Morgunblaðið - 15.10.1974, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. OKTÓBER 1974
Gagnrýnenda-
þing
í Turku
„ÞAÐ er nauðsynlegt að gagn-
rýnendur hittist og ræði mál-
in“, sagði Lars Hamberg, vara-
formaður finnska gagnrýn-
endafélagsins, að afloknu gagn-
rýnendaþingi í Turku. Ham-
berg varglaður þennan septem-
bermorgun á Hótel Russalo.
Hann hafði verið aðlhvatamað-
ur þingsins og látið ljós sitt
skfna óspart. Auk þess hafði
honum tekist að ná ljósmynd af
þyrlu, sem lenti á hverjum
morgni á stéttinni fyrir framan
hótelið. Ut úr þyrlunni skaust
dökkklæddur maður með
skjalatösku. Sumir sögðu að
hann væri ráðherra. Það voru
haldin mörg þing á Hótel
Russalo og eflaust margir Ieyni-
fundir. Lars Hamberg hafði
staðið við gluggann og beðið
þyrlunnar. Þegar hann kom
niður i morgunverð sagði hann
stoltur frá því að hann hefði
náð mynd af þyrlunni. Og af því
að ég var líka með myndavél
spurði hann mig hvort mér
hefði tekist að ná mynd af
þessu tækniundri.
Pekka Gronow, formaður
finnska gagnrýnendafélagsins,
sást sjaldan. Hann hélt ágæta
ræðu við setningu þingsins,
lagði áherslu á að gagnrýnend-
ur glimdu ekki eingöngu við
fagurfræðileg vandamál í skrif-
um sínum, heldur létu sig einn-
ig skipta hin ýmsu menningar-
pólitísku svið. Á kvöldin eftir
sauna var safnast saman í her-
bergí Gronows. Þar voru bæði
létt og sterk vín á boðstólum og
Gronow sagði okkur frá áhuga-
máli sfnu, þeirri ástríðu að
safna gömlum grammifónplöt-
um frá öllum löndum. Ég lofaði
að senda honum íslenskar plöt-
ur. Skáldið og ritstjórinn
Karsten Hoydal frá Færeyjum
gaf einnig fögur loforð.
Finninn Arto Kytöhonka sagði
sögur af kvennafari Kekkon-
ens forseta og þvagfærasjúk-
dómi hans. Svíinn Crispin
Ahlström, hneykslaðist mikið á
drykkjusiðum Færeyinga og ís-
lendinga. Hann hafði farið með
skipi til íslands og komið við f
Færeyjum. Það voru mikil
veisluhöld um borð og ekki tók
betra við þegar komið var í
land. Ahlström lét ekki
drykkjarföng Gronows ósnert.
Hann hafði Ifka afrekað það að
koma skáldsagnahöfundinum
Hannu Salama á viku fyllirf og
hlaut fyrir það bölvun konu
Salama. Það var því engin
furða þótt Karsten Hoydal
læddi út úr sér eftirfarandi at-
hugasemd þegar hann hafði
hlustað á sögurnar um drykkju-
skap Færeyinga og islendinga:
„Það hlýtur að hafa verið leið-
inlegt fyrir þig Ahlström, sem
ert algjör bindindismaður, að
hitta fyrir svona fólk.“ Þá þagn-
aði Ahlström.
Aðalumræðuefni gagnrýn-
endaþingsins í Turku var
hugsanleg skólun gagnrýnenda
Hugmyndin fékk slæmar undir-
tektir. Daninn Thomas
Bredsdorff, gagnrýnandi
Politiken, óttaðist að gagnrýn-
endur yrðu sérhæfð stétt og
mælti gegn hverskyns sérhæf-
ingu. Landi hans Allan De
Waal skopaðist að hugmynd-
inni um skólagöngu gagnrýn-
enda. Alvörugefnir menn frá
Svíþjóð vfttu De Waal fyrir
ábyrgðalaust hjal f anda stjórn-
leysis og avantgardisma. Bilið
milli Svía og Dana kom greini-
lega fram á þinginu, ekki síst í
umræðum um þetta efni.
Arto Kytöhonka, sem er rit-
stjóri tímarits finnskra gagn-
rýnenda, var eindregið á þeirri
skoðun að gagnrýnendur
þyrftu á skólagöngu að halda.
Hann benti á hve gagnrýnend-
ur væru illa að sér f faglegum
efnum blaðamennskunnar.
Þeir kynnu ekki að skrifa læsi-
lega, skrif þeirra væru þurr og
óaðgengileg. Til þess að bæta
úr þessu væri að minnsta kosti
nauðsynlegt að halda námskeið
fyrir gagnrýnendur svo að þeir
kynntust undirtöðuatriðum
blaðamennsku.
■ Norðmaðurinn Finn Jor,
menningarmálaritstjóri Aften-
posten, skýrði frá því að blað
Lars Hamberg, varaformaður
finnska gagnrýnendafélagsins,
mikill áhugamaður um
norræna samvinnu.
hans sæi gagnrýnendum sfnum
fyrir fræðslu, að nokkru f formi
námskeiða. Allir gagnrýnendur
Aftenposten ættu kost á vissri
framhaldsmenntun. Þekking er
gagnrýnendum nauðsynleg,
sagði Finn Jor. En gagnrýnand-
inn er fyrst og fremst kynnir,
ekki dómari. Gagnrýnendur
eiga ekki að breikka bilið milli
sín og fólksins.
Daninn Thorkild Behrens frá
blaðamannaskólanum f Arhus,
flutti erindi um skólann og
hugsanlega kennslu fyrir gagn-
rýnendur. Behrens vildi að um
þrenns konar deildir yrði að
ræða: rithöfundadeild, útgef-
endadeild og gagnrýnenda-
deild.
Dómkirkjan f Turku er 600 ára gömul.
I ályktun, sem gerð var á
þinginu, var hugmynd Behrens
um að gagnrýnendur sæktu sex
vikna námskeið í blaðamanna-
skólanum, vísað á bug. Aftur á
móti var gerður góður rómur að
því að gagnrýnendur ættu kost
á framhaldsmenntun og þjálf-
un, sem miðaðist við þörf og
óskir hvers og eins. Mikilvæg-
ast væri að gagnrýnendur
héldu sambandi sín á milli,
ekki síst á samnorrænum
grundvelli. Vel skipulögð gagn-
rýnendaþing, þar sem ákveðin
efni væru tekin fyrir, væru
æskileg. 1 ljós hefði komið að af
þeim mætti hafa mikið gagn.
Um frelsi gagnrýnenda var
allmikið rætt. Tónlistargagn-
rýnandinn Rainer Palas, rit-
stjóri Rondo, málgagns finnska
tónlistarkennarasambandins,
skýrði frá því að fyrir fáeinum
dögum hefði honum verið til-
kynnt að hann væri ekki lengur
ritstjóri blaðsins. Engar skýr-
ingar voru gefnar á uppsögn-
inni. Þegar farið var að ræða
málið rifjaðist upp dagpurleg
saga um sjálfsmorð ungrar
finnskrar söngkonu, sem fengið
hafði harða dóma fyrir söng
sinn hjá gagnrýnenda stærsta
blaðs Finnlands Helsingin
Sanomat. önnur söngkona,
tengd blaðinu, fékk lofsamlega
umsögn. Rainer Palas deildi á
Helsingin Sanomat fyrir þessi
vinnubrögð. Gagnrýni hans
birtist í Rondo. En nú höfðu
orðið formannsskipti í tónlist-
arkennarasambandinu. Við for-
mennsku hafði tekið eiginmað-
ur söngkonunnar, sem lofuð
var á kostnað hinnar. Fýrsta
verk hans var að láta reka
Pallas í hefndarskyni fyrir
greinina f Rondo. Erfitt er fyrir
ókunnuga að átta sig á slíkum
aðgerðum og því, sem liggur að
baki. En allir voru sammála um
að mótmæla brottrekstri Pallas.
Hann hafði látið í ljós skoðun
sfna á viðkvæmu máli. Að
hegna honum fyrir það er að
sjálfsögðu ógnun við prent-
frelsi.
Frelsi gagnrýnenda til að
vera á öðru máli en ritstjórn og
eigendur blaða og fá tækifæri
til að túlka eigin sjónarmið var
meðal umræðuefna á þinginu.
Gagnrýnendur vildu náttúrlega
ekki una ritskoðun. Svíinn
Sune örnberg sagði að ekki
væri úr vegi að gagnrýnendur
skiptu um skoðun, fjarlægðust
stjórnmálastefnu þeirra blaða,
sem þeir skrifuðu fyrir. En til
umhugsunar fyrir gagnrýnend-
ur sagði hann dálitla dæmi-
sögu: Hugsum okkur að maður
skrifi í bindindismannablað.
Hann varar við afleiðingum
víndrykkju. Skyndilega breyt-
ist afstaða hans. Hann sannfær-
ist um að brennivín sé hollt og
fólk eigi að neyta þess. Á hann
þá að halda áfram að skrifa f
bindindismannablaðið eða á
hann að skrifa f annað blað?
Kent Hagglund, gagnrýnandi
sænska kommúnistablaðsins
Ny Dag, var í fararbroddi
þeirra, sem mæltu með algjöru
frelsi gagnrýnenda. Hann vildi
að þetta frelsi næði einnig til
leiðarahöfunda blaðanna.
Landi hans, Jan Olov Ullén,
benti á að leiðarahöfundar
hefðu frjálsar hendur. Þeir
væru yfirleitt sama sinnis og
ritstjórar og eigendur blaða og
túlkuðu þess vegna eigin skoð-
un um leið og mat blaðsins.
Hagglund vildi ekki una þessu
og rifjaði upp skrif sænskra
blaða um Víetnam. Algengt var
að á menningarsíðum blaðanna
birtust allt aðrar skoðanir á
Víetnamstríðinu en f dálkum
leiðarahöfundanna. Ullén sagði
að þetta sannaði aðeins að leið-
arahöfundarnir hefðu ekki ver-
ið eins fljótir að átta sig á því
sem raunverulega var að gerast
f Víetnam og þeir, sem sáu um
menningarsíðurnar.
Finninn Juha Virkkunen var
nýkominn frá Kúbu. Hann
lagði áherslu á að gagnrýnend-
ur þyrftu að sjá sig um í heim-
inum, ferðast mikið, til að geta
gegnt hlutverki sínu. Virkkun-
en leit á það sem æðstu skyldu
gagnrýnandans að vera á verði
gegn andhúmanisma. I Finn-
landi koma út margar bækur,
einkum fvrir iólin, þar sem her-
mennska er gyllt fyrir fólki.
Gamlir hershöfðingjar semja
ævisögur sínar og sjá allt í
rómantísku ljósi. Kjell Hágg-
lund tók undir orð hans. Kvik-
myndirnar stuðla að dýrkun á
ofbeldi og klámi, sagði HSgg-
lund, blöðin hafa gefist upp á
að benda á hættuna. Til dæmis
er ekki skrifað lengur um
ftalskar-bandarískar kvikmynd-
ir í Dagens Nyheter, vondar
kvikmyndir eru látnar afksipta-
lausar af gagnrýnendum. I öðr-
um sænskum blöðum birtast f
mesta lagi tvær — þrjár línur
um að viðkomandi kvikmynd sé
léleg og fleira í þeim dúr. Sama
er að segja um barnabækur og
kvikmyndir ætlaðar börnum.
Gagnrýnendur þegja þunnu
hljóði um þetta efni; börnin
verða útundan.
I inngangserindum, sem flutt
voru á þinginu, kom fram að
mörgum stendur stuggur af
menningarfjandskap ríkis-
valdsins. Finninn IIpo Saunio
lýsti þvf hvernig finnska stjórn-
in hefði skorið niður framlag til
lista og menningarmála.
Thomas Bredsdorff fjallaði um
neiðkvæð áhrif Glistrups á
danskt menningarlíf, en varaði
jafnframt við heimtufrekju
listamanna, sem beinist í þá átt
að rfkisvaldið eigi að taka þá á
arma sína og verða við öllum
kröfum þeirra. Finn Jorsagði að
þrátt fyrir vissa andstöðu
menningarfjandsamlegra afla f
Noregi væri stuðningur rfkisins
allmikill. Árið 1950 var framlag
norska rfkisins til menningar-
mála 10 milljónir norskra
króna, í ár er það 217 milljónir
norskra króna. Að sögn
Karstens Hoydals þurfa fær-
eyskir rithöfundar að fá lán í
banka til þess að geta gefið út
bækur sfnar. I Færeyjum selj-
ast ljóðabækur og skáldsögur í
600 eintökum, ef allt gengur að
óskum. Þessi sala nægir ekki til
greiðslu á útgáfukostnaði, rit-
höfundar verða að leggja á sig
margra ára skuldabyrðar til að
koma bókum sfnum á markað.
Fyrir tveimur árum var orðið
við þeim tilmælum færeyskra
rithöfunda að veita árlega af
fjárlögum 100 þús færeyskar
krónur til rithöfunda, sem gáfu
út bækur sfnar árið á undan.
Eftir tvö ár var ákveðið að
breyta þessum uppbótarlaun-
um í lán. Svíinn Folke Edwards
nefndi dæmi um þá stefnu
sænskra stjórnvalda að auka
stuðning við menningarstarf-
semi áhugamanna. Hvað stuðn-
ing við listir varðar eru Svíar
vel settir.
Áhugi kom fram á þinginu að
efna til fleiri gagnrýnenda-
þinga með svipuðu sniði og
þingið f Turku. Það var hinn
óþreytandi Lars Hamberg, mik-
ill áhugamaður um norræna
samvinnu á sviði menningar-
mála, sem stakk upp á því að
næsta þing yrði haldið f Noregi.
Ekki veit ég til þess að gagn-
rýnendur hafi nokkurs staðar á
Norðurlöndum sameinast í einu
stéttarfélagi nema í Finnandi.
A íslandi er til félag leikgagn-
rýnenda, stofnað í því skyni að
úthluta silfurlampanum. Bók-
menntagagnrýnendur dagblað-
anna hittast árlega til að út-
hluta silfurhestinum án þess að
um formlegan félagsskap sé að
ræða. Ekki er ástæða til að rifja
upp söguna um menningarsilfr-
ið. Hana þekkja margir. En
sennilega er langt í land að
íslenskir gagnrýnendur komi
sér saman um að stofna félag.