Morgunblaðið - 13.01.1974, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. JANÚAR 1974
21
List erlendis
Nýjar erlendar bækur
DANSK KUNST
HISTORIE. 2
RIGETS MÆND LADER SIG MALE
Forsfðan á „Dansk kunsthistorie'
Það er víðar en á landi hér,
sem mikill fjöldi bóka kemur
út allra síðustu mánuði ársins,
enda þótt víðar dreifist bókaút-
gáfa mun meira en hérlendis. í
bókagreinum hér í blaðinu hef-
ur verið vikið nokkuð að bók-
um, sem mjög vöktu athygli,
einkum í Bretlandi og Banda-
ríkjunum.
Politikens forlag í Kaup-
mannahöfn gefur árlega út fjöl-
margar handbækur um ótal
efni og meðal þeirra er Kvind-
ens Hvem-Hvað-Hvor 1974 og
hefur þessi bók náð mikilli út-
breiðslu í Danmörku, þrátt
fyrir alla rauðsokkahreyfingu.
Ritstjóri hennar er Nelly Back-
hausen og er bókin 304 bls. að
stærð og auk þess allmargar
litmyndasíður í henni.
Meðal efnis í árbókinni eru
ýmis mál, sem ofarlega hafa
verið á baugi á árinu, sem liðið
er, ekki aðeins meðal kvenna.
. Ber þar fyrst að nefna grein um
sjónvarpskvikmynd Ingmars
Bergmans um hjónabandið,
sem var sýnd i íslenzka sjón-
varpinu og fylgzt var með hér
af mikilli áfergju. Sagt er frá
nýjum lögum um ættleiðingu,
um framfærslu og fyrirvinnu-
rétt og skyldur, nýjar hug-
myndir og starfsaðferðir innan
dönsku lýðháskólanna.
Þá eru í bókinni ráðleggingar
um hollt matarræði, skrá fyrir
búreikninga og ótal margt nyt-
samlegt, sem að húshaldi lýtur.
Læknar og ýmsir sérfræð-
ingar skrifa fræðandi greinar
um sjúkdóma af ýmsu tagi, m.a.
er fjallað um breytingaaldur
kvenna og karla. Nefna má, að
ráðleggingar eru um áhugamál
og tómstundastarf og er bókin í
heild upplýsandi og aðgengileg
til lestrar og hagnýtrar notk-
unar í bezta lagi.
DANSK KUNSTHISTORIE 2.
bindi
Hjá forlagi Politikens er
einnig að koma út þessa dagana
2. bindi af danskri listasögu og
ber hún undirtitilinn „Rigets
mænd lader sig male“. Bókin
tekur til tímabilsins frá
1500—1700. Hún er 464 bls. að
stærð, i henni eru 385 mynd-
skreytingar, svarthvítar, og 25
litmyndir. Aður eru komin út 1.
og 3. bindi og hefur nú verið
sögð saga danskrar listar fram
til 1850. Verður þessi listasaga í
samtals fimm bindum og koma
hin tvö síðustu út seinna á
þessu ári. Um þessa útgáfu
hafa séð Vagn Poulsen, Erik
Lassen og Jan Danielsen, en
fjölmargir þekktir, danskir sér-
fræðingar rita einstaka kafla
bókarinnar. Fataburen —
Nordiska museets och
Skansens ársbok 1973 undir rit-
stjórn Christians Axel Nilssons,
Nils Erik Bæhrentz Haralds
Hvarfnes og Thorsten Nilsson
er þriðja erlenda "bókin, sem
hér verður getið um að sinni og
segir titillinn nokkuð til um,
hvers konar bók er þar á
ferðinni. Nordiska museet á
aldarafmæli á þessu ári og segir
í formála, að sérstaklega sé til
útgáfunnar vandað. Hefur
safnið haft samvinnu við þjóð-
minjasöfnin á Norðurlöndun-
um, þ.e. í Kaupmannahöfn,
Helsinki, Reykjavík og Osló, en
Nordiska museet er i Stokk-
hólmi.
I bókinni er ítarlega grein
um safnið sjálft og auk þess eru
þar greinar eftir norræna
höfunda, þjóðlegs eðlis. Af ís-
lands hálfu eru greinar i
bókinni eftir Eyjólf heitinn
Guðmundsson frá Hvoli: Farfar
og farmor, en sú bók hefur
komið út i heild á íslenzku og
heitir „Hjá afa og ömmu'.
Margar myndir prýða þá grein
bæði gamlar mannamyndir,
munamyndir o.fl., og einnig
hina islenzku greinina eftir
Ölöfu frá Hlöðum: „Mitt
barndomshem'.
Er þetta hin vandaðasta bók
að frágangi og í senn fróðleg og
skemmtileg aflestrar.
h.k.
ráðið því, að enginn dómur verði
upp kveðinn í því, fyrr en að
afstaðinni Hafréttarráðstefnunni,
þar sem yfirgnæfandi meirihluti
þjóðanna aðhyllist 200 mílur.
Ef hins vegar verður áfram
haldið þeim kjánaskap, sem ein-
kennt hefur afstöðu ríkisstjórnar-
innar til málaferlanna í Haag, get-
ur verið hætta á því, að málið
verði þegar í stað dómtekið og
dæmt eftir framlögðum gögnum
Breta og þeirra röksemdum,
þannig að við töpum máli, sem
fullkomin vissa er fyrir, að mundi
vinnast eftir fáa mánuði, aðeins
ef á málinu er haldið af hyggind-
um af okkar hálfu. Slík niður-
staða væri svo hrapalleg mistök,
að þeim, sem ábyrgð bæri á henni,
yrði aldrei fyrirgefið.
Og slfk mistök mundu ekki ein-
ungis skaða okkur Islendinga
heldur allar þjóðir aðrar, sem
berjast fyrir víðáttumikilli land
helgi, því að slíkur úrskurður Al-
þjóðadómsins yrði vart á myllu
stórveldanna á Hafréttarráð-
stefnunni, þar sem hann yrði
orugglega notaður til að reyna að
þvæla málið og gera okkur og
samherjum okkar erfitt fyrir. Er
furðulegt, ef forsætisráðherrann,
lagaprófessorinn, ásamt utan-
ríkisráðherra vilja bera ábyrgð á
slíkum afglöpum.
1930 og 1974
Þegar verið var að undirbúa
Alþingishátíðina 1930 var mikið
um það rætt, hvað minnisvert
skyldi gert, alveg eins og nú að
undanförnu, þegar þjóðhátíðin
1974 hefur verið undirbúin. Er
bæði gaman og gagnlegt að rifja
nú upp undirbúning Alþingishá-
tíðarinnar og skulu hér tilfærð
ummæli Agnars Kl. Jónssonar
sendiherra, í Ulfljóti 1969. Hann
segir:
„Alllöngu fyrir Alþingishátíð-
ina 1930 höfðu stjórnmálaflokk-
arnir valið sinn hver til þess
arnir valið sinn manninn hver til
þess að athuga hvaða mál skyldi
taka til meðferðar og afgreiða á
fundi Alþingis, sem halda átti á
Þingvöllum í sambandi við Al-
þingishátíðina. í þessari nefnd
voru Asgeir Ásgeirsson fyrir
Framsóknarflokkinn, Haraldur
Guðmundsson fyrir Alþýðuflokk-
inn og Jón Þorláksson fyrir
íhaldsflokkinn.
Ýmis mál komu til greina í
þessu sambandi og verða nokkur
hin helztu þeirra talin hér á eftir.
Um tíma var rætt um frumvarp
um byggingu handa Háskóla ís-
lands. Flestir þingmenn féllu þó
frá því, þar sem í frumvarpinu
átti ekki að vera annað en það, að
bygging skyldi reist handa há-
skólanum „einhvern tima á seinni
helming þess áratugs, sem nú
væri að byrja, ef þingin, sem þá
sætu, samþykktu fjárveitingu til
þess“ og mun slíkt frumvarp ekki
hafa þótt nógu veglegt til að
hlotnast afgreiðslu á ninni miklu
hátíð.
Jón Þorláksson hafði uppi til-
lögur um nokkur mál, sem hann
taldi að gætu komið til greina, að
samþykkt yrðu á Þingvöllum."
Síðan eru talin mörg mál, sem
til athugunar komu og greinin
heldur áfram:
„Eins og sjá má komu því ýmis
málefni til álita i sambandi við
Alþingishátfðina, en erfiðlega
gekk að ná samstöðu um
þau. Svo fór þó að lokum, að
samkomulag varð um að afgreiða
skyldi tillögu til þingsályktunar
um staðfestingu gerðardóms-
samninga milli tslands og hinna
Norðurlandaríkjanna um lausn
deilumála með friðsamlegum
hætti, en sú hugmynd hafði kom-
ið fram, að þeir samningar skyldu
undirritaðir á Þingvöllum á Al-
þingi shátíðinni."
Gerðardóms-
samningar
staðfestir
Siðar í grein sinni segir Agnar
Kl. Jónsson:
„Hinn fyrsta dag Alþingishátíð-
arinnar 26. júni 1930 var fundur
settur í Saméinuðu alþingi á Lög-
bergi og lögð fram tillaga til
þingsályktunar um milliríkja-
samninga, sem borin var fram af
forsætisráðherra. Ákveðin var ein
umræða um tillöguna. Á sama
fundi utan dagskrár mælti forsæt-
isráðherra: „Eg Vildi aðeins til-
kynna þingheimi og öllum áheyr-
endum, að það er í ráði, ef veður
leyfir, að undirrita m.ö.o. hálfri
stundu áður en Alþingi á að koma
saman, gerðardómssamning milli
íslands annars vegar og Norður-
landaríkjanna fjögurra hins veg-
ar, um ævarandi friðsamlég úrslit
allra deilumála, sem upp kunria
að koma landanna á milli."
Næsta dag hinn 27. júní hálfri
stundu fyrir hádegi voru gerðar-
dómssamningarnir síðan undir-
skrifaðir við hátíðlega athöfn á
þingpalli i Almannagjá í viðurvist
alþingismanna og mikils mann-
fjölda, sem þarna var saman
kominn."
Og ennfremur:
„Þegar þessari athöfn var lokið
um hádegisbilið var fundur settur
í Sameinuðu alþingi og tillagan
frá deginum áður tekin til um-
ræðu, en hún var á þessa leið:
„Alþingi ályktar að samþykkja
gerðardómssamninga þá, er
undirritaðir voru á Þingvöllum í
dag, milli Danmerkur, Finnlands,
Noregs og Svíþjóðar, hvers um
sig, annars vegar og Islands hins
vegar.“ Tryggvi Þórhallsson for-
sætisráðherra gerði grein fyrir
málinu og rakti gang þess. Hann
taldi, að vel færi á þvi á þúsund
ára afmæli íslenzka rikisins að
undirrita samninga um gerðar-
dóm og æfinlega friðsamleg úrslit
mála milli okkar og frændþjóð-
anna. Þær hefðu allar orðið við
ósk Islendinga um tilhöfunina á
undirskriftunum og sent sína
virðulegu fulltrúa í því skyni og
þannig hjálpað til að varpa ljóma
og söguhelgi yfir Alþingishátíð-
ina. Ráðherrann sagði siðan: „Það
er kunnugt, að Norðurlandaþjóð-
irnar hafa á ýmsan hátt haft for-
göngu um að stuðla að friðsam-
legum viðskiptum þjóðanna í
milli. Ég er viss um, að síðar á
öldum verður Norðurlandaþjóð-
unum reiknað það til mikils
hróss, eins og margt annað. Við
viljum gjarnan vera í þessum
hópi íslendingar, og er okkur sér-
stök ánægja að taka þátt í þessu
sem jafnrétthár aðili."
En hvað
gerist nú?
Ekki er að undra, þótt mönnum
komi f hug, að ólíkt höfumst við
íslendingar að nú á þjóðhátíðar-
ári 1974 því sem gert var á
Alþingishátíðarári 1930. Þá var
talið bezt við eiga að sainþykkja
gerðardómsákvæði um það að
útkljá öll deilumál milli þjóða
með úrskurðum, en nú er engu
líkara en að það eigi beinlínis að
vera kappsmál að fá yfir okkur
dóm, sem síðan ætti ekki að fara
eftir. Og þetta gerist undir for-
ustu þess lagaprófessors, sem
einna fjálglegast hefur talað um
nauðsyn þess fyrir smáþjóðir að
njóta skjóls af alþjóðadómi.
Það er heldur ekki úr vegi að
vekja á því athygli, að fyrrum
þóttu Islendingar miklir mála-
fylgjumenn og þá unnu menn
sigra í málarekstri, m.a. með þvi
að beita réttarfarsreglum, jafnvel
flækja mál, ef því var að skipta.
En nú virðist ekki einu sinni
mega nota heimildir til að fá
frestun málsins í Haag, þótt ör-
uggur lokasigur sé unninn, ef það
er gert.
Ef rikisstjórnin ekki sér sig um
hönd, fremur hún hroðaleg af-
glöp.