinn a@ átta sig á að hann
þarf að taka meira á hér en á
rní.nni sviðum?
Leyniprestinn Melvil leikiuir
Baldvin Halltíórason, hamm gef-
ur ágæta mymd af þessutn
manni, sem lagt hefuir mi'kið á
sig fyrir Maríu og sem fær einn-
i,g umibun erfiðis sins í þeiim
þroska sem skriftabarn hans bef-
ur fiemgið.
Fóstru Maríu, Hönnu Kenme-
dy, lei'bur Guðbjörg Þorbjarnar-
dóttir einnig ágættega.
Hvað viðkemur tali, stíi þess
og tækni, verður að segja, að
þarna söng hver með sínu nefi
og ekki var það faguir söngur
aliit samam. Leikhópurinn er
hvað því viðkemur afskaplega
sundurleitur en það sýnir greini-
lega þróunarástandið í íslenzkri
leiklist, vandamál, sem hinn nýi
leikhússtjóri þyrfti að takast á
við af eimu.rð.
María Stúart gerist eingöngu
í samtöluim eða einræðum, per-
sónurnar þurfa þvi að vera
dregnar skýruim dráttum og síð-
an þuirfa orðin, setnimgarnar,
hvernig þær eru sagðar, hvar
eru þagnir og hvar áherzlur og
hv'ar ekki, hvað er með þeissúm
blæ eða hinum, að gæða þessar
persónur Mfi, opma sýn inn í þær.
Raddir leikaranna þurfa líka að
ha'fa samnefnara þegar fleiri en
einn tútka sömu eða líkar tilfinn-
ingar, þá þéttist tjáningin, en
þegar hver um sig er með sinn
persónuliega grunnstyrk og beitir
honum án tillits til hinna verð-
ur heildartjánimgin tætingsleg
og hittir ekki að sama skapi í
mark.
Til þeiss að allar þessar víddir
opniist og þeirra verði notið af
leikíhúsigestum þarf almienn tal-
mennt íslenzíkra leikara að kom-
ast á hærxa stig. Og þar með er
spurnimguim upphafsins svarað.
Hinm erlendi leikstjóri hefiur
vart skynjað mikið af þessum
vandamálum, sem ekki er nema
von. Að hve miklu leyti ýmis mis
tök Skulu skrifuð á hans reikn-
ing skal ég ekki dæma um, hann
var gestuir og aðeims ætlaður
takma-rkaður tími til æfimga og
þvii hiugsanlegt að hann hafi
meyðzt tíl að slá af kröifum sín-
um. Að öðru ieyti kemur verk
hans stunctam kHaufalie'gar fyrir
en gerist með íslemzkuim leik-
stjórum, ekki sériega heppileg-
ar stöður og tómir gangar. í
anda vorra kynferðisyfirapenntu
tíma bætir hann imn í atihöfncum,
sem eiga sér hæpnar stoðir í
textanum og skýra á engam hátt
verkið nema-síður sé.
Leikmymd Gumnars Bjarnason-
ar hefur karmski litið ágættietga
út sem teikning og jafnvei Mk-
an, á Ieiksviði er hún leiðinleg,
tjáningariauis ósmlð úr grámál-
uðum krossviði. Það er kominn
tími fyrir nýjan stiíl.
Og máli er að iinni.
Þorvarður Holgason.