Morgunblaðið - 23.08.1974, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. AGUST 1974
21
Bragi Ásgeirsson:
Mér hafa borizt í hendur
nokkrar úrklippur um íslenzka
sýningu í sýningarsal, er nefn-
ist Galerie Plaisiren og er i
beinum tenglum við HSsselby-
höll, samnorrænt menningar-
setur í Vailingby í nágrenni
Stokkhólms.
Upprunalega og mörg undan-
farin ár voru samnorrænar sýn-
ingar f sjálfum sölum hallarinn-
ar, en þeir þóttu ekki henta vel,
ábúðamiklir gluggar voru of
margir og á milli þeirra á veggj-
um skrautlegir lampar og
myndir gjarnan hengdar þar
fyrir ofan og neðan eða i tvö-
faldri röð á hinum fáu auðu
veggjum. Fyrirhugað var að
reisa sérstakan sýningarsal I
nágrenni hallarinnar, en horfið
frá því vegna kostnaðar og aðr-
ir möguleikar athugaðir. Datt
þá einhverjum i hug að inn-
rétta gamla heyhlöðu og fjós í
tengslum við höllina og breyta i
sýningarsal og eftir að fundur
hafði verið haldinn með fulltrú-
um stjórna myndlistarfélaga
Norðurlanda og þeir samþykkt
hugmyndina einróma var hafizt
handa og var fyrrnefndur sýn-
ingarsalur árangurinn.
Eftir að hafa blaðað i úrklipp-
unum um sýninguna er nefnd-
ist „Islandsk máleri" þótti mér
gild ástæða til að geta hennar
að nokkru, því að ennþá hefur
svo ég viti ekkert birzt í íslenzk-
um dagblöðum og erlendar um-
sagnir um íslenzkar sýningar
eru að jafnaði fróðlegar. Fimm
málarar tóku þátt i sýningunni
með 10—16 málverk hver, svo
að allgott yfirlit mun hafa feng-
izt yfir vinnubrögð þeirra. Mál-
Einar G. Baldvinsson.
Gunnar örn Gunnarsson.
Sigrlður Björnsdóttir.
Lof-
sam-
legir
dómar
Valtýr Pétursson.
Jóhannes Jóhannesson.
ararnir voru: Einar Baldvins-
son, Sigríður Björnsdóttir,
Gunnar örn Gunnarsson, Jó-
hannes Jóhannesson og Valtýr
Pétursson. Það, sem ég tók
fyrst eftir, var, að sýningarinn-
ar var getið samtímis helztu
viðburðum á sviði myndlistar í
Stokkhólmi á sama tima, t.d.
um leið og getið var merkrar
sýningar á Moderna Museet. Is-
lenzku sýningarinnar var ávallt
getið fyrst og mestu rými eytt
til hennar og segir það talsvert.
Sýningarinnar er alls staðar
getið með vinsemd og hún sögð
gefa athyglisverða mynd af ís-
lenzkri myndlistarstarfsemi,
siðan eru allir myndlistarmenn-
irnir taldir upp og sérkenni
þeirra tíunduð I stuttu máli, en
þar semallirþessir myndlistar
menn eru vel þekktir hér
heima er óþarfi að fara nánar
út I það. Dómarnir eru algjör-
lega lausir við yfirlæti og tvi-
ræðar athugasemdir, en nokk-
uð ber á fáfræði og velþekktur
listdómari við Svenska Dag-
bladet, Beate Sydhoff að nafni,
kvartar undan þvi að þekkja allt
of lítið til íslenzkrar myndlistar
til þess að geta dæmt um, í hve
rikum mæli sýningin túlki Is-
lenzkan myndlistarvettvang.
Þetta er mjög heiðarleg og
athyglisverð yfirlýsing og mjög
til umhugsunar, því að hún er
gott dæmi þeirrar fáfræði um
islenzka myndlist, sem ríkir
meðal norrænna frænda vorra
og maður verður allsstaðar var
við á ferðum sínum. Hér getum
við sjálfum oss um kennt, því
að við höfum ekki gefið þeim
tækifæri til að mynda sér sjálf-
stæðar skoðanir á islenzkri
myndlist, en ávallt kynnt þeim
þá hlið, er við sjálfir, eða
takmarkaður hópur, viljum
Framhald á bls. 18
Sigurveig Olafsdóttir
frá Flatey — áttrœð
HUN fæddist í Sýrnesi í Aðaldal
12. júlí 1894, en allir kenna hana
við Flatey og Skjálfanda og hafa
gert í 56 ár.
Nálægt 1930 steig ég í fyrsta
skipti fæti á Flatey. Sigurður
búnaðarmálastjóri fékk föður
minn til að fara með sér út í Ey og
„flytja fyrirlestur um eitthvað".
Sjálfur fór hann þangað til þess
að fræða bændur og búalið um
búskap. Þess háttar fyrirlestra-
starfsemi kallaðist námskeið og
voru alltíð um þessar mundir.
Oftast voru tveir búlærðir á
hverju og stóðu sum I stærri
byggðarlögum allt að viku og voru
vel sótt. Flateyjarhreppi gat
búnaðarmálastjórinn þó ekki
offrað nema einum degi löngum
og einum lærðum manni til að
tala. En sá var þó ekki tekinn af
lakari endanum.
Þeir fóru út á vélbáti frá Húsa-
vfk ræðumennirnir og slóst ég
með í förina af forvitni. Þá voru
Flateyingar um 130 og að minnsta
kosti 40 bjuggu á Dalnum hinum
megin við sundið á 5 eða 6 bæjum.
Sjálfsagt hefur Sigurður talað
mjög búfræðilega, af áhuga og
eldmóði um blómlegan búskap
bæði í eyjum og meginlandi. En
ræða Guðmundar var í öðrum dúr
og létu þó allir vel yfir. Og enn er
sem ég sjái ritara námskeiðsins,
Grím Sigurðsson á Jökulsá, fyrir
enda á löngu borði og skrifa af
kappi inn í bók það helzta, sem
sagt var og fram fór á þessari
samkomu. Og þegar öll ræðuhöld
voru afstaðin las hann bókun
sína, er sýndi skarpa eftirtekt og
fimlegt orðalag. Og um leið og
alltaf lá það í loftinu, að Flatey-
ingar töldu þá Sigurð og Guð-
mund mikla aufúsugesti.
Svo fjölmennt var á þessari
samkomu, að fullt var út úr dyr-
um og held ég helzt, að allir hafi
komið úr hreppnum, sem vettl-
ingi gátu valdið. En þótt Flat-
eyingar hlustuðu vel þá hlustaði
ég, aukagaurinn, harla laust.
Skömmu áður var ég búinn að
vera á bændanámskeiði f landi og
læra þar, að því er mér fannst,
alla læranlega búfræði. Svo var
annað: Ein af heimasætum eyjar-
innar hafði yfirmáta mikið
aðdráttarafl, sem á mig tók stór-
um svo ég hætti að heyra og sjá
bæði Sigurð og föður minn og
slíkt hið sama Grfm við skrif-
borðið. Loks hittumst við af til-
viljum fyrir utan veggoggengum
eitthvað út á ey, ekki þó langt. Á
því blessaða aprílkvöldi ullu há-
vellur í smávægilegu tilhugalífi
vestur á sundi og kollur og blikar
úuðu austur með fjörum. Krían
var þó ókomin og átti ófloginn
ógnarlangan veg frá annarri hlið
á hnettinum. Þótt vorið væri að
koma svona úr hverri átt fór ekk-
ert mikið milli okkar, mér og
meyjarinnar, sem í frásögur sé
færandi eða gaman að dylja, og er
ég að skammast mín fyrir það enn
þann dag i dag.
Og liðu svo ár, eitthvað um 30.
Þá brá ég mér út aftur með báts-
ferð, sem ég hitti á af tilviljun.
Prestur Húsvíkinga og Flat-
eyinga, séra Ingólfur Guðmunds-
son, var að fara til embættisverka
á annexíunni. Nú var þarna
komin logandi lagleg kirkja, öll
gerð af Flateyingum sjálfum. En
heimamönnum hafði fækkað á
aldarþriðjungi um nærri því 4/5
millum þessara ferða minna um
Flóann og einhver undarlegheit
breytt mér líka. Engin heimasæta
tók mig nú öðrum eins heljar-
tökum og forðum. Minnsta kosti
ekki svo, að ég gengi á kvenna-
fund út úr guðshúsi frá séra
Ingólfi. Samt sátu elskulegar
stúlkur á kirkjubekkjum. En sá,
sem var þrítugur 30 árum áður,
mátti varla við því að fara að
leggja verulegan hug á þær svona
alveg upp úr þurru. En allt í einu
stend ég mig að þvi að vera f arinn
að gefa einni af ömmum þeirra
hýrt auga undir alvarlegri predik-
un, frátekinni konu og harðgiftri,
sem sat að auki við hlið bónda
sins. Svona breytast tímarnir og
mennirnir með. Ekki var ég samt
manngleggri en svo, að ég kæmi
fyrir mig nafni hennar í fyrstu.
En á öllu fann ég, að hún bar
stóra persónu. Undir niðri hafði
ég af því eitthvert veður, að í
þessari ey ætti ég eina stór-
frænku af Sílalækjarætt. Skyldi
hún nú vera komin þarna?
hugsaði ég þegar tíðum var lokið
og ég kominn út á græna grund á
kirkjuhólnum. Um leið er hún
einnig þar komin og heilsar mér
með þessum orðum: Sæll frændi
minn og velkominn til Flateyjar.
Svo bað hún mig að koma heim
með sér og þiggja hressingu eftir
sjóferð og bekkjarsetu undir orði
séra Ingólfs. Um ekkert var
framar að villast. Þetta var Sigur-
veig af Sflalækjarættinni eins og
ég. Um leið var eins og allur ís
hefði brotnað og bráðnað milli
mín og Flateyinga. Allir vildu
þeir helzt af öllu gestinn heim
með sér hafa eins og sjálfan prest-
inn.
En Sigurveig frænka var ekkert
á því að láta gripinn ganga sér úr
greipum.
Hún og hennar maður, Her-
mann Jónsson landbóndi og út-
vegsbóndi, bjuggu í litlu og lag-
legu húsi, sem þau höfðu sjálf
byggt fyrir eitthvað 30, 40 árum.
Það var kallað Bjarg. Þar var með
þeim í húsi dóttir þeirra Hildur
og 3 börn hennar, Ingunn og
Hulda, elskulegar stúlkur millum
fermingar og tvitugs, Emilsdætur
og bróðir þeirra yngri, er byrjaði
sjósókn með afa sfnum á 9. eða 10.
ári. Þeim starfa hélt hann síðan
meðan hann var í einni og gat
honum sinnt vegna náms í skól-
um. Nú rétt sem ég rifja þetta
upp eru blöð og útvarp að segja
frá því, að þessi piltur, er gerðist
sjósóknari 10 ára eða yngri, hafi
hlotið verðlaun f tvennu eða
þrennu lagi fyrir afburða frammi-
stöðu í einum af skólum höfuð-
borgarinnar. Uppalendur hans,
móðirin, afinn og amman mega
hugga sig við það, að ekki er að
sjá að sjómennskan í barnæsku
hafi dregið úr honum duginn.
Hann heitir Unnsteinn Emilsson.
Annars má það einnig í minnum
hafa, að úr hópi æskunnar í
Flatey og á Flateyjardal hafa
margir fleiri reynzt betur en vel,
þegar út í alvöru lifsins kom.
Allra þeirra uppeldi var með svip-
uðum hætti.
Frá Bjargi og öðrum Flateyjar-
bæjum var sóttur sjór og aftur
sjór, samhliða þó fjárbúskap. Féð
var ferjað vestur yfir sund á vorin
eftir rúning og aftur út I Ey fyrir
vetur. Ekki aðeins að drengir og
eldri karlar reru. Kvenfólkið fór
líka á flot, þegar þurfa þótti og
það komst út úr bæ. Hildur á
Bjargi reri t.d. með föður sínum
stöðugt í nokkur ár. Þetta útvegs-
fólk eyjarinnar gerði líka að afla
sínum og saltaði fiskinn.
Undir borðum þama á Bjargi
og af viðtali við húsráðendur
öðlaðist ég þó nokkuð skarpan
skilning á því, að mikið má sín
heilnæmt loft og náttúrleg fæða,
hófleg áreynsla á bæði ytri mann
og þann innri, tnóti ómennsku og
vanburðum í sjúkdómafullum
heimi. Ekki sízt þegar þar á ofan
bætast beztu samskipti millum
allra nágranna. Lengi inun ég því
minnast orða Sigurveigar, er við
kvöddumst á Bjargshlaði: Hér í
Flatey er gott að vera, bara að
ekki væri þessi fækkun í byggðar-
laginu. Hingað kom ég ung og var
ekki sterk til heilsunnar stundum
framan af. En andrúmsloftið og
margt og margt annað hér í
þessari ey hefur haft blessunar-
rík áhrif á mig. Hefði ég aldrei
hingað lent er ég viss um, að ég
væri komin undir græna torfu
fyrir löngu.
Enginn veit nema sá, sem i
þeim eldi stendur, hvað það er að
búa í byggðarlagi, sem taldi um
170 kringum 1940, en aðeins um
40 liðugum 20 árum seinna. I þess
konar straumfalli er ekki gott að
standa, kljúfa strauminn eða snúa
við. Mestu hreystimenni Flat-.
eyjar sögðu þó um þessar mundir,
eins og t.d. Hermann á Bjargi:
Hingað og ekki lengra. Hingað og
aldrei lengra. Með þeim er þannig
hugsuðu, töluðu og vonuðu,
fannst mér ég eygja von um, að
enn mætti bjarga byggð eyjar-
innar með hafnargerð á elleftu
stundu. Höfnin kom. En hún kom
of seint, einum áratug of seint.
Heyrzt hefur, að einhver hafi
talið eftir 6—7 millj., sem i höfn-
ina fóru. En ég held, að margur
milljarðurinn úr þjóðarbúi okkar
Islendinga hafi gengið til gildis-
minni hluta, sem minni eru en
núllið. Þó vil ég ekki reikna
neinum til syndar að sjá eftir
þessu, en segi bara eins og
presturinn vitri, er sagði við
stúlkuna ófríðu, er hélt sig allra
kvenna fríðasta: Það er engin
synd að missýnast, barnið mitt. Sá
dagur getur komið, að Flateyjar-
höfn komi til endurmats og mann-
virðinga umfram það, sem nú er.
Ung að árum giftist Sigurveig
Hermanni Jónssyni, sem var
árinu yngri en hún. Áður höfðu
þau bæði átt heima um skeið f
Fnjóskadal og nærsveitum.
Vigslan fór fram í Hálskirkju 6.
maí 1917. Sama vor fluttust þau
til Flateyjar. Eyjan var þá í miklu
áliti sem bjargræðisstaður um-
fram flest önnur byggðarlög í
grendinni og Hermann atorku-
mikill og sálarhraustur. Ekki
fengu þau þó neina af bújörðum
eyjarinnar til ábúðar, en lóð fljót-
lega og smáblett til ræktunar.
Þarna bjuggu þau síðan yfir 50 ár
og veit enginn til, að þau hafi
látið deigan siga.
Sigurveig var lærð ljósmóðir,
þegar hún fluttist til Eyjar og
þjónaði Flatey, Flateyjardal og
Fjörðum.
Þegar þau nöfn koma á blað
erum við strax farin að hugsa um
Framhald á bls. 29.