Morgunblaðið - 24.10.1974, Qupperneq 16

íe
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. OKTÓBER 1974
Þorvaldur Sigurðsson:
Hlaðgerðarkot
í tilefni skrifa, sem orðið
hafa um heimili það, sem hvíta-
sunnumenn eru að berjast við
að reka að Hlaðgerðarkoti í
Mosfellssveit fyrir veglausa úti-
gangsmenn og svo síðast en
ekki sízt að gera að veruleika
hina nauðsynlegu aðstöðu, sem
með öllu hefir verið vanrækt af
hálfu hins opinbera, vil ég
biðja Mbl. að birta eftirfarandi.
Því miður má í mjög mörgum
tilfellum leiða rök að því, að
margur maðurinn, sem var að
losna út úr fangelsi, peninga-
og athvarfslaus, kominn úr öll-
um tengslum við vini og ættfólk
hafna aftur og aftur í fangelsi
fyrst og fremst vegna þess, að
hans beið aðeins skjóllaus gat-
ann, þar sem hann ósjálfrátt
lenti í félagsskap með heimilis-
lausum drykkjufélögum, sem
hann oftast hafði kynnzt innan
múra fangelsins. Fyrir þessari
nauðsynlegu aðstöðu til kær-
leiksríkrar móttöku þeirra, sem
oftast hafa hafnað í fangelsi
fyrir taumlausan og sjúklegan
drykkjuskap, hafa hvítasunnu-
menn lengi barizt undir
fádæma ötulli forystu Einars
Gíslasonar forstöðumanns
safnaðarins, sem fært hefir ein-
stæðar fórnir til framgangs
þessa máls og ekki vil ég láta
undir höfuð leggjast að láta
þess getið, að Einar hefir í þess-
um störfum sínum notið óskifts
stuðnings alls safnaðarins, þótt
trúlega hafi þeir Ásmundur
Eiríksson ásamt Georg Viðar,
sem sendur var á vegum
safnaðarans til Svíþjóðar til
þess að kynna sér rekstur sam-
bærilegra stofnana, sem sænsk-
ir hvítasunnumenn hafa rekið
um nokkurra ára bil með
árangri, sem þegar hefir vakið
athygli víða um heim, sökum
þess einstæða árangurs, sem
þeir hafa náð í endurhæfingu
þeirra manna, sem ekki voru
lengur taldir til nýtra þjóð-
félagsþegna, en hafa nú eignazt
nýtt líf með því að gera Krist að
leiðtoga lífs síns. Árangur Svía
á þessu sviði á sér enga hlið-
stæðu í heiminum, enda koma
menn frá hinum fjarlægustu
löndum til þess að fá að kynn-
ast þeim stórvirkjum, sem Sví-
ar vinna á þessu starfssviði,
sem grundvallað var af hinum
nýlátna og heimsþekkta leið-
toga sænskra hvítasunnu-
manna Dr. Lewi Petrus. Ás-
mundur Eiríksson, sem ég
nefndi sem einn ötullasta og
dugmesta stuðningsmann
Einars Gíslasonar í framgangi
þessa máls, hefir að vanda kos-
ið að láta sem minnst bera á
ómetanlegum störfum slnum,
máli þessu til framgangs, enda
hefir það jafnan verið hans
aðalsmerki að gera sem minnst
úr störfum sínum fyrir söfnuð
hvítasunnumanna og nægir þar
að minnast forustu hans, þegar
af vanefnum var unnið að smíði
hins veglega Guðshúss, sem í
dag hýsir af miklum myndar-
brag öll þau margvíslegu störf,
sem söfnuðurinn vinnur að, svo
sem bóka og blaðaútgáfu, ásamt
fjölmörgu öðru, sem innan
safnaðarins er unnið að. Og er
mér þá efst í huga hin mikla og
fórnfúsa vinna safnaðarsystr-
anna, sem um hver jól senda
öllum föngum jólapakka ásamt
hlýlegri kveðju og ósk um gleði-
lega jólahátíð, og oft hefi ég
verið vitni að því, að þessi jóla-
glaðningur hvítasunnumanna
hefir verið einasti kærleiksvott-
urinn, er sumir hinna ógæfu-
sömu fanga hafa hlotið á þess-
ari stærstu hátíð kristinna
manna. Og þótt þeir, sem lítt
eóa ekkert þekkja til lífsins
innan fangelsanna og ímyndi
sér því miður, að þarna séu
eingöngu tilfinningalausir af-
brotamenn, þá er ég viss um, að
væru þeir eitt aðfangadags-
kvöld innan fangelsanna og
sæu táraflóð og ekkasog þess-
ara fordæmdu manna við hátíða
borðið þetta einstæða hátíða-
kvöld, hlyti viðhorf þeirra og
framkoma gagnvart þessum
olnbogabörnum þjóðarinnar að
gjörbreytast, svo mjög sem slík-
ar hátíðarstundir undir þessum
sérstæðu aðstæðum hljóta að
orka á alla þá, sem ekki hafa
forhert steinhjörtu, sem ekkert
nær að bræða.
Georg Viðar, sem ég einnig
nefndi sem einn af dugmestu
samstarfsmönnum Einars
Gfslasonar í hinni hörðu bar-
áttu, sem enn er háð til þess að
nýta megi hina glæsilegu bygg-
ingu að Hlaðgerðarkoti til þessa
brýna mannúðarstarfs, var af
söfnuðinum valinn til þess að
veita þessu heimili forstöðu, og
réð mestu um val hans í þetta
erfiða starf ótvíræð köllun
Guðs um, að honum bæri að
sinna þessum störfum, enda
hafði hann áður og þá við hin
frumstæðustu skilyrði hjálpað
ótrúlega mörgum drykkju-
manninum til nýs og betra lffs,
þar sem hann með bænum og
föstum, að ógleymdri hinni
fórnfúsu matmóður og hjálpar-
hellu á Sogaveginum, megnaði
að gera Krist að leiðtoga skjól-
stæðinga sinna, sem áður höfðu
dyggilega þjónað mesta böl-
valdi þessa mannkyns,
,,Bakkusi“. Auk þessa hafði svo
Georg kynnt sér hinar þekktu
Lewi Petrus stofnanir í Sví-
þjóð, því frá upphafi var ætlun-
in, að Hlaðgerðarkotsheimilið
yrði rekið með sama hætti og
þær og svo er enn. Það kom því
naumast annar hvítasunnumað-
ur til greina sem forstöðumað-
ur heimilisins.
Af þessum sökum hefir hann
hvað mest þurft að verða til
þess að svara þeim einstakling-
um og fjölmiðlum, sem fræðast
hafa viljað um stofnunina.
Það gefur því auga leið, að
hann verður óhjákvæmilega sá
einstaklingur innan hvfta-
sunnuhreifingarinnar, sem
taka verður möglunarlaust á
móti lofi og lasti, þegar heimili
þetta ber á góma.
Fyrir staka náð Guðs og fyrir
heilagt blóð sonar Hans, Jesú
Krista hefi ég eignazt nýtt líf,
líf sem ekki stjórnast lengur af
hinum miskunnarlausa böl-
valdí, Bakkusi, heldur áf þeim,
sem saklaus úthelti blóði sínu á
Golgata fyrir syndir okkar
mannanna til þess að við fyrir
friðþægingardauða Hans gæt-
um tileinkað okkur fyrirheitið
um eilíft líf með Honum og
föðurnum á himnum, þegar
þessari örstuttu jarðvist okkar
lýkur.
Æðsta þrá mín og hinna fjöl-
mörgu, sem fyrir lifandi trú á
almáttugan Guð hafa losnað
frá miskunnarlausu ægivaldi
Bakkusar, er nú að gefa þeim,
sem enn eru svo raunalega
margir úti í helmyrkri brenni-
víns og eiturlyfja, þá innri gleði
ásamt ólýsanlegum friði, sem
við eignumst við endurfæðing-
una og við það að reyna af
veikum mætti að feta í fótspor
FRELSARANS.
HÍaðgerðarkot mun standast
hverskyns hrakspár og óvild.
Því sem af sjálfum Guði er
grundvallað verður með engum
hætti kollvarpað. — Því mun
Hlaðgerðarkot og starfsemin
þar standa af sér allar tilraunir
Satans til að reyna með einum
eða öðrum hætti að hindra það
mannúðarstarf, sem þar er unn-
ið'Guði til dýrðar og er hrjáðum
og vondöprum leiðarljós.
Þorvaldur Sigurðsson.
silfurlampa
Það hefði verið skemmtilegt að
eiga svo falsiausa bókmennta-
menn, að silfurlampinn hefði ver-
ið veittur í fyrra 95 ára gamalli
konu, Guðnýju Jónsdóttur frá
Galtafelli, fyrir bók sína
„Bernskudagar".
Ég álít, að bókin sé bókmennta-
afrek, skrifuð af konu á þessum
aldri. Þessi bók þarf engrar afsök-
unar við. Það eru engin ellimörk
á bókinni. Birta þess fagra vors,
sem höfundurinn hefur lengi í
minnum haft, skfn frá línum
bókarinnar og milli línanna.
Þannig verður það „dýrast, sem
lengi var geymt“.
Þótt enginn gefi sér sjálfur líf
o§ heilsu með alskýrri hugsun í
95 ár, þá er þetta þó með fádæm-
um og eitt af því merkilegasta,
sem gerzt hefur á bókmenntasviði
Islendinga í seinni tíð, af því að
bókin er mjög prýðileg.
Þarna er ljós á silfurlampa lið-
ins tíma. Bókin lýsir inn í horfna
tíð — og út á veginn, sem við
göngum. — Þess vegna er hún
tilvalin bók fyrir unglinga. Hún
hefði átt að fá verðlaun sem slfk,
þó að höfundur hefði ekki þessa
múgmennsku-flokkun. Engin bók
er góð fyrir börn og unglinga,
nema hún sé skemmtileg fyrir
fullorðið fólk.
I vetur las ég um hana ritdóm
eftir ölaf Jónsson. Ég hafði ekki
séð bókina, en ég reiddist óvenju
hastarlega yfir öfugmæli ritdóms-
ins. Það er að vfsu ekki nýtt að
lesa megi öfugmæli út úr ritdóm
um. Það er oft augljóst af til-
vitnunum t.d. i ljóð. — Ölafur
gladdist ekki yfir þvf afreki 95
ára gamallar konu að skrifa bók.
Það var ekkert í þessum ritdómi,
sem gaf höfundi til kynna, að vel
hefði tekizt. En það var einhver
ýrður tónn í ritdómi Ólafs Jóns-
sonar, sem bar mér áskin af því,
að hann væri að breiða yfir verð-
mæti bókarinnar.
Ég tel víst, að þeir, sem taka
mat annarra manna eins og þurrir
svampar vatn, hafi fengið það út
úr ritdómi Ólafs Jónssonar, að
Bernskudagar væri misheppnuð
tilraun gamallar konu til þess að
skrifa bók.
Ólafur talar um, að hann finni
ekki umbrot í sálarlífi ungu stúlk-
unnar. Hann gleymir því, að
„brautryðjandinn" opnaði hlið á
heimatúni þeirra Guðnýjar, og
það lokaðist ekki aftur. Guðný fór
ung á kennaraháskóla í Kaup-
mannahöfn. Mest af umbrotum í
huga gáfaðra unglinga á þeirri tíð
Rósa B. Blöndals:
Ljós á
stöfuðu af þvi, að þeim var haldið
föstum heima og fengu ekki þá
menntun, sem þeir þráðu. Er það
þó ekki fyrir umbrot í sálarlífi
höf. að hún loksins skrifar þessa
bók.
Ólafur telur, að lífið, sem
Guðný lýsir, sé glansmynd og
vanti alla skugga. Ég held, að
atvikin í Galtafelli hafi ekki graf-
ið til neins þess, sem kalla mætti
rauðamyrkur, og sakna ég þess
ekki.
Það sem Ólafur Jónsson nefnir
glansmynd, kallaði sfra Arni
Þórarinsson „fagurt mannlif í
Árnessýslu.11
Skárri er það nú fyrirmununin
í bókmenntastefnu Islendinga á
þessum síðustu árum, að bók-
menntafræðingur skuli ekki hafa
neitt gott að segja um vel skrifaða
bók, af þvf að ekkert ljótt er þar
að finna.
Á hinum gömlu, traustu sveita-
heimilum áttu börnin það öryggi,
sem studdi þau alla æyi.
Það er ekki rétt hjá Ólafi Jóns-
syni, að engir skuggar sjáist f bók-
inni. Skuggarnir liggja á bak við
svið ljóssins, oft á milli línanna,
„leitandi leyna“.
Annan ritdóm sá ég um bókina.
Hann var vingjarnlegur og mátt-
laus. Vinsamlegur og máttlaus rit-
dómur er verri en skammir, ef um
góða bók er að ræða. Af þessum
tveimur ritdómum hefði mátt
ætla, að Bernskudagar væri ein af
þeim vaðalsbókum, þar sem höf-
undurinn nær aldrei tökum á efn-
inu. En þústurinn i Ólafi leiddi
grun að öðru.
Ég sá loksins bókina, þar sem
ég gisti f Reykjavík, — las fram á
nótt. Vaknaði snemma næsta
morgun til þess að ljúka bókinni.
Það hefði ég ekki gert, ef þetta
hefði verið gisin íslenzka og vað-
all. Ég las bókina aftur mér til
mikillar ánægju.
Það tel ég til þess, að Bernsku-
dagar sé góð bók, fyrst að hún er
mjög afmörkuð að efni og stíl.
Bókin er 120 blaðsíður, en kemst
þó yfir skýra frásögn af ótrúlega
margbreyttu efni. Hún sýnir
glögga mynd af mannmörgu
sveitaheimili, eins og það gerðist
allra bezt á æskudögum höfundar.
Þar er að finna mikinn fróðleik
um ýmisleg handverk, um fjöl-
þætta verkmenningu og verka-
skiptingu á vinnuhjúaöld. Bókin
lýsir sterkum fjölskylduböndum,
vináttu barna og hjúa og hús-
bænda. Þar eru lfka sögur um ást
á dýrum og dýranna tryggð.
Svo virðist sem margt hafi farið
saman Galtafellsheimilinu til
eflingar. Fyrst göfugmennska, þá
verkmenntun og góð búsýsla,
mikill hagleikur og fjölþættar
gáfur barnanna.
Faðir Guðnýjar var lærður járn-
smiður. Móðir Guðnýjar var orð-
lögð hannyrðakona. Sjálf bjó hún
til allskonar fögur munstur. Það
sagði móðir mín mér fyrir löngu.
Ef til vill má kalla það glans-
mynd af lífinu, hvernig nýfermd-
um unglingi frá Galtafelli reiddi
af í heimsborginni Kaupmanna-
höfn. Listamaðurinn fór svo að
segja beint frá heimili sínu „þar í
Róm, sem þúsund snörur liggja":
Umhugsunarvert er það, sem
Guðný segir um viðskipti sin og
munaðarlausrar telpu, sem var
nokkru eldri. Telpan kom að
Glatafelli, augljóslega með sálar-
leg örkuml frá einstæðings hrakn-
ingi lítils barns.
Þegar Guðný varð 4 ára í ágúst-
lok, þá fór hún um haustið að
læra að lesa. — Hún var læs um
jól. — Næsta haust, þegar hún var
nýorðin 5 ára, kom séra Valdimar
Briem að húsvitja.
Hann prófaði barnið í Iestri á
einni blaðsíðu í húslestrarbók. —
Að því loknu sagði hann: Þú ert
læs, þú getur lesið húslestur.
Þetta sagði séra Valdimar án
þess að líta á skeiðklukku, án þess
að telja saman orð og reikna.
Hann heyrði að barnið var læst.
Lestrarkunnátta litla barnsins
sýnir, hvað velgefið smábarn get-
ur komizt langt í námi við ástúð
og góða kennslu.
Guðný minnist þess, að þegar
hún var sex ára gömul, fylgdist
hún með Njálu og Laxdælu, er
þær voru lesnar fyrir fólkið á
vökunni. — Og hafði mikið yndi
af þessum tveimur sögum sérstak-
lega. Þeim lestri á hún það senni-
lega nokkuð að þakka, hve vel
henni tekst að setja atburði lifs-
ins á sjónarsvið í stuttu máli.
Lengi býr að fyrstu gerð.
Ekki er þó neinn fornaldarblær
á máli hennar. Hún skrifar á
auðugri sunnlenzku, sem ég
kannast við frá æsku minni.
Athugunarvert er það, sem hún
segir frá fermingu sinni. Hún og
Katrin Helgadóttir, sfðar prests-
kona á Stóra-Núpi, voru vinkonur
og fermdust saman. Þær höfðu
frá barnæsku til fermingar lært
50 sálma hvor. Þóttust þær nú
vissar um, að ekkert annað
fermingar systkina stæði þeim á
sporði í þeirri grein.
En Jóhanna Haraldsdóttir frá
Glóru í Hrunamannahreppi sló
þeim heldur en ekki við. Hún
kunni 300 sálma. Jóhanna var
móðir dr. Haralds á Laugarvatni
og systkinanna á Fossi.
Það, sem þá var nefnt að kunna,
var að kunna. Hvergi mátti láta
minna sig á í skiptingu sálmsins.
Þegar höfð er í huga barna- og
unglingafræðsla nútímans í þessu
sambandi, þá koma mér í hug
orð Einars Benediktssonar:
„Vinnirðu einn, þá týnirðu hin-
um.“
Margt er lærdómsríkt í bókinni
Bernskudagar, og alltaf skemmti-
leg frásögn. Aldrei prédikunar-
tónn.
Bókin er menntandi og uppör-
vandi að lesa fyrir börn og ung-
linga. öfugt við flestar nýjar
barnabækur, sem kennarar fá f
hendur, börnum til lestrarnáms
og þroska, þvf að þær eru flestar
forheimskandi og frámunalega
afþroskandi fyrir börn, en ólæsi-
legar fyrir kennarann og allt full-
orðið fólk. — Af því læra börnin
málið að fyrir þeim er haft. —
Lengi býr að fyrstu gerð:
Ríkisútgáfa námsbóka hefði
verið heppin, ef hún hefði keypt
útgáfuna að Bernskudögum. Ég
hef prófað bókina á börnum. Þau
vildu heyra meira.
Ötalið er eitt, sem ég verð að
minnast á. Guðný hefur sjálf
teiknað mynd af móður sinni. I
bókinni er mynd af málverkinu.
Mér sýnist af sérstæðri gerð
myndarinnar, að það hafi verið
skaði, að Guðný lagði ekki fyrir
sig málaralist. Ég hygg, að hún
hafi verið til hvorstveggja ríkri
gáfu gædd, ritlistar og málaralist-
ar.
Þar með hafði hún fagra söng-
rödd. — Jakob bróðir hennar
virðist hafa haft ríka hneigð til
tónlistarnáms. Bæði lærðu þau að
spila á orgel.
Fjölþættar voru gáfur þessara
systkina í Galtafelli og heimilis-
menningin líka. Skilningur
foreldra þeirra og vilji til að
mennta börn sín hefur verið mjög
sérstæður á þeim dögum.
Að endingu ætla ég að setja hér
frásögu Guðnýjar sjálfrar af einu
lífsatviki, örlítið stytta.
„Næsta dag var Þorláksmessa.
Veðrið hafði breytzt, nú var kom-
in þíða og ofsarok. Einar hafði
orðið samferða þremur öðrum
piltum frá Reykjavík, er vitjuðu
heimila sinna um jólin. Það voru
þeir Ölafur Briem á Stóra-Núpi,
Bjarni í Unnarholti og Jón
Stefánsson frá Asólfsskálum, er
síðar varð prestur að Halldórs-
stöðum í Bárðardal. Leiðir þeirra
skildu fyrir sunnan Laxá.
Bjarni I Unnarholti bað Einar
fyrir bréf til Helga Magnússonar í
Miðfelli. Einar spurði pabba,
hvort ekki mundi hægt að koma
þessu bréfi helzt strax út eftir.
„Jú“, sagði pabbi „Bjarni minn,
skrepptu með þetta bréf, en
gættu þess að láta það strax í
vasann." Bjarni gerði það og
hljóp af stað í þessum mikla
stormi.
Þegar kom út i Dalbæjarmóa,
fór hann að gæta að bréfinu I vasa
sínum, en þá var það horfið. Litla
drengnum varð svo hverft við, að
Framhald á bls. 21.