Morgunblaðið - 23.08.1974, Page 12

X 2 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23: ÁGUST 1974
Vestfirðir og þjóðarbúið:
Fjórða hvert fisktonn
frá Vestfjörðum
Rabbað við Jóhann T. Bjarnason
framkvæmdastjóra Fjórðungssam-
bands Vestfirðinga
FJÓRÐUNGSSAMBAND Vestfirð-
inga var stofnað ! nóvember 1 949
og verður þv! 25 ára á þessu ári
Fjórðungsþing verður að þessu sinni
háð í Bolungarvík, i tilefni nýfeng-
inna kaupstaðarréttinda staðarins,
dagana 23. og 24 ágúst. Af þessu
tilefni hafði Morgunblaðið samband
við Jóhann T. Bjarnason fram-
kvæmdastjóra sambandsins og leit-
aðí fregna af starfsemi þess og
væntanlegu fjórðungsþingi þeirra
Vestfirðinga. Hér á eftir verða laus-
lega rakin efnisatriði frásagnar hans,
en stiklað á stóru vegna takmarkaðs
rýmis ! blaðinu.
Fjórðungssamband
Vestfirðinga
Fjórðungssambandið var stofnað
af sýslufélögum ! landsfjórðungnum
og ísafjarðarkaupstað Nú er sam-
bandið hins vegar samtök sveitar-
félaga ! Vestfjarðakjördæmi, sem
hvert um sig á beina aðild að þvl.
27 af 32 sveitarfélögum eru aðilar
að sambandinu. Sveitarfélögin kjósa
fulltrúa á fjórðungsþing, en auk
þeirra sitja þingmenn Vestfjarða og
sýslumenn í kjördæminu hina ár-
legu fundi sambandsins með mál-
frelsi og tillögurétti
Markmið sambandsins er að
vinna að hagsmunum sveitarfélaga !
Vestfjarðakjördæmi ! öllum þeim
málaflokkum, sem undir sveitar-
stjórnir heyra, samræma rekstrar-
fyrirkomufag þeirra og vinna að hag-
kvæmni ! stjórnun þeirra. Samband-
ið vinnur og að því að styrkja þjóð-
félagslega aðstöðu kjördæmisins,
sinnir náttúruvernd, varðveizlu
sögulegra minja o.s.frv. Þá vinnur
sambandið að margháttaðri
áætlanagerð f samráði við Fram-
kvæmdastofnun ríkisins. Því er
ætlað að starfa í samvinnu við Sam-
band (sl. sveitarfélaga
FjórSungsþing
Vestfirðinga
Þetta afmælisþing sem háð er í
nýjum kaupstað þeirra Vestfirðinga,
mun einkum fjalla um þrjú dagskrár-
mál: raforkumál, húsnæðismál og
framkvæmd grunnskólalaga. Fram-
kvæmdastjórinn taldi ekki rétt að
láta ! liós stefnumarkandi ummæli í
þessum málaflokkum fyrr en
fjórðungsþing hefði fjallað um þá og
mótað afstöðu sína.
Vestfjarðaáætlun
Eitt meginverkefni fjórðungs-
sambandsins undanfarið hefur verið
að vinna að frumgögnum og
upplýsingasöfnun fyrir hina ýmsu
þætti Vestfjarðaáætlunar. Engin tök
eru á því ! stuttri blaðafrásögn að
rekja til hlítar frásögn framkvæmda-
stjórans af hinu margbrotna og um-
fangsmikla undirbúningsstarfi, en
látið nægja það innskot blaða-
mannsins, sem þetta ritar, að hér er
um gagnmerkt starf að ræða, sem á
eftir að hafa heillavænleg áhrif á
þróun mála í landshlutanum.
Vestfirðir
og þjóðarbúið
I gagnasöfnun fjórðungssam-
bandsins, sem framkvæmdastjórinn
gerði grein fyrir, eru þó nokkur
fréttnæm atriði, sem óhjákvæmilegt
er að drepa á Eitt þeirra varðar hlut
Vestfjarða í verðmæta- og gjald-
eyrissköpun þjóðarbúsins. Af átta
söluhæstu frystihúsum Sölu-
miðstöðvar hraðfrystihúsanna á sl.
ári voru fjögur í Vestfirðinga-
fjórðungi Heildarsölumagn Sölu-
miðstöðvarinnar 1973 var 54.600
tonn. Hlutur Vestfjarða I þvl sölu-
magni var 15.042 tonn, eða
27.58%, þar af frá ísafirði 6 096
tonn, eða 11.10%. Sé heildarfreð-
fiskframleiðslan á sl. ári skoðuð, en
hún var 73.000 tonn, er hlutur
Vestfjarða 23.32%. Það lætur þvl
nærri, að landshluti, sem telur
aðeins rúmlega 10 000 íbúa, leggi
af mörkum tæpan fjórðung freð-
fisksútflutningsins, sem er veiga-
mesti hlekkurinn ! gjaldeyris- og
verðmætasköpun þjóðarbúsins.
Það er því ekki höfðatalan ein,
sem lögð verður til grundvallar við
gildismat einstakra landshluta !
þjóðarbúskapnum.
Vestfirðir og kjör
einstaklinganna
Af sjálfu sér leiðir, að í landshluta,
sem svo ríkan þátt á í heildarfram-
leiðslu þjóðarinnar, er atvinna mikil
og afkoma almennings góð. Sam-
kvæmt skrá um brúttótekjur fram-
teljenda til tekjuskatts 1972 er ísa-
fjörður fjórði hæsti kaupstaðurinn
Keflavík, Kópavogur og Vest-
mannaeyjar eru hærri Til saman-
burðar má geta þess, að Reykjavík
er í 9. sæti. Brúttótekjur fram-
teljanda á ísafirði 1971 voru að
meðaltali 468.300 og höfðu aukizt'
um 29 5% frá árinu áður. Sambæri-
leg tala I Reykjavík var 431.000 og
sambærileg hlutfallshækkun 27%.
Hliðstæð gróska og afkoma var i
öðrum sjávarplássum Vestfjarða en
miður i þeim hlutum Vestfjarðakjör-
dæmis, sem eru hrein landbúnaðar-
héruð. Þannig voru brúttótekjur
framteljanda lægstar á landinu ! A-
Barðastrandarsýslu, eða aðeins
298.929 greint ár. Þess ber þó að
geta, að þar varð tekjuaukning frá
árinu áður mest, eða 42.3%, sem
einnig segir sína sögu.
Fólksstreymi
til Vestfjarða
Sé litið á fólksfjöldaþróun í
landinu á tímabilinu frá 1930 til
19 70 er Vestfjarðakjördæmi hið
eina á landinu, þar sem færri búa
við lok tímabilsins en upphaf þess.
Á árunum 1971 og 1972 varð hér
breyting á, þannig að jöfnuður varð
! brottflutningi og aðstreymi fólks Á
sl. ári varð nokkur fjölgun og horfur
eru á fólksstreymi til Vestfjarða
1974 og í náinni framtið, ef svo
heldurfram sem horfir.
Það er að sjálfsögðu gróska í
atvinnulifi og góðir afkomumögu-
leikar, sem hér valda straumhvörf-
um. En á þe:m stöðum, sem mest
fólksstreymi hefur verið til, háði hús-
næðisekla því, að hægt væri að taka
á móti öllum, sem koma vildu og
þörf var fyrir á vinnumarkaði
Það, sem einkennir íbúafjölgun á
Vestfjörðum, er fyrst og fremst, að
unga fólkið kýs nú að vera um kyrrt í
heimahögum, en jafnframt búferla-
flutningur til Vestfjarða, einkum af
Reykjavíkursvæðinu. Þessi búferla-
flutninqur frá Reykjavíkursvæðinu
er athugunarefni, sem ekki hefur
verið gefinn nægur gaumur. Það eru
einkum barnmargar fjölskyldur, sem
leita út á landsbyggðina. Fram-
kvæmdastjórinn lét i Ijós þá tilgátu,
að e.t.v. væri hér um fólk að ræða,
sem teldi sér fjárhagslega um megn
að búa á stór-Reykjavikursvæðinu;
e.t.v. fyndi fólk sjálft sig og gildi sitt
betur í smærri byggðarlögum en
miklu fjölmenni.
HúsnæSis-
og umhverfismál
Framkvæmdastjórinn lagði
áherzlu á nauðsyn þess að stórauka
ibúðarhúsnæði i helztu þéttbýlis-
kjörnum Vestfjarða, enda væri hús-
næðisekla helzti þröskuldur eðli-
legrar ibúafjölgunar i kjördæminu.
Ennfremur að mæta þyrfti vaxandi
kröfum fólks um betra og fegurra
umhverfi og væri varanleg gatna-
gerð þar efst á baugi. f þvi sam-
bandi benti hann m.a. á þá stað-
reynd, að samkvæmt yfirliti um
aldursflokkun íbúðarhúsnæðis á
Vestfjörðum miðað við fasteignamat
1970 hefði yfir helmingur íbúðar-
húsnæðis á ísafirði verið byggður
fyrir 1930
Þessi málaflokkur verður eitt
höfuðviðfangsefni fjórðungsþings
Vestfirðinga Hann hefur verið ræki-
lega undirbúinn og er stefnt að
stórátaki ! þessum efnum Þá hafa
sveitarfélögin á Vestfjörðum stofnað
með sér samtök, Átak stá (sveitar-
félagarekstur með takmarkaðri
ábirgð), um varanlega gatnagerð og
er þegar á þessu sumri unnið að
umtalsverðum framkvæmdum á
þessu sviði. Það, sem helzt háir, er
fjármagnsskortur. Framkvæmda-
stjórinn sagði það að vísu góðra
gjalda vert að verja 1000 milljónum
króna af óafturkræfu fjárlagafé til
gróðurverndar á öræfum landsins,
en hins vegar skyti skökku við ef
sveitarfélögin I landinu skorti á
sama tima nauðsynlegt lánsfjár--
magn til óhjákvæmilegra fram-
kvæmda i því skyni að skapa fólki
aðstæður til að una sinum hag i
helztu framleiðslustöðvum þjóðar-
búsins, sem væru þó hornsteinar
verðmætasköpunar þess
sf.
l£ )HANN HJÁLMARSSON ^ öSTIKUR
ÁFRAM EIMREIÐ
Halldór Laxness teiknaður af Dananum Hans Bendix.
FJÖR virðist nú vera að færast
í Eimreiðina. Fyrsta tölublað
hennar 1974 er nýkomið út og
ekki liðu margir dagar þangað
til annað tölublað sá dagsins
ljós.
Aðalefni Eimreiðarinnar að
þessu sinni er greinin Verð-
bólga og íslenzka hagkerfið
eftir Gunnar Tómasson hag-
fræðing. Eg vona að menn virði
mér það til vorkunnar, þótt ég
fjalli ekki ítarlega um grein
Gunnars, en leikmennska mín 1
hagfræðilegum efnum veldur
því, að fátt nýtilegt gæti komið
út úr slíkri umsögn. En óhætt
er að segja að greinin, sem er I
viðtalsformi, er um margt at-
hyglisverð og mönnum er
eindregið ráðlagt að kynna sér
hana, vega og meta.
Forráðamenn Eimreiðar-
innar leggja mikla áherslu á
þjóðmálaumræðu eins og til
dæmis leiðari tímaritsins ber
með sér, einnig hugleiðingarn-
ar Á torginu eftir Förumann
(hvers vegna dulnefni) og ekki
síst löng grein: Mannhyggja
eða múghyggja eftir Per G.
Andreen.
Mannhyggja eða múghyggja er
grein um mjög tímabært efni,
en ein af þessum lærðu, þýddu
greinum Eimreiðarinnar, sem
einhvern veginn fara fyrir ofan
garð og neðan. Fátt nýtt kemur
fram í greininni nema kannski
þörf ábending: I öllu hinu
gífurlega flóði bóka um
marzisma séðan f marxísku
ljósi mætti gjarnan ein og ein
bók koma fram, sem hallaðist
að andstæðri skoðun, endur-
mati á gamalkunnum mál-
flutningi. Höfundur nefnir
nokkrar bækur, sem vert væri
að þýða (hann á við sænska
bókaútgáfu), meðal þeirra eru
Introduction to Marxist Theory
eftir Henry B. Mayo (1960) og
Marxism — One Hundred
Years in the Life of a Doctrine
eftir Bertrand D. Wolfe (1967).
Okkur verður hugsað til
pappírskilja Máls og
menningar, sem einkum túlka
marxísk sjónarmið. Er nokkur
áhugi á fslandi á því að gefa út
pappírskiljur, sem gætu
myndað eðlilegt jafnvægi
stjórnmálaumræðu? Almenna
bókafélagið hefur farið vel af
stað með til að mynda bók
Andres KUng, Eistland, en
verður framhald á slíkri út-
gáfu, spyr sá, sem ekki veit.
Ekki má gleyma því, að
Eimreiðin vill líka sýna bók-
menntum ræktarsemi. Dæmi
um þetta er I anddyri dóm-
hallar eftir Franz Kafka (nafn
þýðanda týnt), einn af þessum
stutta, frábæru þáttum Kafka á
mörkum sögu og prósaljóðs;
dæmisaga er kannski rétta
orðið.
Hrafn Gunnlaugsson er dug-
legur ungur rithöfundur eins
og dæmin tvö úr Eimreiðinni
sanna:.. .ljóðið Engill af holdi
og blóði og leikþátturinn
Vitsmunaverur. Engill af holdi
og blóði er hressilegt ljóð („þú
flaugst eins og engill út úr
höfði rnínu") og Vitsmuna-
verur er ekki ósniðugur
samsetníngur, þótt hann sé æði
smár í sniðum.
Greinarkorn um íslenskt mál
eftir Halldór Laxness er upp-
rifjun ýmislegs þess, sem
Halldór hefur áður sagt um efn-
ið.
Tryggum lesanda sínum kem-
ur hann sfður en svo á óvart, en
gott er ef einhver nennir, til
dæmis Halldór Laxness, Helgi
J. Halldórsson og fleiri
kunnáttumenn um íslenskt
mál, að benda orðskussum á
mestu vitleysurnar. Auðlærð er
ill danska. Það er satt. En ekki
er laust við að við séum of
viðkvæmir, hátíðlegir og
þjóðernissinnaðir þegar við er-
um að verja málið okkar, þetta
mál, sem enginn lærir víst til
hlítar. Kannski er það mesti
kostur þess. Sú hvatning, sem
eflir okkur og styrkir.